مکي او مدني سورتونه؛ پېژند، توپير او پېژندل
قرآنکريم په يو ځل نه دی نازل شوی بلکي په څو ځله په ۲۳ کلونو کې نازل شوی دی چې څه د هجرت څخه مخکې په مکه او څه د هجرت څخه وروسته په مدينه او څه د سورتونو پشان او څه د آيتونو په ډول ، څه په غزواتو کې ، څه د ورځې او څه د شپې نازل شوی دی .
د مکي او مدني تعريف :
د مکې او مدنې په تعريف کې راحج قول دا دی چې : هغه سورتونه چې هجرت څخه مخکې په مکه کې نازل شوي مکي او هغه سورتونه چې د هجرت څخه وروسته په مدينه کې نازل شوي مدني بلل کيږي .
د مکي او مدني تر مينځ فرق :
مکي سورتونه:
۱- د انبياء قصې ډيرې پکې بيان شوې وي .
۲- آيتونه يې لنډ لنډ وي .
۳- په هغه کې کفار وعيد باندې تهديد شوي دي .
۴- د عقيدې او ايمان د ارکانو څخه بحث کوي .
۵- د احکامو لکه : لمونځ ، زکات ، حج ، روژې او جهاد څخه بحث نه کوي .
۶- د عباداتو ، معاملاتو او آدابو د تطبيق له اصولو څخه بحث کوي .
۷- قسم ډير پکې ياد شوی وي .
مدني سورتونه :
۱- آيتونه يې اوږه وي .
۲- زيات د اهل کتابو څخه بحث کوي ځکه چې رسول الله صلی الله عليه وسلم د یهودو تر څنګ ژوند کولو .
۳- په هغه قصې ډېرې کمې وي .
۴- عبادات او احکام په تفصيلي ډول بيان شوی وي .
۵- د حکومت او ټولنې د تنظيم څخه بحث کوي .
۶- د جهاد څخه بحث کوي .
۷- د شريعت د احکامو څخه بحث کوي .
د مکي او مدني سورتونو پېژندل:
د مکي او مدني سورتونو د پېژندلو لپاره دوې طریقې دي سماعي روايت او قياسي ، سماعي دا چې مونږ د نزول خبر را رسيدلی يا روايت شوی دی .
او قياسي دا چې : ټول هغه سورتونه چې (يا أيَّها الناس ) پکې راغلی وي ، او يا پيل په حروف مقطعات شوی وي لکه : آل عمران ، البقره او نور مکي سورتونه دي .
او ټول هغه سورتونه چې په هغه کې د مخکې امتونو او پيغمبراتو قصې ، فرائض ، احکام او حدود بيان شوي وي او يا د منافقينو بيان پکې شوی وي مدني سورتونه دي .
د قرآنکريم لومړی نازل شوی سورت ، سورت علق دی : [اقرأ باسم ربک … ] تر [ما لم يعلم] پورې (رواه البخاري و مسلم ) .
(مختصر الأتقان في علوم القرآن ص ۵۸-۵۴)
