بد گمانی از دید قرآن و سنت
(1) الله متعال می فرماید: « ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ»[آل عمران: 154] یعنی: سپس [خداوند] بعد از آن اندوه آرامشى [به صورت] خواب سبكى بر شما فرو فرستاد كه گروهى از شما را فرا گرفت و گروهى [تنها] در فكر جان خود بودند و در باره خدا گمانهاى ناروا همچون گمانهاى [دوران] جاهليت مىبردند مىگفتند آيا ما را در اين كار اختيارى هست بگو سررشته كارها [شكستيا پيروزى] يكسر به دستخداست آنان چيزى را در دلهايشان پوشيده مىداشتند كه براى تو آشكار نمىكردند مىگفتند اگر ما را در اين كار اختيارى بود [و وعده پيامبر واقعيت داشت] در اينجا كشته نمىشديم بگو اگر شما در خانههاى خود هم بوديد كسانى كه كشته شدن بر آنان نوشته شده قطعا [با پاى خود] به سوى قتلگاههاى خويش مىرفتند و [اينها ] براى اين است كه خداوند آنچه را در دلهاى شماست [در عمل] بيازمايد و آنچه را در قلبهاى شماست پاك گرداند و خدا به راز سينهها آگاه است.
(2) و می فرماید:« وَمَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلا أَبْصَارُكُمْ وَلا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لا يَعْلَمُ كَثِيرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ وَذَلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِينَ»[فصلت: 22- 23]. یعنی: و [شما] از اينكه مبادا گوش و ديدگان و پوستتان بر ضد شما گواهى دهند [گناهانتان را] پوشيده نمىداشتيد ليكن گمان داشتيد كه خدا بسيارى از آنچه را كه مىكنيد نمىداند. و همين بود گمانتان كه در باره پروردگارتان برديد شما را هلاك كرد و از زيانكاران شديد.
(3) همچنان می فرماید:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلا تَجَسَّسُوا وَلا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ»[الحجرات:12]. یعنی: اى كسانى كه ايمان آوردهايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پارهاى از گمانها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مردهاش را بخورد از آن كراهت داريد [پس] از خدا بترسيد كه خدا توبهپذير مهربان است.
(4) و پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید:« إياكم والظنَّ، فإنَّ الظنَّ أكذب الحديث» (از گمان بپرهیزید، زیرا که گمان دروغ ترین سخن).
(5) صفیه دختر حیی (رضی الله عنها) همسر پیامبر صلی الله علیه وسلم گفته است: پیامبر صلی الله علیه وسلم اعتکاف نشسته بود، یک شب به نزدش رفتم تا زیارتش کنم، مدتی با ایشان صحبت کردم سپس بر خاستم تا به خانه برگردم، با من برخاست تا مرا تا خانه ام همراهی کند، دو مرد از مردم انصار از آنجا گذر کردند، هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم را دیدند تیزتر گام برداشتند، پیامبر صلی الله علیه وسلم برای شان گفت: کمی انتظار بکشید، این زن صفیه دختر حیی است(همسرم)، گفتند: سبحان الله ای رسول الله!! آنحضرت فرمود: شیطان در وجود انسان از مجرای خون حرکت می کند، ترسیدم که نشود در قلبهای شما حرف زشتی را افکند» .
(6) ابو امامه از پیامبر صلی الله علیه وسلم نقل کرده که فرموده است:« هرگاه امیر در مردم امور شک و تردید آور را جستجو و تعقیب کند باعث فساد در آنها می شود»
حضرت علی رضی الله عنه می گوید:« از عدالت به دور است که در مورد اشخاص معتمد و متقی بر گمان قضاوت نمایی».
حضرت ابن عباس رضی الله عنه گفته است:« خداوند متعال بر مؤمن، خون، مال و ناموس مؤمن را حرام گردانیده است، واینکه در حق او گمان بد داشته باشد».
