اخلاق رسول اللهﷺ چگونه بود؟
حضرت محمد صلی الله و علیه والسلام:
رسول الله صلی الله علیه وسلم با اخلاق بلند معروف بوده و نمونه و مثالی برای همه بشریت بودند، ایشان کامل ترین انسانی بودند که الله متعال وی را به حیث خاتم النبیین و المرسلین و همچنان صاحب قران کریم برتری و ترجیح داده اند.
الله متعال توسط ایشان منهج و روش ربانی کاملی را فرستادند که حاجات و نیازمندی های روح ، عقل و جسم را بر آورده می سازد و رسول اعظم صلی الله و علیه وسلم اولین کسی بود که این منهج و روش ربانی را پیاده ساخته و مردم را بسوی تطبیق آن دعوت نموده است .به این ترتیب رسول الله صلی الله و علیه وسلم از جمله ناجیان و نجات دهندگان عالم بشریت شمرده می شوند، رسول الله صلی الله و علیه و سلم قوم خود و همه بشریت را بسوی ترک عبادت بت ها و برگزیدن دینی که از سوی پروردگار عالم وحی شده بود، دعوت نمودند.
چنانچه الله متعال می فرماید: (لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا (سورة الأحزاب،21)
ترجمه: برای شما اگر به خدا و روز قیامت امید می دارید و خدا را فراوان یاد می کنید، شخص رسول الله مقتدای پسندیده ای است.
رسول الله صلی الله و علیه وسلم بهترین نمونه و قدوه در راستای تطبیق دین الهی به شمار می روند،در حالی که آن حضرت صلی الله علیه وسلم بزرگترین نمونه در راستای تطبیق کتاب الهی که بر وی نازل گردیده بود، شمرده می شوند، استعداد و توانایی خود در راستای اصلاح و تنظیم زندگی بشریت را ثابت ساختند، ایشان اولین کسی بودند که نه تنها قوانین قرانی را تطبیق و پیاده ساختند بلکه از آن قواعد و قوانین مثالی و فوق العاده ی را نیز بیرون آوردند و آن را با قول و فعل واقعی خویش به مردم بیان نمودند، تا حدی که این قواعد و قوانین به سیستمی مبدل گردید که باعث اصلاح همه جهان بصورت مجموعی آن گردید.به شرط آن که این قواعد و مقررات همراه بامنهج و رویکرد سنت رسول الله صلی الله و علیه وسلم تطبیق و پیاده گردد.
اخلاق رسول الله علیه و السلام: صداقت و امانت
عظمت و بزرگی اخلاقی رسول الله صلی الله و علیه و سلم برای کسانی که در پیرامونش بودند الهام بخش بود، ایشان قبل از بعثت به نبوت به اسم صادق امین بین قوم خویش شهرت داشتند، که این خود از صدق و امانت داری رسول الله صلی الله و علیه وسلم حتی از زمان کودکی سرچشمه می گیرد.
مردم قریش قبل از بعثت رسول الله صلی الله علیه وسلم به نبوت، از ایشان به حیث حکم و میانجی در منازعات شان دعوت می نمودند،امانت های خود را نزد ایشان می گذاشتند و آن حضرت صلی الله و علیه وسلم هم این امانت ها را با صدق تمام حفظ می کردند که هیچ گاهی اندک ترین خیانتی در این امانت ها صورت نگرفت.
هنگامی که روز هجرت رسول الله صلی الله وعلیه وسلم بسوب مدینه منوره فرا رسید،از حضرت علی رضی الله عنه تقاضا نمودند تا امانت های مردم را به آنها واپس بسپارد، رسول الله صلی الله علیه وسلم در نخستین روز های بعثت خود از مردم دعوت بعمل آورد تا به امانتداری التزام ورزند،امانت داری در قول، عمل و عبادت ، امانتداری در حفظ اعضای بدن از ارتکاب معصیت و گناه و امانت داری در سپرده ها، کسی که امانت داری های فوق را مراعات نکرد، در حقیقت خیانت کرد و در امانت داری و اعتماد به دیگران خلل وارد کرد، چنانچه ایشان به صداقت و راستگویی شهرت داشتند،رسول الله صلی الله و علیه وسلم در صداقت و راستگویی نمونه و مثال بودند و این صدق یکی از بزرگترین صفاتی بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم به آن شهرت داشتند، چنانچه بزرگترین و سرسخت ترین دشمنان آن حضرت صلی الله و علیه وسلم نیز بر صدق و حسن امانت داری وی گواهی می دادند و کفایت می کند که قران عظیم الشان از وی چنین توصیف نموده است:
(وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ) ( سورة الزّمر،33)
تر جمه :آن کسی که سخن راست آورد و تصدیقش کرد، آنان پرهیزگارانند.
اخلاق رسول الله صلی الله علیه وسلم با خانواده اش :
رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:( خیرکم خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهلی) سنن ترمذی، ( ترجمه: بهترین شما کسی است که با اهل و خانواده اش روش نیکو داشته باشد، و من از همه شما با خانواده ام روش نیکو دارم)وقتی در مورد این حدیث شریف غور و دقت نماییم، می توانیم روش و تعاملی را درک کنیم که رسول الله صلی الله و علیه وسلم با خانواده خویش داشتند، ایشان خُلق کریم و نیکو داشتند، به حسن معاشرت و روابط با خانواده شهرت داشتند، رسول الله صلی الله و علیه وسلم بر اعضای خانواده خویش رئوف و مهربان بودند، با اعضای خانواده در امور منزل همکاری می نمودند، با آنها دوست، مهربان و با لطف بودند، آن حضرت صلی الله و علیه وسلم با خانم های خود( امهات المومنین) شوخی می کرد و از خلق نیکو و لطف با آنها کار می گرفت.
مثلاً بی بی عایشه رضی الله عنها را از روی لطف گاهی یا حمیرا خطاب می کرد، چون رخسار عایشه رضی الله عنها سرخ گونه بود و گاهی ایشان را به اسم عایش خطاب می کردند، اکثر اوقات دختران انصار را دعوت می کرد تا با عایشه رضی الله عنه همراه باشند و با وی بازی کنند، رسول الله صلی الله علیه وسلم سایر خانم های خود را نیز احترام می گذاشت، بین شان عدالت را تأمین می کرد، حتی حسادت برخی از امهات المومنین را در مورد برخی دیگر تحمل می کرد، در زندگی و پس از مرگ ایشان، از آنها به خوبی یاد آوری می کرد،روش نیکوی خود با دوستان بی بی خدیجه رضی الله عنها را بعد از مرگ بی بی خدیجه نیز بنا بر احترام به وی ادامه داد، آن حضرت صلی الله و علیه سلم دختران خود را خیلی احترام می گذاشت، اکثر اوقات هنگام آمدن آنها به پا می ایستاد، با اطفال و نواده گان خویش به خصوص با حضرت حسن و حضرت حسین رضی الله تعالی عنهما بازی می کرد، در حالیکه پیامبرصلی الله علیه وسلم مصروف ادای نماز بودند، نواده های ایشان بر شانه های مبارک بالا می شدند، ولی آن حضرت صلی الله علیه و سلم هیچ گاهی آنها را اذیت نمی کرد و تا هنگامی که آنها از بازی فارغ نمی شدند، رسول الله صلی الله علیه وسلم در حالت سجده باقی می ماندند.رسول الله صلی الله علیه وسلم نیاز های خود را خود بر آورده می ساختند، لباس خود را خود می دوختند، و پایزار خویش را خود ترمیم می کرد.
اخلاق رسول الله صلی الله علیه وسلم با اطفال و خدمت گاران:
رسول الله صلی الله علیه وسلم هنگامی که حین عبور شان از منطقه یی با اطفال روبرو می گردید ، به آنها سلام می کرد و با آنها بازی می کرد، هنگامی که مصروف ادای نماز بودند و گریه طفلی بگوش های مبارک شان می رسید، نماز را با سرعت ختم می کردند تا مادر طفل به سبب طولانی شدن نماز اذیت نگردد، رسول الله صلی الله علیه و سلم نواده خویش را در حالیکه امامت نماز مسلمانان را بدوش داشت، با خود حمل می کرد، وقتی به قیام می رفتند، طفل را بر دوش خود حمل می کردند و هنگامی که به سجده می رفتند طفل را به زمین می گذاشتند، و روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم باری بر سر منبر در حضور مسلمانان خطبه ایراد می نمودند، نواده های وی حسن و حسین به مسجد آمدند و رسول الله صلی الله علیه وسلم با دیدن ایشان از منبر پایین آمده نواده های خویش با خود بر منبر برده و در آغوش گرفتند. رسول الله صلی الله علیه و سلم نتوانستند تا ختم خطبه انتظار کنند و بعد نواده های خویش را در آغوش بگیرند، پس از آن گفتند که الله متعال درست فرموده است که :
(وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ) (سورة الأنفال،28 ). ترجمه : بدانید که داراییها و فرزندان وسیله آزمایش شمایند و پاداش بزرگ در نزد، خداست.
چنانچه رسول الله صلی الله وسلم با نواده های شان در اثنای ادای نماز هم بازی می کرد، نواده های شان بر شانه های شان در هنگام ادای نماز سوار می شدند و ایشان تا هنگامی که نواده های شان از بالای شانه های مبارک پایین نمی شدند، به سجده خویش ادامه می داد تا آنها اذیت نشوند.
اما از اخلاق و روش پیامبر با خدمت گاران باید گفت که آن حضرت صلی الله علیه وسلم در برابر خدمتگاران بیش از حد مهربان و دارای لطف و تواضع بودند، هیچ گاهی خدمتگاری را لت و کوب نکردند و هیچ گاهی بر خادم فریاد نزدند، چنانچه از حضرت انس رضی الله عنه روایت است که (خدمتُ النبی صلى الله عليه وسلم عشر سنين، والله ما قال أف قط، ولا قال لشيء لم فعلت كذا وهلا فعلت كذا) رواه الشيخان، وأبو داود، والترمذي
ترجمه: مدت ده سال در خدمت رسول الله صلی الله علیه وسلم قرار داشتم، به الله قسم هیچ گاهی حتی اُف برایم نگفتند، نه هیچ گاهی گفتند که چرا چنین کردی و چرا چنان کردی!
اخلاق رسول الله صلی الله و علیه وسلم در زمان جنگ:
در هنگام جنگ رسول الله صلی الله علیه و سلم با دشمنان شان اعم از یهود، کفار قریش و نصارا ترحم،عدل و حسن خُلق ایشان به شکل نمایان تجسم می یافت و این عده کسانی بودند که شدید ترین انواع ظلم و ستم را بالای آن حضرت صلی الله علیه وسلم روا داشته بودند، ولی رسول الله صلی الله علیه وسلم با آنها در اوج و کمال اخلاق روبرو می شد و حتی برخی از آنان را به پذیرفتن اسلام نیز دعوت می کرد.
اگر در مورد وضعیت و حالت رسول الله علیه و سلم هنگام جنگ دقت نماییم، مشاهده می شود که به اصحاب خویش توصیه می نمایند تا درختان را قطع نکنند، اطفال، زنان و پیرمردان را نباید به قتل برسانند، مردان عبادت گذار و حیوانات را نباید از بین ببرند.
همچنان مشاهده می شود که به اصحاب خویش امر می فرمایند تا تنها برای رضای الله و در راه الله به غزا بپردازند، نه برای غنیمت و سایر مسایل، در هنگام جنگ و حرب حسادت نورزند و نه با احدی خیانت کنند، رسول الله صلی الله علیه وسلم مشتاق رایج ساختن وفاداری در بین اصحاب خویش حتی در زمان جنگ بودند، از کسانی که در زمان جنگ خیانت می کردند حتی اگر مسلمان هم می بود، گریزان بودند، چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم حریص بودند تا خون ها ضایع نه گردد، بلکه تلاش می ورزیدند تا حد امکان از آن جلو گیری بعمل آید، در زمان جنگ بر هیچ کسی فشار نمی آوردند تا اسلام را بپذیرد،چنانچه آن حضرت صلی الله علیه وسلم همیشه طرفدار عفو و بخشش بعد از جنگ بودند.
زهد و تقوای رسول الله صلی الله وعلیه وسلم:
رسول الله صلی الله علیه وسلم زاهد ترین شخص در روی دنیا بودند، در حالیکه الله متعال به ایشان اختیار داده بود تا هر چه از دنیا می خواهد بخواهد ولی آن حضرت صلی الله علیه وسلم عیش آخرت را ترجیح دادند، رسول الله صلی الله علیه وسلم در هنگام گرسنگی اندکی از خرما را با نان جو ( شعیر) همراه با آب می خوردند و اکثر اوقات با شکم گرسنه در حالی می خوابیدند که از شدت گرسنگی سنگ را بر شکم مبارک می بستند.
صبح ها در حالی که روزه دار بودند، بر می خاستند، اموال زیادی نزد ایشان می آمد ولی آن حضرت صلی الله علیه وسلم از آن هیچ چیزی برای خود نمی گرفتند، تا حدی که هنگام وفات یک زره ایشان نزد مرد یهودی در بدل خرید مقداری جو گرو بود، ایشان لباس ضخیم می پوشیدند و بالای بوریا می خوابیدند.
خُلق نیکوی رسول الله صلی الله علیه وسلم با اصحاب شان:
بهترین فیض و نصیب از حسن خُلق رسول الله صلی الله علیه وسلم را اصحاب ایشان بدست آوردند، رسول الله صلی الله علیه وسلم برای آنها بهترین دوست بودند، بالای افراد ضعیف شان ترحم داشتند، از مریضان شان عیادت بعمل می آوردند، از غایب آنها احوال جویی می کردند، درنماز های جنازه ایشان حضور می یافتند، نیازمندی های آنها را بر آورده می ساختند، دعوت های ایشان را می پذیرفتند، در بین شان حکمیت می نمودند، بر درد های شان از ته دل آگاه بودند، درمورد آموزش و تعلیم ایشان خیلی حریص بودند، اگر چیزی نزدشان می بود در مورد اعطا و بخشش بر آنان دریغ نمی کردند، با آنها شوخی و مزاح می کردند، از لطف نیکو در برابر آنان کار می گرفتند،اگر یکی از اصحاب به صحابی دیگری ضرر می رساند، قهر می شدند، در بین آنها صلح و آشتی می آوردند، فضل و برتری آنها را برای شان ظاهر می ساختند، قدر و منزلت ایشان را بلند می داشتند،در غم یکی از آنها غمگین و در شاد بودن آنها شاد بودند
” صلی الله علیه و سلم.”
از منابع عربی
برگردان : احمد ضیاء رحیمزی
