نوشته: دکتور یوسف قرضاوی.
ترجمه: ابوبکر حسن زاده.
شکی نیست که دوام و بقای نوع بشر مهم ترین یا یکی از مهمترین اهداف ازدواج است، بقای نوع انسان بستگی به ادامه زاد و ولد دارد و اسلام، مسلمانان را به بیشتر شدن زاد و ولد تشویق نموده و قدم نوزاد دختر یا پسر را مبارک دانسته است. اما اجازه داه است که هرگاه ضرروت معتبر و منطقی پیش آمد، به تنظیم و تحدید توالد و تناسل اقدام شود، روشی که برای تحدید نسل در زمان پیغمبر صلی الله علیه وسلم شایع و مورد استفاده قرار می گرفت روش عزل بود، که عبارت از خالی کردن نطفه در خارج از رحم می باشد. اصحاب رسول الله در زمان نزول وحی از این روش استفاده می کردند.

در بخاری و  مسلم از جابر روایت شده:
کنا نعزل علی عهد رسول الله و القرآن ینزل.
یعنی ما عمل عزل را در زمان رسول الله انجام می دادیم در حالی که قرآن نازل می شد.
شخصی نزد رسول الله آمد و گفت: ای رسول خدا من کنیزی دارم که به هنگام نزدیکی با او نطفه را در خارج از رحمش خالی می نمایم و نمی خواهم حامله شود، و خواسته من از نزدیکی با او خواسته سایر مردان است، اما یهودیان می گویند این عمل (عزل) یک نوع زنده به گور ساختن اولاد است ولی در سطح پایین!! رسول الله فرمود:
کذبت الیهود لو اراد الله ان یخلقه ما استطعت ان تصرفه (اصحاب سنن)
یعنی دروغ می گویند یهودیها، اگر خداوند بخواهد که فرزندی را خلق کند، نمی توانستی جلو آن را بگیری.
منظور حضرت رسول الله این است که شوهر در حالت عزل گاهی بدون اینکه بفهمد قطره ای در رحم می ریزد و این قطره اگر خدا بخواهد باعث اولاد می شود.

در مجلس عمر رضی الله عنه موضوع عزل مطرح شد، یکی گفت یهودیان عقیده دارند که عزل زنده به گور کردن اولاد در سطح پایین ترای است، علی رضی الله عنه فرمود: نطفه تا هفت دوران را نگذراند از بین بردن آن قتل اولاد محسوب نمی شود، این هفت مرحله عبارتند از:
ماده ای که از خاک گرفته می شود.
به صورت نطفه در می آید.
نطفه به خون منجمد و زالو شکل در می آید.
این خون به پاره گوشتی تبدیل می گردد.
سپس به مرحله تشکیل استخوان می رسد.
در این مرحله استخوانها باگوشت پوشیده می شود.
بعد از طی مراحل قبلی این نطفه به صورت موجودی جدید در می آید. حضرت عمر رضی الله عنه فرمود: صحیح است خدا به شما طول عمر دهد.

دلایل جایز بودن تحدید نسل:

یکی از مهمترین عواملی که می توان با وجود آن از حاملگی زن جلوگیری کرد این است که اگر زن حامله شود بیم آن باشد که با خطر مرگ یا بیماری شدید روبرو شود و پزشک مورد اعتماد و با تجربه این امر را تأیید نماید، در چنین شرایطی جلوگیری از حامله شدن ضروری است، خداوند می فرماید:
ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکة (سره بقره آیه 195)
یعنی خود تان را به دست خود در مهلکه نیندازید.
و لاتقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما (سوره نساء آیه 29)
یعنی خودتان را به دست خود نکشید همانا خداوند نسبت به شما مهربان است.
یکی دیگر از عوامل تجویز جلوگیری از بچه دار شدن، ترس از گرفتاری های زندگی است چون مشکلات زندگی گاهی مشکلات دینی را به دنبال دارد، و انسان به خاطر اولاد دچار حرام و کارهای نامشروع می شود، خداوند در آیه 185 سوره بقره می فرماید: یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر.
یعنی خداوند برای شما آسانی را می خواهد و نمی خواهد کارهای سخت و مشکل را بر شما واجب نماید.
یکی دیگر از عوامل تجویز جلوگیری از بچه دار شدن، ترس از این است که نتوان آن را طوری که لازم است به وضع بچه ها رسید و در نتیجه آنها بیمار و ناتوان یا بی تربیت ببار آیند.

در حدیث صحیح مسلم از اسامه پسر زید روایت شده است که مردی نزد رسول الله آمد و گفت: ای رسول الله!  من عزل می کنم و نطفه را خارج از رحم همسرم خالی می نمایم. فرمود: و لم تفعل ذالک؟ یعنی چرا این کار را می کنی؟ آن مرد جواب داد: از بچه یا بچه هایش می ترسم. رسول الله فرمود: لو کان ضار لضر فارس و الروم. یعنی اگر این عمل مضر می بود زیانش به فارس و روم می رسید.

گویا حضرت رسول الله این نوع رفتار فردی را در مجموع برای جامعه مضر ندانسته است به دلیل اینکه دو دولت بزرگ دنیا در آن زمان (فارس وروم) در نتیجه انجام این عمل متضرر نشده بودند.
یکی دیگر از عوامل تجویز جلوگیری، ترس از این است اگر زن حامله شود بچه شیرخواری که دارد با ناراحتی و مشکلات رو برو می شود، رسول الله نزدیکی با زن در حالتی که بچه شیر خوار دارد را معاشرت (غیله) یعنی کشتن با حیله و دسیسه نام نهاده است، چون در اثر این معاشرت، زن حامله می شود و شیر او ضایع می گردد و بچه شیرخوار او ضعیف و ناتوان می شود در این حال این عمل نوعی جنایت پنهانی است که شبیه به قتلی است که با حیله و دسیسه صورت گرفته است.

رسول الله برای امتش اجتهاد می کرد آنها را به کارهای مفید و پرهیز از رفتار مضر تشویق و مامور می ساخت. یکی از اجتهادهای رسول الله برای امت اسلام این است که فرمود:اولاد خودتان را پنهانی نکشید به راستی اگر معاشرت با زنهایی که دارای بچه شیرخوار هستند دامن گیر دولت بزرگی مانند فارسی شود آن را به نابودی خواهد کشاند. (ابوداود)
در این حدیث، حضرت رسول الله به تشویق مردم به پرهیز از این عمل اکتفا کرده اما تأکید شدیدی که بیانگر تحریم آن باشد ننموده است، چون اگر معاشرت زن و شوهر را در مدت شیرخوارگی فرزندان شان تحریم می نمود با توجه به اینکه این مدت زیاد است و تا دو سال طول می کشد، بیم آن وجود داشت که مردان در اثر فشار غریزه جنسی دچار گناه و انحراف شوند، از طرفی فاسد شدن شیر و زیان آن برای بچه شیرخوار در همه موارد پیش نمی آیند و یک قاعده کلی نیست. لذا زمانی که حضرت رسول الله متوجه شد که دولت های بزرگ روم و فارس این عمل را نجام می دهند و زیان چندانی در برندارد، تنها مردم را به پرهیز از این امر تشویق نمود و از تحریم آن خود داری کرد، و می فرمود:
قصد داشتم که از نزدیکی زنان و شوهرانی که دارای بچه شیرخوار هستند نهی کنم اما دیدم که فارس و روم این عمل را ا نجام می دهند و ضرری متوجه فرزندان شان نمی شود. (ابوداود)

ابن قیم در بیان توجیه این حدیث و حدیث پیش از آن (لا تقتلوا اولادکم سرا …) می فرماید: رسول الله از یک طرف تأثیر نزدیکی مزبور (غیل) بر بچه شیرخوار را مانند تأثیر دولتی که با دولت فارس می جنگد و آن را شکست می دهد و نشان نوعی ناراحتی و اذیت برای بچه می دانست که به مرحله قتل آن نمی رسد، بنابراین مسلمانان را به پرهیز از آن تشویق نمود و آن را تحریم نکرد، اما بعد در نظرداشت حفظ صحت بچه ها و جلوگیری از ضعف و ناتوانی آنان این عمل را تحریم کند، اما ملاحظه نمود که این مصلحت در مقابل مفسده ای که امکان دارد و درمدت طولانی رضاع دامنگیر شوهران شود مخصوصا آنان که جوان و دارای غریزه جنسی قوی باشند  تنها نزدیکی با همسران شان می تواند آنها را از این خطر مصئون دارد، ناچیز و غیر قابل مقایسه است، لذا دفع مفسده شدید را بر جلب مصلحت جزیی ترجیح داد و از طرفی ملاحظه فرمود که دو دولت پرقدرت وقت به هنگام داشتن بچه شیرخوار نیز با همسران شان تقارب می نمایند و این عمل هیچ تأثیری در تضعیف آنان نداشت ، بنابراین، از تصمیم خود صرف نظر نمود  و آن را تحریم نکرد. (مفتاح دارالسعادة این قیم ص 62، زاد المعاد ج4 ص 16 )

درزمان ما وسایلی برای جلوگیری از حاملگی اختراع نموده اند که هدف حضرت رسول الله را در حمایت از بچه های شیرخوار تأمین می نماید و مفاسدی که در اثر اجتناب از معاشرت در مدت رضاع پیش می آید از بین رفته است چون با استفاده از وسایل هر نوع معاشرتی باعث حاملگی نمی شود.