په تير درس کې د ژبې د حصو او غاښونو بيان وشو چې د مخارجو د پيژندو لپاره مهم دي ، اوس د حروفو مخارج په تفصلي ډول بيانيږي :

اول: الحلق (ستونی ):

په حلق کې دری مخرجونه دي (اول د حلق، وسط یا مابین د حلق، آخر د حلق).

له ستوني یا حلق څخه شپږ حروف په لاندې ډول ادا کيږي :

د حلق له شروع یا اولي برخي څخه يعنې د خولې له طرفه “غ” او “خ” ادا کيږي لکه: ( أَغْ ) (أَخْ).

د حلق له منځنۍ برخې څخه “ع” او “ح” ادا کیږي لکه: (أَعْ ) (أَحْ ).

د حلق له آخري برخې څخه یعنی د سینې له طرفه “همزه” او” ها” ادا کيږي لکه (أَءْ) (أَهْـ)

پدې هکله یو شاعر داسې وایي:

حرف حلقی شش بود ای باوفا   همزه ها وعین حا وغین وخا

دوهم: اللسان(ژبه) :

په ژبه کی لس مخرجونه دي چی ۱۸ حروف ورڅخه ادا کيږي.

۱– د“ق“ مخرج :

کله چې د ژبی پای یا آخره برخه له نرم تالو سره ولګيږي د “ق” توری ادا کيږي .

۲– د “ک” مخرج:

د “ک” مخرج هم د”ق” په څير د ژبې پای له تالو سره لګېدو سره تلفظ کيږي مګر دومره توپير دی چې د قاف له مخرج څخه لږ بيرون د خولې طرف ته او د هغه د تلفظ پر مهال کوچنۍ ژبه آزاده وي او د ژبی په پای پورې نه سريښيږي .

۳- د ” ض ” مخرج :

كله چې د ژبې يو اړخ له ښي یا چپ طرف پاس اضراس غاښونو له داخلي ديوال يا څنګ سره ولګول شي د “ض” توری تلفظ كيږي،البته له چپې خوا څخه يې ادا کول آسانه دي .

مګر له ښی خوا څخه یې ادا کول زيات دی .

إحدى حافتي اللسان مع ما يحاذيها من الأضراس العليا: ومنه يخرج أدق حروف العربية نطقا وهو حرف الضاد (ض). وخروج الضاد من حافة اللسان اليسرى أسهل وأكثر استعمالا من الحافة اليمنى (برنامج الاحکام التجويد ) .

خو پام باید وشي چې ض د “ظ” او “ذ” په څير ادا نه شي .

۴- د ” ل“ مخرج :

کله چې د ژبې بيروني برخه يا «طرف اللسان» د پاس ثناياغاښونو له تالو سره ولګول شي د “ل” توری ادا کيږي .

مخرج لام ، طرف اللسان مع أطراف الثنيا العليا (کيف تحفظ القرآن /دوکتور مصطفی مراد).

او ځينې علماء کرام وايي : کله چې د ژبې بيرونی طرف يا د ژبې اړخ د پاسنيو ثنايا ، انياب ، رباعي او ضاحک له تالو سره ولګول شي د “ل” توری ادا کيږي .

إحدى حافتي اللسان (أو كلتاهما) مع ما يحاذيها من لثة الأسنان العليا (لثة الضاحكين والنابين والرباعيتين والثنيتين): ويخرج منه حرف اللام (ل).(برنامج الأحکام التجويد ) .

۵- د ” ن “ مخرج :

کله چې د لام د مخرج نه لږ کښته د ژبې بيرونۍ برخه (چی په عربی کی ورته طرف لسان او په فارسي کې ورته نوک زبان وایي) د پاس تالو سره د ثنايا ، رباعياتو غاښونو مخامخ ولګول شي د “ن” توری اداکیږي .

۶- د ” ر“ مخرج :

کله چې د ژبې نوک يا طرف لسان او د هغه د شاه څه برخه د پاس غاښونو (ثنايا ، رباعياتو ) د تالو سره ولګول شي د “ر” توری ادا کیږي .

۷- د “د،ت٬ ط” مخرج :

کله چې د ژبې نوک د پورته ثناياوو له بيخ سره ولګيږي د “د” ، “ت” او“ط” توري ادا کیږي ،خو دومره توپير شته چې د” ط ” حرف د استعلاء د صفت د لرلو له کبله ډک ادا کيږي او د “دال” او”تا” حروف تش یا باریک ادا کیږي .

۸- د“ذ،ث،ظ“ مخرج :

کله چې د ژبې نوک د پورته ثناياوو له څوکې(سر) سره ولګيږي د (ذ،ث ، ظ ) حروف ادا کيږي خو دومره توپير شته چې د ” ظ ” حرف د استعلاء د صفت د لرلو له کبله ډک ادا کيږي او د ” ذال ” او” ثا ” حروف تش یا باریک ادا کیږي .

۹- د“س،ز،ص“ مخرج :

کله چې د ژبې څوکه د لاندنيو ثناياوو د داخل طرف سره ولګول شي نو د “ز،س،ص” توري ادا کيږي خو دومره توپير شته چې د” ص” حرف د استعلاء د صفت د لرلو له کبله ډک ادا کيږي او د ” ز ” او” س ” حروف تش یا باریک ادا کیږي .

۱۰- د“ج،ش،ي“مخرج :

کله چې د ژبې منځنۍ برخه د د پاس تالو سره ولګيږي نو د “ج ، ش،ي” توري تلفظ کيږي .

او دلته د «ي» د حرف څخه غير مدي «ي» مطلب ده .

دریم: شونډې

په شونډوکښې دوه مخرجونه دي: د “ف” مخرج او د “ب، م، و” مخرج چی څلور توري په لاندې ډول ورڅخه ادا کيږي :

۱- کله چې پاسنۍ او لاندينۍ شونډې سره ولګيږي د “ب” او “م” توري ادا کيږي خو دومره توپیر شته چی “ب” د شونډو له لانده (داخل) طرف څخه او “م” د شونډو له وچ(بیرون) طرف څخه ادا کیږي او د “م” په ادا کولو د خيشوم مخرج هم برخه اخلي .

او كله چې دواړه شونډې د ګل د غوټۍ په څېر راغونډې شي او سره ونه لګول شي بې مده “و” ادا کيږي .

۳- کله چی د لاندینۍ شونډې ګیډه د پورته ثنایا غاښونو له څوکو سره ولګول شي د ” ف” توری ادا کيږي .

څلورم: خیشوم(دپوزي بیخ یا دپوزي آخره برخه).

له خیشوم څخه غنه ادا کیږي( غنه هغه آوازته وایي چې د غرڅه له آواز سره مشابه وي یعنې کله چی غرڅه خپل بچي ته آواز کوي نو آواز یی له غنی سره مشابه وي) ، کله چی نون اومیم مشدد واقع شي نو او يا غنه لرونکی ادغام مينځته راشي ، غنه ادا کيږي.

پنځم : جوف (د خولې داخلي خاليګاه ).

له دغه ځای څخه دری مد لرونکي توري ادا کيږي .

۱- “و” کله چې ساکن وي او له هغه څخه مخکې حرف پيښ ولري لکه “المغضُوْب “

2- “ی” کله چې ساکنه وي او مخکې حرف يې زير ولري لکه ” نستعِيْن “

3- “الف” کله چې ساکن وي او له هغي مخکې حرف زور ولري لکه ” قَاْلَ” .

چی ښه مثال یې( نُوْحِیْهَا) دی.

د مخارجو د لنډيز جدول

• 
• 
• 
• 
• 
• 
•