تعاون وهمکاری در نصوص قرآنی:

(1) خداوند متعال به تعاون امر نموده ميفرمايد:« وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ» [المائدة: ٢ ] ترجمه: « بر اساس نيكي و پرهيزگاري همديگر را ياري و پشتيباني نمائيد، و همديگر را براساس تجاوز و ستمكاري ياري و پشتيباني مكنيد» .

(2) الله متعال می فرماید:« وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ (2) إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»یعنی:( سوگند به زمانه همانا انسان البته در زیان است مگر آنانی که ایمان آوردند و کار های شایسته کردند و یکدیگر را به حق توصیه و همدیگر را به شکیبایی سفارش نموده اند).

تعاون وهمکاری در سنت نبوی:

(1) پیامبر بزرگ اسلام ـ صلي الله عليه وسلم ـ مي فرمايد: «مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَاللَّهُ فِى عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِى عَوْنِ أَخِيهِ …»

ترجمه: « کسي که مصیبتی از مصیبتهای دنيوي مؤمني را مرفوع سازد، خداوند مصيبتي از مصيبتهاي روز قيامت او را مرفوع مي كند، وکسي که با تنگدستي سهلگيري کند، خداوند در دنيا و آخرت با او سهلگيري مي کند. وکسي که عيب مسلماني را بپوشاند، خداوند در دنيا و آخرت عيب او را مي پوشاند. خداوند در صدد کمک بنده است، تا لحظه اي که بنده در صدد کمک به برادر مسلمانش باشد».

از حدیث فوق چند موضوع دانسته می شود:

الف: موضوع نخست: پاداش از جنس عمل است:
آنچه از این سخن پیامبر صلی الله علیه وسلم دانسته می شود:« مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ» یعنی: کسي که مصیبتی از مصیبتهای دنيوي مؤمني را برطرف سازد، خداوند مصيبتي از مصيبتهاي روز قيامت او را برطرف می سازد.

این قسمت حدیث نشان می دهد که پاداش ازجنس عمل می باشد؛ ولی با این تفاوت که پاداش خیلی بزرگ تر از عمل خواهد بود. مثلا اگر شخص مؤمنی دچار فقر و تنگدستی شود یا به چیزی نیازش افتد، مسلمان دیگری اقدام به رفع آن نیاز نماید و تنگدستی را از وی بر طرف کند، چه این بر طرف نمودن از مال خودش باشد، یا در آن راستا تلاش ورزد و اهل احسان و خیر را تشویق کند تا برای آن بذل و بخشش کنند که مشکلات عائد شده بر وی مرفوع گردد، و اگر نیاز آن مسلمان در این باشد که به قرض نیازش افتد باید برایش قرض دهد، و اگر دچار مصیبتی می گردد با وی مواسات نماید تا مصیبت وی بر طرف شود، واگر نیازش آن باشد که به شفاعت نیاز دارد باید در صورتی که کار خیر باشد شفاعت کند، واگر نیازش به خاطر ازدواج باشد باید به خواستگاری رفته و در این راستا تلاش نماید، واگر مشکلاتش به سبب کاریابی باشد برای یافتن کار مناسبی برایش تلاش نماید، و اگر مشکلات روانی داشته باشد باید از راههای نصیحت و مشورت دهی کمکش نماید.

اگر بنده مؤمن از برادر مؤمنش نیازهایی از آن قبیل که بیان گردید بر طرف کند الله متعال در مقابل با ثواب اخروی او را پاداش می دهد در حالی که نیازها ومصیبتهای دنیوی در برابر مصیبتهای اخروی بی ارزش و اندک اند، چونکه اگر تمام مشکلات و مصائب دنیوی جمع کرده شوند همه اش به اندکی از مصیبتهای اخروی برابر نخواهد شد.

این یک خوی اجتماعی بزرگ است که اسلام بدان فرا می خواند و بر عنصر مشارکت وجدانی و کمک مادی ومعنوی مشتمل است و از حقیقت برادری ایمانی در واقعیت زندگی تعبیر می کند و این معنا را تبارز می دهد که مؤمنان مانند یک جسد اند.

ب: موضوع دوم: پاداش عمل نیک بزرگتر از خود عمل نیک است:
پیامبر بزرگ مان در جزء دوم حدیث خویش فرموده است:« وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ» یعنی: وکسي که با تنگدستي سهلگيري کند، خداوند در دنيا و آخرت با او سهلگيري مي کند.

در این قسمت حدیث این مفهوم را در میابیم که هرگاه شخصی در دنیا سختی را از شخص مسلمانی برطرف نماید الله متعال سختی های دنیوی واخروی او را بر طرف می کند.

تیسیر در این جا به معنای گذشت و آسان گیری آمده است، تسهیل بر معسر می تواند از راههای گوناگون صورت گیرد، مانند آسانگیری بر مدیون و قرضدار ولو که مدت دین تمام هم شده باشد، صاحب قرض باید به مدیون مهلت دیگری هم بدهد.

الله متعال ما را توصیه می فرماید که اگر شخصی توان پرداخت قرضش را ندارد باید برایش مهلت داد تا گشایشی برایش دست دهد و اگر بخشیده شود بهتر از آن است، چنانچه در قرآن کریم آمده است:« وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[سوره بقره:280]. ( واگر بدهکار تنگدست بود پس تا هنگام گشایش، مهلتی به او دهید، و اگر به راستی قدرت پرداخت ندارد، بخشیدن برای شما بهتر است، اگر بدانید.

الله متعال به مهلت دادن دستور می دهد در صورتی که شخص قرضدار توان پرداخت قرض را بر سر وقت ندارد و همچنان به کاری بهتر از آن هم رهنمایی می کند که عبارت از گذشت کامل و بخشیدن است و آن را صدقه نام نهاده است؛ زیرا که از جمله صدقه پوشیده به شمار می رود.

از نشانه های تیسیر این است که شخصی مالی را خریداری می کند و قیمت آن را همان وقت در دست ندارد ویا همه قیمت را در دست ندارد، فروشنده باید در برابرش آسانگیری نماید. یکی دیگر از آسانگیری مؤمن آن هم می باشد که از حرفه کار یا صنعتگری ساختن چیزی می شود ولی او بر سر وقت تعیین شده آن کار را انجام داده نمی تواند، که برایش مهلت دهد، جز در صورتی که دروغگو باشد و همیشه با مردم نیرنگ بازی کند. اینگونه عرصه های تطبیق آسانگیری بر حاجتمندان بسیار و گسترده می باشد که هرگاه مؤمنی بر مؤمنان دیگر آسانگیری کند خداوند در این دنیا و در آخرت بر او آسان می گیرد.

ج: موضوع سوم: پاداش پوشانیدن عیوب دیگران:
در قسمت دیگری از حدیث فوق آمده است:« وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ» یعنی: وکسي که عيب مسلماني را بپوشاند، خداوند در دنيا و آخرت عيب او را مي پوشاند.

جزئی از اخلاق مسلمان آن است که عیب برادر/خواهر مسلمان خود را بپوشاند و رسوایش نکند، تا زمانی که خود او بر معصیت و گناه اصرار نداشته و آشکارا انجام ندهد. این در صورتی که آن معصیت از اموری نباشد که حق مردم در آن ضایع می گردد ویا به سبب آن ضرری بزرگ به مصالح بزرگ مسلمین متوجه می باشد.

خداوند پاداش پوشاندن عیب مسلمان را پوشاندن عیبهایش در دنیا و آخرت قرار داده است. و در حدیث دیگری نیز آمده است:« هیچ بنده ای در دنیا عیبهای بنده ای را نمی پوشاند مگر آنکه خداوند در روز قیامت عیبهای او را می پوشاند».

د: موضوع چهارم: همکاری با مسلمان:
در قسمت اخیر حدیث فوق آمده است:« وَاللَّهُ فِى عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِى عَوْنِ أَخِيهِ» یعنی: خداوند در صدد کمک بنده است، تا لحظه اي که بنده در صدد کمک به برادر مسلمانش باشد.

همکاری مسلمان با برادر مسلمانش فضیلت اخلاقی ای است که همواره کمک الله متعال با آن همراه می باشد، تا برای او در برابر این کار خیرش مکافات داده باشد. چه کسی ادعا می کند که به کمک الله متعال نیاز ندارد؟

کدام انسانی می تواند از کمک پرورد گار در تمام شئون زندگی اش بی نیاز باشد؟ تا زمانی که یک شخص مسلمان با برادران مسلمان خود همکار باشد به صورت پیوسته کمک پروردگار هم شامل حالش می باشد، باید دانست که به طور دائم ثوابی که الله متعال بر عمل انسانی می بخشد بزرگتر است.

هرکه می خواهد کمک پروردگار برایش برسد باید به کمک یک تن از برادران مسلمانش بشتابد، آنگاه کمک پروردگارش را میابد، و کارش را آسان می سازد. این یک امر تجربه شده است.

عرصه های کمک و همکاری خیلی گسترده و فراخ است تا جایی که حصر کردن آن از توان انسان بیرون خواهد بود؛ ولی در این کار یک شرط اساسی وجود دارد که همکاری در گناه و تجاوز و حق تلفی و مخالفت امر پروردگار و پیامبرش نباشد، و در غیر این همکاری بر حسب نیاز نیازمندان از مرتبه مستحب گرفته تا مرتبه فرض قرار می گیرد.

از عرصه های همکاری آن است که با شخصی مساعدت مالی یا جسمی یا قولی نمایی و یا از مقام ومنزلتت به نفع شخصی کمک کنی، یا برای شخصی مشورت نیک بدهی، یا با شخصی همکاری علمی کنی، یا شفاعت نیک کنی، یا با قوت و عسکر و سلاح با کسی همکار باشی. هیچ پهلو از پهلو های زندگی وجود ندارد مگر آنکه در آن جنبه هایی وجود دارد که می توان در آن همکاری نمود و بزرگ ترین همکاری ایثارگری است.

(2) و در حديث شريف ديگری از آنحضرت ـ صلي الله عليه وسلم ـ روايت است که فرمودند: « انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِماً أَوْ مَظْلُوماً» فقَالَ رَجُلٌ: يَا رسول اللَّه أَنْصرهُ إِذَا كَانَ مَظلُوماً أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ ظَالِماً كَيْفَ أَنْصُرُه؟ قال: « تَحْجُزُهُ أَوْ تَمْنعُهُ مِنَ الظُّلْمِ فَإِنَّ ذلِك نَصْرُهْ » (بخاري 2444) ترجمه:« برادرت را ياري کن، خواه ظالم باشد يا مظلوم! مردي گفت: يا رسول الله ـ صلي الله عليه وسلم ـ ياري اش مي دهم چون مظلوم باشد، هرگاه ظالم باشد، چطور او را ياري کنم؟ فرمود: اينکه او را از ظلم باز داري، وهمین ياري دادن اوست».