ارسطو (Aristoteles)

ارسطو د مقدونیې د ستاګیر ښارپه یوه یوناني کورنۍ کې یې دې نړۍ ته سترګې وغړولې. ارسطو اتلس کلن و، چې اتن ته ولاړ او د اپلاتون په اکاډمۍ کې شامل شو، شل کاله د هغه شاګرد و او د اپلاتون تر مرګه هلته پاتې شو   .د افلاتون تر مړینې وروسته لېسه  جوړه کړه، په دې لېسه کې به شاګردانو ته حکمت، فلسفه، ریاضي او نجوم ورزده کېدل . سکندر په خپله وایي : ژوند مې راته پلار راکړی او د ژوندانه فن راته ارسطو زده کړی دی .

ارسطو ټول علوم د فلسفې په چوکاټ کې ګڼي او بشري پوهه په درې لویو څانګو وېشي لکه : نظري فلسفه، عملي فلسفه او ادبي فلسفه.
ادبي فلسفه لکه : شعر، ادبیات، ویناوې او دې ته ورته نور څیزونه .
په عملي فلسفه کې اخلاق، سیاست او اقتصاد شامل دي
او نظري فلسفه هم په درې برخو وېشي ۱ طبیعي علوم لکه : فزیک او چاپېریال پېژندنه .  ۲ ـــ ریاضیات . ۳ ـــ متافزیک او خدای (ج) پېژندنه .

ارسطو په یوه کوچنۍ رساله کې د حدودو په اړه لیکلي : د یوه شي د تعریف له پاره باید څه وکړل شي ؟ ارسطو په خپله ځواب ورکوي، چې هر تعریف مرکب دی، له دوو جزونو څخه او په دوو رکنونو ولاړ دی، لومړی هغه ګډ صفتونه، چې شی یا ټاکلی ډله یې لري او دا ټاکي، چې شی په دې ردیف کې دی مثلاً انسان په لومړۍ درجه کې حیوان دی بیا اختلاف وي، چې شی یا فرد د نورو افرادو څخه متمایز انسان په لومړۍ فلسفه کې حیوان دی او عاقل حیوان د انسان فصل او جلاوالی له نورو حیواناتو څخه د هغه د تمیز سبب کېږي، چې دا پوهه او عقل دی.

ارسطو د سیاست، اخلاقو، انسان او انساني ټولنې او د نورو موجوداتو په هکله خپل نظریات څرګند کړي دي. دی د نېکمرغۍ په اړه وایي : سعادت ( مطلق شی ) دی او هغه څه چې ښکاره مطلب یې دی او موږ هغې ته رسوي او د انسان نېکمرغي پکې نغښتې ده، هغه د تفکر ځانګړې دندې، استعداد او صفات دي، چې انسان د کمال برید ته رسوي، چې د انسان ځانګړي لوړ او عالي صفتونه د تفکر قوه ده، په همدې وسیله له حیواناتو څخه را جلا کېږي، نو د نېکمرغي بنسټیز شرط عقلاني ژوند دی، چې د انسان ځانګړی قدرت او ویاړ دی په سم حکم کې فضیلت یا کمال پر نفس تسلط، په غوښتنو او شهوت کې منځلاري له وسایلو څخه سمه ګټه اخیستنه دی . ارسطو د فضیلت له پاره دریو پوړیو ته قایل دی، افراط، تفریط او منځنی حد، چې منځنی حد د فضیلت کمال دی څرنګه چې د هنر کمال په تجربه او عادت کې دی، د فضیلت کمال د کار او عمل په واسطه تر لاسه کېدای شي .

د ارسطو خبرې هم د کاڼي کرښې دي، چې یو څو یې ستاسو لوستونکو مخې ته ږدم :

ـــ انسان باید خپله نېکمرغۍ او یا بد مرغۍ په پوره مېړانه ومني او د نورو په خوشالۍ همدومره خوشاله شي، لکه په خپله خوښۍ چې خوشالېږي .

ــــ په اصولو کې منځلاري او برابري انسان د کمال برید ته رسوي .

ـــ د مال او پیسو په ګټلو کې منځلاري کوه، رښتیني دوستان پیدا کړه، د خیال پالنه کوه او ذهن ته پراختیا ورکړه .

ـــ خپلې غوښتنې د دوه ځواکمنو دېوالونو، لکه : اراده او عقل ترمنځ بندې کړئ .

ـــ خوشالي د لوړو صفتونو او عادتونو په روزنه او پالنه کې ده .

ـــ په دوستۍ کې رښتیا له افلاطون او سقراط څخه هم غوره دی .

ــــ له ظالمانو سره اړیکې مه ساتئ، کېدای شي د قیامت په ورځ د هغوی د جرم پوښتنه له تاسې څخه وشي.

دجنسیت اوجندر (Kjønn)په باره کې دارسطونظریات
ارسطو وایې چې ښځه ناقصه ده اوپه کښته مرحله (پوړ) کې رشد اونمو کوي، روح اومفکره قوه چې دجسم اوبدن لپاره امر او فرمان ورکوونکې دی ځکه نو دښځې لپاره هغه ښه حالت دی، چې په کورنۍ کې آرام ژوند ولري، پداسي حال کې چې نارینه دکورڅخه دباندي بهرني کارونه اداره کوي نودکورپه کارونوکې ترښځې برتر اولوړوالی لري، او وایې دنارینه دلاوري اوشجاعت په امراوفرمان ورکولوکې دی، خودښځې دلاوري اوشجاعت په اطاعت اوامرمنلوکې دی داځکه چې نوموړی په ښځوکې مفکره قوه اوعقل کمزوری اونیمګړی بولې اودهغولپاره یواځي دبدن اوجسم دنموپه مرحله وجوړښت ته باوري دی اوپه اصطلاح ښځه ناقص العقله بولې .( facebook.com)

افلاطون (Platon)

افلاطون په ۴۲۷- ۳۴۷ قبل المیلاد کې ژوند کړی، په لوړه اریستوکراته (اشرافی) کورنۍ کې زیږیدلی دی.  د سقراط شاگرد ؤ.  افلاطون د میتافزیک ، معرفت  تیوری، اخلاقو، انسان پیژندنې انتروپولوژی ، د دولتونو او حکومتونو تیوری ، ستوری پیژندنې ، د هنر تیورۍ او د ژبې او فلسفې په اړه پراخه څیړنې او پلټنې کړی دی.

څرنګه چې افلاطون د ځوانۍ په دوران کې د خپل استاد (سقراط) سره مخامخ شو نو دده په روحیاتو او اخلاقو یې ډیره ژوره اغیزه وکړه. کله چې د میلاد تر مخه په  (۳۹۹کال ) سقراط د اویا کلو په عمر د یونان د معمولی خدایانو څخه د انکار  او د نویو خدایانو د ابداع  او د یونان د ځوانانو د افکارو د خرابولوپه تهمت ونیول شو، د آتن  محکمې ته بوتلل او ووژل شو، افلاطون ۲۶ کلن زلمی و. د سقراط وژنې دده په مغز باندې د تندر په شان اغیزه وکړه. تر دې وخته افلاطون د یونان د هغه وخت د باورونو او رواجونو سره سم د دولت قوانینو ته ژور درناوی لاره او په دې فکر وو چې دې قوانینو د خدایانو د مشیت او فکر څخه الهام اخیستی تر څو چې د یونان اوسیدونکی د یوه ښه ژوند په خاطر وروزل شی او د هغو د لوړو اهدافو د تر لاسه کولو له پاره شرایط چمتو کړی.

افلاطون وایی چې  روح د بدن د ټولو قواعدو په مانا پرته له جسمه ژوند نه شي کولای. روح او جسم داسې دي لکه موم او د هغه نفس، چې په تعقل کې سره جلا دي، خو د شي په حقیقت کې سره یو دي. روح په بدن کې د مادې په څېر نه دی ، یو خاص او مشخص نفس یوازې له خپل بدن سره تړاو لري او له هغه سره ژوند کوي. روح لکه چې ذیمقراطیس هیله درلوده، مادي نه دی فنا او زوال مني، یانې هغه څه چې په حافظې پورې اړوند دي په دې مانا چې عقل فنا منونکی دی، ځکه چې بدن د حافظې حامل دی او له هغې سره مري، مګر عقل کلي فعال دی، چې دا عقل محض دی او د حافظې څخه خپلواک دی، نه فنا کېږي، لنډه داچې ارسطو، روح تجزیه کوي او فکر کوي، چې هغه باقي او تل پاتې دی، د همېشنۍ قوې نفس محض عقل دی او له مادي نړۍ سره ککړ نه دی.