يک خواهر محترمه از علاقمندان دانش شرعی چنين سوال نموده است:
مدت يک سال می شود كه شوهرم به حق همبستری ام رسيده گی نمی كند تنها خرچ وخوراک ونفقه را مياورد باز گم ميشود كه زندگی سرم تنگ شده نمی دانم كه چه كنم استاد محترم شما شوهران را متوجه همين مسئوليت شان بسازيد.

جواب:

فضل الله ممتاز

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله، أما بعد،،
هرکدام از زن و شوهر حق دارند در آنچه الله متعال مباح ساخته، از همدیگر بهره ‏گیری نمایند و این موضوعی است که فطرت بدان می خواند و ازدیاد نسل انسانی بر آن استوار بوده و دوستی و الفت میان شان پدید می آید.

او تعالى مؤمنان را با این فرموده اش در قرآن كريم ستایش نموده: ” وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ * إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ * فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ” (المؤمون 5- 7).

و آنان که شرمگاه خود را از حرام نگهدارنده اند مگر بر همسران یا و کنیزان كه در جهاد مسلمانان با غير مسلمانان بدست آمده ، که در این صورت بر آنان نکوهشی نیست. پس هرکه افزون از این بجوید، پس آنان از حد درگذرندهاند.

از اینرو، بر زن وشوهر لازم است در صورت نبودن مانع، دعوتگر فطرت همسرش را لبیک گفته و در اشباع تمایل فطري او تلاش ورزد.

ونظر به اهميت اين مسأله كه يكي از حقوق زن وشوهر ميباشد ودر صورت حق تلفي بدون عذر شرعي گنهگار مي شوند مسئوليتهاي هردو را در اين مورد ودر روشني نصوص نصوص شريعت به قيد تحرير در آورم .

الف: حق شرعی شوهر بر زن در بهره برداری جنسی:
برزن لازم است که به تمایل شوهرش پاسخ مثبت دهد و هرگاه او را برای رفع نیازش فراخواند، در صورتی که مانع شرعی موجود نباشد، نیازش را برآورده سازد. به گونه ای مثال در روزه فرضی بسر نبرد و برای حج یا عمره احرام نبسته باشد یا مانع حسی مانند: بیماری، بدحالی، حیض و نفاس، مانع وی نگردد.

پیامبر اسلام صلى الله عليه وسلم در حديث صحيح می فرماید: ” إذا دعا الرجل زوجته لحاجته فلتأته و إن کانت علی التنور”
هرگاه مرد همسرش را برای نیاز جنسی اش فراخواند، باید نزدش بیاید هرچند بر سر تنور باشد.

احادیث ونصوص شرعي در این مورد بسیار است که بطور آشکار بر این نکته دلالت می کند که هرگاه شوهر همسرش را برای آمیزش بطلبد، بر او اطاعت کردن واجب است هرچند خود بدین کار تمایل نداشته و بدان نیندیشد یا آنکه به کار آشپزی وغيره مشغول باشد. رسول الله صلى الله عليه وسلم بیان داشته که هرگاه زن از پاسخ مثبت به تقاضای شوهرش در رفع نیازش خود داری کند، مرتکب گناه بزرگی شده که مستوجب خشم پروردگار و لعنت فرشتگانش می شود.

ودر حديث صحيح فرموده است : ” إذا دعا الرجل امرأته إلی فراشه فلم تأته لعنتها الملائکه حتی تصبح”
هرگاه مردخانم خود را به بستر خویش فراخواند و او نزدش نیاید، فرشتگان تا صبح بر او لعنت می فرستند”.
در روایتی دیگر آمده: “والذی نفسی بیده ما من رجل یدعو امرأته إلی فراشه فتأبی علیه إلا کان الذی فی السماء ساخطا علیها حتی یرضی عنها زوجها”

سوگند وقسم به آنکه جانم در دست اوست هیچ مردی نیست که همسرش را به بستر خود فرامی خواند و او دربرابرش از این کار خود داری میورزد، مگر آنکه در آسمان است يعني الله متعال، پیوسته بر او خشمناک است تا شوهرش از او راضی گردد. کدام زن مسلمان راضی خواهد شد که شب بگذراند درحالی که فرشتگان تا صبح بر او لعنت می ‏فرستند.

و اینکه پروردگار پیوسته بر او خشمناک باشد تا شوهرش از او راضی گردد؟!!
بدون شک این خود تهدید وتحذير وهشدار شدیدی است که تن و پوست مسلمان دربرابرش می لرزد.
امام قرطبی مفسر تفسير آيات احكام می نويسد: ” شرمگاه زنان، برای مردان آفریده شده”.

الله متعال در قرآن كريم فرموده است:
” وَتَذَرُونَ مَا خَلَقَ لَكُمْ رَبُّكُم مِّنْ أَزْوَاجِكُم ۚ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ عَادُونَ ” (شعراء: 166)
و آنچه را پروردگارتان از همسرانتان برای شما آفریده است وامی گذارید.

لهذا او تعالى برای مردان اعلام می دارد که همین جایگاه در وجود زن برای مردان آفریده شده؛ بنابراین هر وقتی که شوهرش او را فراخواند، باید آن را از او دریغ ندارد و اگر از این کار خود داری ورزد، بدون شک ستمگر وظالم وحق تلف بشمار رفته و گناه بزرگی را مرتکب گردیده است.

به دلیل همین حق بزرگ مرد، پیامبراسلام صلى الله عليه وسلم زنان را از مشغول شدن به طاعات نافله ای که مرد را از دسترسی به بهره برداری از همسرش بازمی دارد، منع نموده است.

از صحابي فقيه جليل القدر ابوهریره رضي الله عنه روایت شده که رسول الله صلى الله عليه وسلم در حديث صحيح فرمود است: ” لا یحل للمرأه أن تصوم و زوجها شاهد إلا بإذنه، و لا تأذن فی بیته إلا بإذنه” .
برای خانم روا نیست که روزه نفلي گیرد درحالی که شوهرش حاضر است جز به اجازه او و اینکه در خانهاش جز به اجازه او کسی را اجازه ورود ندهد.

البته این حكم بر روز نفلي تطبيق میشود اما در روزه فرضي مانند رمضان؛ نه او از چنین منعی برخوردار است و نه هم اطاعت از شوهر در این مورد بر زن لازم است، زیرا اطاعتی برای مخلوق دربرابر نافرمانی خالق وجود ندارد.

اما اگر بدون اجازة شوهر در حضور او روزه نافله گرفت، روزهاش صحیح است ولی به دلیل مخالفت از منع پیامبرصلى الله عليه وسلم گنهکار می شود در صورت ناراض بودن شوهر، زیرا اتمام عمل نافله مستحب است درحالیکه اطاعت از شوهر واجب میباشد.

همین وضع در مورد نافله های دیگر مانند نماز و اعتکاف و … نیز مصداق می یابد؛ زیرا در هنگام تعارض، حق شوهر بر زن مؤکدتر از انجام نافله های نیک است.

امام نووی شارح صحيح مسلم مي نويسد: ” سبب تحریم این است که شوهر از حق بهره برداری و از او پیوسته برخوردار می باشد و حق او در این زمینه بی درنگ واجب است. از اینرو، با انجام نافله یا امر واجبی که میشود با تأخیر آن را انجام دهد، از دست نمی ‏رود. اگر گفته شود که: شایسته است که بدون اجازه شوهر روزه گرفتن برای او روا باشد. چنانکه هرگاه خواست از این حق خود استفاده نماید و روزه اش را فاسد سازد.

پاسخ این است که: روزة زن عادتاً مانع او از بهره برداری از وی می شود؛ زیرا از پایمال ساختن روزه با فاسد کردن آن، می هراسد”.

و فرموده اش: ” و زوجها شاهد” درحالیکه شوهرش حاضر باشد : یعنی در همان شهر مقیم باشد و هرگاه مسافر بود، زن می تواند روزه گیرد، زیرا هرگاه با او نباشد، موضوع بهره برداری جنسي مطرح نمیشود. چنانچه هرگاه مریض و بیمار باشد که توانائی بهره برداری را نداشته، نیز در معنای سفر بشمار میرود.

ب: حق شر عي خانم در بهره برداری جنسی:
در مقابل این حق شوهر، بر شوهر نیز لازم است تا نیاز جنسی همسرش را در هرلحظه ای که بخواهد، و او برآن توانمند باشد، برآورده سازد مادامیکه تنش، رنجور و فرسوده نشود، یا عبادتی واجب او را از آن بازندارد یا کاری که برای تأمین معیشت زن و فرزندش بدان نیاز دارد.

اما هرگاه به دلیل ناتوانی یا خود داریش از آمیزش با زن با وجود توانمندی، زیان میدید، می ‏تواند تقاضای فسخ ازدواج را نماید همان گونه که با خود داری شوهر از انفاق و پرداخت مصارف زندگی، زن از این حق برخوردار می باشد.

همچنان که هرگاه سوگند یاد کند که با همسرش آمیزش نمی کند، چهارماه برای شوهر مهلت داده میشود. اگر در این مدت از سوگند خویش برگشت و با همسرش آمیزش نمود چه بهتر ورنه در صورت درخواست زن به او دستور داده میشود همسرش را طلاق دهد. در این صورت هرگاه مرد زن را طلاق داد خوب ورنه محكمه و قاضی شرعي طلاق زن را صادر می کند تا زیان و ضرر از زن مرفوع گردد.

الله متعال در قرآن فرموده است: ” لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَاءُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * وَإِنْ عَزَمُوا الطَّلَاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ “(سوره بقره 226- 227).

در حدیث صحيح از عبدالله بن عمروبن العاصرضي الله عنه روایت شده که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: “یا عبدالله! ألم أخبر أنک تصوم النهار و تقوم اللیل؟ قلت: بلی یا رسول الله. قال: فلا تفعل، صم و أفطر، وقم و نم، فإن لجسدک علیک حقا، و إن لعینک علیک حقا، و إن لزوجک علیک حقا”

ای عبدالله! آیا خبر داده نشدم که تو روز را روزه می گیری و شب را زنده می داری در عبادت؟ گفتم: بلي یا رسول الله. فرمود: “پس این کار را مکن. روزه گیر و روزه مگیر و برخیز و بخواب؛ زیرا تنت را بر تو حق دارد و چشمت بر تو حق دارد و همسرت بر تو حق دارد”.

در این حدیث رسول صلى الله عليه وسلم او را از اینکه در عبادت مبالغه ای نماید که جسم و چشمش خسته شود و حق همسرش در بهره برداری از شوهر و انس گرفتن با او پایمال گردد، منع فرمود.

ابن حجر عسقلاني در شرح این حدیث به نقل از ابن بطال می نويسد : ” چون در باب گذشته در مورد حق شوهر بر زن صحبت نمود در این باب به عکس آن از حق زن بر شوهر صحبت مي نماید و اینکه برای شوهر شایسته نیست که خود را در عبادت به اندازه ای به زحمت و رنج مشغول سازد که توأم با آن از ادای حقوق زن در آمیزش و کسب نفقه بازماند.

از بعض علماي سلف روایت شده که: هر چهار شب و از برخی دیگر در هر طهر و پاکی یکبار حق خانمها است در بهره برداري جنسي.

فقيه حنبلي شیخ الإسلام ابن تیمیه می نويسد :” و از زمره حقوق همبستری است. از اینرو، واجب است که در مورد زن و شوهر حکمی صادر شود که خداوند بدان دستور فرموده: یا نگه داشتن با شیوه پسندیده و یا هم رهاکردن با شیوه پسندیده و درست”.

بنابراین، بر زن و شوهر لازم است که با خاطر خوش و گشاده دلی حقوق همدیگر را ادا نمایند. که زن در مال مرد حقی دارد که آن مهر و انفاق با شیوه پسندیده است و حقی در بدن خویش دارد که همان معاشرت نیک و بهره برداری جنسی است.
به گونه ای که هرگاه شوهر سوگند یاد کرد که با او آمیزش نمی کند، به اجماع مسلمانان زن حق دارد از شوهر جدا شود.
همچنان هرگاه آلت مرد قطع شود یا سست اندام شود به گونه ای که آمیزش نتواند، زن حق جدایی را دارد و آمیزش با زن در نزد اکثر فقهاء بر مرد واجب و فرض است.

صحیح آن است که این کار بر دوش مرد واجب است چنانکه قرآن و سنت و نصوص شرعي بر آن دلالت مینماید.
پیامبراسلام صلى الله عليه وسلم نیز هنگامیکه عبد الله را دید زیاده روزه گرفته و نماز می گذارد، برایش فرمود: “إن لزوجک علیک حقا” همانا همسرت بر تو حقی دارد. يعني به اندازة نیرومندی شوهر و نیاز زن، همبستری با او لازم است .

رسیدن و دریافت زیان برای زن با ترک آمیزش به هرحال ایجاب فسخ نکاح را می‏نماید. خواه قصدا از سوی شوهر انجام شود یا بدون قصد. حتی همراه با توانمندی و ناتوانیش مانند نفقه و برتر از آن.

فضل الله ممتاز