الحمدلله رب العالمین، والصلاة و السلام علی المبعوث رحمه للعالمین سیدنا محمد و علی آله و صحبه اجمعین.
کسانی که در واقعیت دنیای امروز دقت می کنند از بدی ها، مفاسد، جنگ ها وستم هایی که ناشی از حقد و کینه و طمع و تمایل به تسلط بر دیگران است دچار حیرت و وحشت می گردند.

ریشه ی درد

تلاش اندیشمندان و عقلا برای تشخیص و تحلیل این درد، گاه آنها را به علت های مستقیم آن می رساند که غالبا ظاهری و سطحی هستند، اما اگر انسان چشمش را باز نموده و عمیقا فکر کند به ریشه اصلی درد و بلای نمایان در «بحران اخلاقی» خواهد رسید و آنگاه است که برنامه درمان می تواند آغاز گردد.

اخلاق انسانی و اسلامی

افراد بشر ممکن است در ملیت، نژاد، رنگ، فرهنگ، زبان و عقیده اختلاف داشته باشند اما در مورد ارزشهای اخلاقی اتفاق نظر دارند. اقدامات و تعاملات ناشی از صداقت و صراحت، بزرگواری و بزرگ منشی، امانتداری و عدالت، مهربانی و رأفت، شهامت و جوانمردی، شجاعت و عمل گرایی، بردباری و کنترل نفس و…(بدون تردید) در وجود کسانی که آن را می بینند یا می شنوند اعجاب انگیز بوده و حس احترام و تقدیر آنها را بر می انگیزد. تعامل و برخورد با سایر اخلاق انسانی نیز همین گونه است.

در دیدگاه اسلامی، اخلاق بسی گسترده تر و عمیق تر است. اسلام با مجموعه ای از ویژگی های اخلاقی خاص خود نسبت به دیگر مکاتب برتری دارد. ویژگی هایی مانند اخلاص، ورع، خشوع، خشیت و…. این برتری به خاطر آن است که چنین ویژگی های اخلاقی از ایمان به خداوند تعالی و توحید (ربوبیت، الوهیت و عبودیت) سر چشمه می گیرد و این ایمان به نفوذ عمیق اخلاق انسانی در فرد مسلمان می افزاید. زیرا او به خاطر رضایت خداوند و پاداش او به اخلاق انسانی متخلق می شود. به همین خاطر در رعایت اخلاق سهل انگاری نمی کند و از آن کوتاه نمی آید، هر چند که در طول زمان دچار مشکل و ابتلاء گردد. ولی اگر کسی از چنین ایمانی (به خداوند) محروم باشد فقط تا زمانی به رعایت اخلاق مبادرت می ورزد که منفعتی از قبیل کسب مال، شهرت و احترام اجتماعی بر آن مترتب باشد و در صورت عدم تحقق چنین اهدافی از کوتاهی در رعایت اخلاق و حتی پشت پا زدن به آن ابایی ندارد. این چنین است که رابطه ی محکم بین ایمان و اخلاق نمایان می گردد و این مفهوم سخنی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: کامل ترین مؤمنان از نظر ایمان بهترین آنها از نظر رعایت اخلاق است.

جایگاه اخلاق در دین اسلام

اخلاق در دین ما آن چنان جایگاه ویژه و منزلت رفیعی دارد که پیامبر صلی الله علیه وسلم هدف رسالت اسلام را در اتمام مکارم اخلاق در زندگی و سلوک مردم خلاصه نموده است: بعثت لأتمم مکارم الاخلاق. و این بیان کاملا درست است زیرا در تکلیف به عبادت اهداف اخلاقی و رفتاری نهفته است. برای مثال در سوره ی بقره (آیه ی 21) به صورت کلی و در آیه ی 45 سوره ی عنکبوت، آیه ی 183 سوره بقره و آیه ی 103 سوره توبه به صورت ویژه بر اهداف اخلاقی عبادات تأکید گردیده است.
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿21﴾
اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
صِبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدونَ
خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
بنابر این جای شگفتی نیست که سلف صالح دین را اخلاق بدانند و این معنای سخن ابن قیم است که: الدین الخلق. یعنی دین اخلاق است، هر کس به اخلاق تو افزود التزام تو را به دین افزوده است و هر کس به اخلاق تو ضرر رساند از التزام تو به دین کاسته است.

تاثیر اخلاق نیکو برای فرد

به خاطر این اهمیت اخلاق نیک، اسلام فضلی بزرگ برای آن قایل شده و پاداشی بزرگ برای آن وعده می دهد، انسان به وسیله ی اخلاق به حب پروردگارش جل جلاله نایل می شود. آن چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم در پاسخ به این سؤال که: چه چیزی بندگان را نزد خداوند محبوب می سازد؟ فرمود: حسن خلق.
فرد به تبع محبت خداوند به محبت مردم دست می یابد؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: وقتی که خداوند بنده ای را دوست داشته باشد به جبریل می گوید: من فلان بنده را دوست دارم، پس جبریل نیز او را دوست می دارد، سپس جبریل به اهل آسمان می گوید: خداوند فلان بنده را دوست دارد،پس شما نیز دوستش بدارید و اهل آسمان نیز او را دوست خواهند داشت و سپس او در زمین مورد قبول و احترام قرار می گیرد.

همچنین کفه اعمال بندگان در روز قیامت با حسن خلق و زین می گردد. این فرموده ی پیامبر صلی الله علیه وسلم جالب است که: روز قیامت در (کفه ی) ترازوی بنده هیچ عملی سنگین تر از حسن خلق نمی باشد. پس اگر به (کفه) ترازوی بنده همراه عبادت کم حسن خلق اضافه شود آن کفه سنگین شده و او نجات می یابد.

داستان آن زن شنیدنی است که نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم در مورد کمی نماز و روزه و صدقه اش صحبت شد ولی گفته شد همسایه اش را اذیت نمی کند، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: او در بهشت جایی دارد. به همین صورت اگر در ترازوی بنده به همراه کثرت عبادت و انجام شعائر، سوءخلق نهاده شود، آن کفه سبک شده و او هلاک می گردد و این داستان آن زنی است که بسیار نماز و روزه و صدقه داشت ولی همسایه اش را اذیت می کرد و در مورد او پبامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: او در جهنم قرار دارد.

تاثیر اخلاق نیکو برای جماعت

اسلام بنای امت ها و بقا و شکوفایی تمدن و استمرار قدرت آنها را به بقای اخلاق منوط می کند. به این معنی که با سقوط اخلاق امت نیز سقوط خواهد کرد. شوقی چه جالب سروده است که:
و إنما الأمم الأخلاق ما بقـیت
فإن همو ذهبت أخلاقهم ذهبوا
همانا امت ها به اخلاق پایدارند اگر اخلاق آنها سقوط کند آنها سقوط خواهند کرد.
از ملتی که ارزش های عدالت،مساوات وآزادی در آن حاکم است و افرادآن با ارزش هایی چون اخوت، تراحم و تعاون با یکدیگر رفتار می کنند چه انتظاری می رود؟ بدون شک چنین ملتی قوی، پیشرفته، امن و استقراریافته خواهد بود و برعکس آن نیزدر صورت عدم رعایت برادری، مهربانی و همکاری اتفاق خواهد افتاد. شیخ الاسلام ابن تیمیه دراین زمینه می گوید: خداوند حکومت عادلانه را پایدار می کند اگر چه حاکمان آن کافر باشند و حکومت ستمگرانه را پایدار نمی کند اگر چه حاکمان آن مسلمان باشند.

تأثیر اخلاق در جامعه

تاریخ نمونه های رفتاری زیبا و برجسته ای را از حکومت اخلاقی اسلام در خود ثبت نموده است. این سفارش پیامبر صلی الله علیه وسلم به مجاهدان راه خدا بسیار زیبا وشنیدنی است که: به دنبال کسی که ازمیدان (جنگ) فرار می کند نروید، به زخمی های دشمن آسیب نرسانید، زن و بچه و پیران را نکشید، متعرض راهبان صومعه ها نشوید، درختی را قطع نکنید و…. اخلاق اسلامی چنین بلند است ! و چنین دیدگاه بلند و روشنی دارد !
رفتار فاتحان مسلمان در شام قابل توجه است، وقتی احساس کردند که ممکن است رومی ها بر آنها غلبه کنند اموال و دارایی های مسیحیان را به آنها برگرداندند زیرا در مقابل دفاع از آنها این اموال را دریافت کرده بودند (و چون در چنان شرایطی نمی توانستند به مسئولیت دفاع اقدام نمایند اموال را به صاحبانشان تحویل دادند). چنین رفتاری باعث شد که مردم تحت تأثیر قرار بگیرند و بگویند: عدالت شما برای ما بهتر از ستم آنهاست. و پس از آن تا شکست رومی ها در کنار فرماندهان سپاه اسلام ایستادند.

موقف عمرو بن عاص با أرمانوسه دختر مقوقس حاکم مصر قابل توجه است، وقتی که آن دختر به اسارت مسلمانان درآمد (در حالی که پدرش او را برای ازدواج با قسطنطین پسر هرقل فرستاده بود) عمرو بن عاص او را آزاد کرد، به او احترام گذاشت و با هرچه که به همراه داشت (با محافظت گروهی از مجاهدان به فرماندهی قیس بن ابی عاص سهمی) او را به پدرش برگرداند.

این رفتار صلاح الدین ایوبی مثال زدنی است که طبیب مخصوص خود را برای معالجه ی ریچارد فرمانده ی صلیبی ها فرستاد و از ارسال دارو و هدیه نیز غفلت نورزید.
آیا دنیا در طول و عرض خود چنین بزرگواری هایی را دیده است؟ نه! بلکه این اسلام بزرگ و ارزش ها، تمدن، رحمت و انسانیت آن است که چنین صحنه هایی به وجود می آورد.

تأ ثیر بد اخلا قی

بخشی از آثار بزرگ و نتایج پاک حکومت اخلاق در زندگی مردم را بیان کردیم. اما اگر اخلاق دچار مشکل گردد بدی و فساد در همه ی زمینه های زندگی سیاسی، رسانه ای، اقتصادی و… پدیدارمی گردد. در زمینه سیاسی شاهدیم که رییس جمهور و وزیر خارجه قوی ترین و ثروتمند ترین کشور دنیا با دروغ، افترا و تزویر سعی می کنند جنگ های وحشیانه ی خود را در کشورهای مختلف با دلایل ساختگی و تقلبی (نابود سازی سلاح کشتار جمعی، مبارزه با تروریسم و القاعده، نجات مردم عراق از دست ظلم و خشونت دیکتاتور مستبد و…) توجیه نمایند اما حاصل آن بیش از صدها هزار قربانی (زن، بچه، جوان، پیر) می شود. به دنبال چنین جنگ هایی، هزاران نفر در زندان ها در معرض پست ترین انواع شکنجه و توهین قرار می گیرند، نفت و ثروت دزدیده می شود، به حرمت و ناموس زنان پاک دامن تجاوز می شود، آتش دشمنی های مذهبی آن چنان افروخته می گردد که گروهی از مردم گروه دیگر را نابود می کنند و همه ی زیر ساخت های اقتصادی در زمینه ی آب، برق، راه، پل، دانشگاه و مؤسسات نابود می گردد و حتی میراث فرهنگی و تاریخی، موزه ها، نمایشگاه ها و… در امان نمی ماند.

همچنین عربده کشی رژیم صهیونیستی در سرزمین مقدس فلسطین نمونه ای از تأثیر غیبت اخلاق در حوزه سیاسی است، آنجا که این رژیم به قتل و ترور، زندان و شکنجه، تبعید و آواره نمودن، محاصره و گرسنه گذاشتن، تخریب خانه ها و خشکاندن زمین های زراعی، گسترش شهرک ها و دیوار کشی و… علیه ملت فلسطین اقدام می کند. در غیاب حکومت اخلاق، استکبار و ظلم بعضی از حکام را در مقابل مردم می بینیم که بر ملت هایشان تسلط یافته و حرمت خانواده ها را مورد هدف قرارداده و امنیت خانوادگی آنها را نیز نشانه گرفته اند. اینان دارایی های مردم را مصادره و انسان های شریف، نیکو کار و آزاده را روانه ی زندان نموده و به آنها اتهامات واهی و بی اساسی وارد می کنند و صداهایشان را خفه می نمایند و در تمام این موارد به فساد و استبداد خود ادامه می دهند و وعده هایشان را در مورد اصلاحات و رعایت حقوق مردم یا فراموش می کنند و یا انکار!

در زمینه رسانه ها و اطلاع رسانی، بسیاری از وابستگان این حوزه را می بینیم که به نفاق عادت نموده و دین خود را به دنیای دیگران می فروشند. اینان همچون بوق های زشت و نا ساز در امتداد امیال ستمگران به نشر کذب و افتراء می پردازند و به انسان های شریف و آزاده تهمت زده و پیرامون آنها غبار هایی از شبهه می افکنند. اینان در تمام کارهایی که می کنند تحت تأثیر امیال و آرزو های نفع جویانه ی مادی صداقت، امانت، دقت و موضوع گرایی و حتی وجدان کار حرفه ای را نادیده می گیرند و از این مراقبت الهی غافلند که در سوره ق (آیات 18،17،16) می فرماید:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ*إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ * مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ

و همچنین از این حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم که: و هل یکب الناس فی النار علی وجوههم إلا حصا ئد ألسنتهم.
پس باید به سوی هدایت و رشد حرکت کنیم و به اخلاق پای بند باشیم تا وضع ما بهتر و زندگیمان سعادتمندانه گردد.ای برادران مسلمان بیایید به خود یاد آوری کنیم که: اخلاق نیکو و متین از مهم ترین ارکان ده گانه شخصیت انسان مسلمانی است که می خواهیم.

و همچنین اخلاق از مهم ترین مظاهر پنج گانه ای است که مسئولیت دعوت را برای فرد مؤمن میسر می کند. پس لازم است با جدیت تمام خود را به اخلاق نیک بیا راییم تا زبان های صادقانه ای برای منهج خود و الگویی نیک برای دیگران باشیم.
والله ولی التوفیق، و هو الهادی الی صراط مستقیم.
وآخر دعونا أن الحمد لله رب العالمین.