مؤمن که حقیقت ومقتضیات ایمان را درک میکند از وضع موجودۀ امت اسلامی به شکل عام واز وضعیت موجودۀ دعوتگران به شکل خاص رنج خواهد برد، ونبايد تنها تماشاگر دردهاي امت اسلامی و تماشاگر ضعف، سستی و دام های که از طرف دشمنان این دین طرح میشود، باشد.

چناچه در بخش اول این مقاله ما تحت عنوان (اسباب وعوامل سست عنصری و آفتهاي راه دعوت وعقب نشینی دعوتگران) از انتشار مرض سستی وکسالت ذکر به عمل آمد، پس اکنون به تعقیب آن از واجب ایمانی بعدی ذکر میشود که آن عبارت از راه های نجات وخلاصی از این مرض است و اینکه بيشتر کوشش وتلاش به خرچ داده شود تا دعوتگران از این وضع که به آن آغشته شده اند و موافق به امر الله متعال ورسول اش – صلی الله علیه وسلم – نیست خود را نجات دهند ، چون الله متعال ورسول اش ما را همواره به اخذ اسباب نصرت وپیروزی و دوری جستن از سستی وکسالت منع می نمایند.

آنعده از نوشته ها و تحقیقات که از ریشه مرض در وجود دعوتگران این امت وراه های حل آن بحث میکند در خیزش دعوتگران و خروج شان از این وضعیت نقش بسزای خود را دارد، تا باشد که از این طریق دعوتگران بتوانند نقش خویش را در قیادت این امت ورهبري بشریت به شکل درست بازی کنند .

بويژه در عصر امروزی که عدم اصالت بيهوده بودن مناهج ومذاهب وضعی به وضوح به نظر میرسد ، چون بشر نتوانست که قوانیني را وضع کند تا اينكه سبب سعادت در زندگی بشریت شود و یگانه عامل بزرگ اين ناكامي شان دوری از منهج الهي میباشد.
به خاطر اینکه دعوتگران در عصر امروزی بتوانند صف داخلی دعوت خویش را استحکام بخشند و ازضعف و سستی اجتناب ورزند باید موارد ذیل رانصب العین خود قرار دهند:

1- سلامت عقیده:
سلامت عقیده از مهمترین وبا اهمیت ترین نقاط است .
عقیدۀ صحیح سبب همه پیروزی ها و موفقیت ها است، عقیدۀ سالم پیروان خویش را از ضایع شدن وسقوط در پرتگاه نجات داده و برای ایشان راحت رواني وفکری می بخشد و ایشان را به جدیت در عمل فرا می خواند که بدین شکل برای شان زندگی مملوء از عزت وکرامت را عطا می فرماید.

عقیده در اسلام همان اساس است که بواسطۀ آن در وجود فرد مسلمان بناء وتهداب ایمان گذاشته میشود، البته باید گفت این هم لازم است تا آثار این عقیده در سلوک وعمل انسان باید ظاهر گردد وتنها تا حد نظری نباشد.

پس اگر در نفس و قلب انسان عقیده راسخ ومستحکم باشد، اثر آن در درستی اخلاق، و سلامت تصرفات وحسن معاملات فرد به وضوح دیده میشود. همین عقیده است که زندگانی را یا به سمت مثبت ویا هم منفی برده میتواند .
وقتی در رابطه به اهمیت عقیده دانستیم و از عمق قلب خود اهمیت آن را درک کردیم پس این را نیز خواهیم دانست که اسلام به عقیدۀ درست جایگاه خاص قائل شده و بهترین شاهد آن نزول آیات مکی بود که پیرامون عقیدۀ درست نازل میشد و عقیدۀ صحيح را با تمام جوانب آن در نفوس مردم استحکام می بخشید.

بديهي است كه ضعف واشتباه عقيدوي در تصورات ونظريات انسان تأثير منفي خود را در سلوك وروش وزندگي دعوتي او دارد وبالاخره سبب شكست وعقب نشيني اش در مقابل دشمنش ميشود.
و در صورت غیاب عقیدۀ سالم ودرست وسوسه، لقزش، ترس وبيم، سستي وكسالت بالاي انسان حاكم ميشود ونمي تواند يك دعوتگر خوب بشمار برود .

پس در نتیجه گفته میتوانیم که برای دعوتگران لازم است تا به بخش عقیدوی خویش جدی فکر کنند و به اساس عقیدۀ سلیم ودرست كه همان عقيده توحيد است تربیت شوند.

2- قوت ایمان:
ایمان به الله – سبحانه وتعالی- ودر پی آن تمامی اموری عقیدوی که این ایمان بدنبال دارد مانند تصور و طرز دید در مورد زندگی، در مورد دنیا وغیره موارد این همه و همه اساس است که شخصیت فرد مسلمان به آن بنا گذاشته میشود. همچنان همین ایمان یگانه توجیه کنندۀ افکار انسان مسلمان و سلوک وتصرفات وی میباشد.

ایمان است که مسلمان را از دایرۀ تنگ مادیت بیرون می کشاند، همين ایمان باعث همت بلند و تقویت درک می گردد، به هراندازه که ارادۀ بنده از نقطه نظر ایمان ضعیف شود به همان اندازه قوت اش نیز سست میشود و به هر اندازه که بنده را ترس ها احاطه کند ایمان به مثابۀ یک دیوار ومانع قوی درمقابل وی میباشد که مؤمن به آن پناه می برد و در همین صورت است که قلب مومن مطمئن خواهد شد ونفس اش راحت می شود.

از همین سبب است که دین مقدس اسلام نیز به قوت ایمان در نفوس پیروان خود به شدت تاکید می نماید.
اسلام هرگز نمی خواهد تا ایمان در قلب یک مسلمان به مانند یک روشنی کم و یا صدای آهسته باشد بلكه اسلام می خواهد که ایمان در قلب مسلمان به مثابۀ روشنی باشد که تمام آفاق توسط آن روشن گردد و بواسطۀ آن فکر خویش را رهنمایی کرده وسلوک اش را توجیه نموده وبالترتیب به احساساتش تسلط داشته باشد، تنها در همین صورت است که زندگی مسلمان با سعادت خواهد بود دقیقا همان طوریکه اسلام خواهان آن است.

چنانچه دانستیم که ایمان به الله متعال وروز آخرت در نفس مومن بزرگترین منبع قوت است پس هر قلب که اعماق اش مملوء از ایمان باشد سزاوار آن است تا در سختی های روزگار ، مصایب ومشکلات مواجه گردد استوار وثابت قدم بماند.

3- طلب کمک از الله متعال و احساس اینکه خدا با اوست:
هرکه در مسیر دعوت به الله پناه ببرد و تنها از او تعالى کمک بخواهد، وبه مثابۀ کوه های بلند استوار مي ماند وهیچگاه هم در مقابل باطل و شان شوکت دروغین اهل شرك متزلزل نم شود دقیقا همین از ثمره های ایمان صادق میباشد. الله – سبحانه وتعالی – می فرماید: (اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ)البقره 257
ترجمه: الله متعال متولی وعهده دار(امور) کسانی است که ایمان آورده اند. ایشان را از تاریکیهای (زمخت گمراهی شک و حیرت) بیرون می آورد وبه سوی نور ( حق واطمینان) رهنمايي ميكند. و (اما) کسانی که کفر ورزیده اند، طاغوت (شیاطین وداعیان شرو گمراهی) متولی وسرپرست ایشانند. آنان را از روشني ایمان وفطرت پاک) بیرون آورده به سوی تاریکیهای ( زمخت کفر وفساد) می کشانند. آنان دوزخیانند ودر آنجا جاودانه می مانند.

همچنان می فرماید: (وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا) الطور 48.
ترجمه:برابر فرمان پروردگارت صبر و شکیبایی پیش گیر(و بااستقامت وشجاعت پیام آسمانی را به
گوش انسانها برسان و مترس) که تو زیر نظر ما وتحت حفاظت و رعایت ماهستی.
و هرکه معیت وهمراهی الله متعال را با خود داشته باشد و زیر نظر الهی محفوظ باشد پس دقیقا همین طور فرد اهلیت آن را دارد تا متاعب وسختی هاي ميدان دعوت را تحمل نموده و در مقابل مشكلات آن صبر نماید.

4- یقین داشتن دعوتگر به پاداش زیبا:
چیزی که دعوتگرمسلمان را به دعوت اش تشویق وترغیب می نماید و در راه دعوت باثبات وپایدراش می گرداند همانا احساس گرفتن پاداش در مقابل دعوت اش از الله متعال میباشد.

قرآن کریم اشاره می کند که برای مؤمنان هنگامیکه در محضر الله متعال ایستاده میشوند و پاداش اعمال خود را می بینند بهترین پاداش و بزرگترین اجر وجود دارد.

در قرآن کریم جای را دریافت نخواهیم کرد که در آن اجر و پاداش فراوان در برابر کدام عمل ذکر شده باشد مگر دعوت و صبر در راه آن .
الله متعال در جاهای مختلف قرآن کریم به اسالیب زیبای، مدح و ستایش دعوت را کرده از جمله: (نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ (58) الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ) العنکبوت 58-59
ترجمه: چه نیکوست پاداش عمل کنندگان، آنانیکه شکیبایی ورزیده وبر پروردگارشان توکل نموده اند.

همچنان بیان شده که صبر کننده گان از جانب پروردگارشان به پاس عمل نیک شان بهترین پاداش داده میشود چنانچه می فرماید: (مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ) النحل 96
ترجمه: آنچه پیش شماست تمام میشود و آنچه پیش خداست پایدار است وقطعا کسانی را که شکیبایی کردند به بهتر از آنچه عمل میکردند پاداش خواهیم داد.

5- باور ویقین داشتن به كاميابي ونصرت الهي:
چیزی که مومن را در کارش مساعدت میکند همانا باور ویقین به نزدیکی نصرت وپیروزی از جانب الله متعال میباشد.
بلی مؤمن باید باور ویقین کامل داشته باشد به اینکه نصرت پروردگار آمدنی است ودر این هیچ شک وتردد نکند، باور کند که بعد از هر تنگی گشایش وجود دارد، بعد از هر سختی آسانی وجود دارد، وعدۀ پیروزی را که الله متعال به مؤمنین و مصیبت دیده گان داده اند به وقوع پیوستنی است .

پس زیباست که همین طور یک یقین تمامی ظلمت های کسالت وتاریکی و تشویش و اندیشه ها را از نفس دعوتگر بزداید و تمامی شبهات نا امیدی ویأس را از قلب دعوتگر دور سازد و به جای آن امید به پیروزی و اعتماد به فردا را در قلب دعوتگران ایجاد کند.
الله متعال می فرماید:( فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا- إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) الشرح 5-6
ترجمه: پس(بدان که به لطف خدا)با هر سختی آسانی است. وبا هر سختی البته آسانی است.

6- آزادی از عبودیت وبندگی غیر الله :
انساني که باور داشته باشد كه تنها الله متعال است زنده میکند و می میراند، نفع رساننده وضرر رساننده است، و دهنده وباز دارنده است و به همین ترتیب باور داشته باشد به اینکه اگر الله متعال به بندۀ ارادۀ خیر نماید پس اگر همه بشریت بخواهد مانع آن خیر شود نمی تواند وبر عکسش اگر الله به بندۀ ارادۀ شر را داشته باشد اگر همۀ بشریت هم دست خود را یکی نماید تا آن شر را مانع شود هیچ چیزی کرده نمی توانند .

پس با داشتن چنین یک عقیده وباور است که بنده از عبودیت وبنده گی غیر الله رهایی خواهد یافت و بندۀ واقعی الله متعال خواهد شد.
الله متعال می فرماید: (وَلَا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَلَا يَمْلِكُونَ مَوْتًا وَلَا حَيَاةً وَلَا نُشُورًا) الفرقان 3
ترجمه: وبرای خود نه زیانی را در اختیار دارند و نه سودی را ونه مرگی را در اختیار دارند و نه حیاتی و نه رستاخیزی را.
بدون شک ایمان مومن قوت عظیم است که بواسطۀ آن مومن بر همه قدرت های روی زمین، وهمه شهوت های دنیا غالب آمده میتواند، و بواسطۀ ایمان میتواند آزادی را کسب کند که زیر بنده گی هیچ شخص واقع نشود وبه غیر از الله متعال سیطرۀ هیچ کس را بر خود اجازه ندهد وسر ذلت به هیچ کس خم نکند، و به جز از الله از کسی نخواهد، و به غیر از الله از کسی امید نداشته باشد، همچنان به غیر از الله به نام کسی توکل نکند. وهرگاه که حریت وآزادی اش به خطر رو به رو شود آماده است که جهت دفاع از آن هر نوع خطر را متحمل شود.

7- پاکی از شهوات:
بدون شک پاکی از شهوات، و سعی وکوشش جهت راه خیر به دعوتگر مسلمان انگیزۀ قوی جهت استمرار در راه دعوت و مقاومت به ضد شر را میدهد.

چنین است وقتی دعوتگر از شبهات دوری نماید وبه مرحلۀ برسد که با قوت ایمان خود را مزین سازد وبه عمل نیک محبت قلبی پیدا کند وبالفعل بخواهد پی هم ومسلسل عمل نیک انجام دهد پس چنین انسان هیچگاه ازانجام عمل نیک سیر نمی شود و همیشه می خواهد که عمل نیک انجام دهد وهیچگاه کسالت وسستی را در خود راه نمي دهد.

متوجه باشيم كه غرق شدن در نعمت ها و زندگی مرفه در نفس انسان یک نوع از صفات منفی اخلاقی مانند ضعف، بزدلی و خیانت را ایجاد کرده و انسان را طوری تربیت میکند تا از همکاری در راه های خیر خود داری نماید، ودقیقا همین دلائل است که در وجود دعوتگر کسالت وتنبلی را ایجاد میکند.

الله متعال می فرماید: (يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ) الاعراف 31
ترجمه: ای فرزندان آدم ! جامۀ خود را در هر نمازی بر گیرید وبخورید وبیاشامید (ولی) زیاده روی مکنید که او اسراف کاران را دوست نمی دارد.

8- اقتدا وتأسي به اهل صبر و عزیمت:
از جمله عواملي که دعوتگر را در راستای پیشگام بودن در این راه همکاری میکند تأمل درزندگانی بزرگ مردان از علماء، مجاهدین،صابرین، قهرمانان وکسانی است که درزندگی شان با انواع واقسام ازمشکلات روبرو شده اند خصوصا زندگی دعوتگران کسانیکه در زندگی شان یک رسالت وهدف داشتند مانند انبیاء عليهم السلام چون آنها کسانی بودند كه الله متعال زندگی وجهاد آنها را به مثابۀ مثال ونمودنه برای دیگران بارز گردانیده تا دیگران از آن درس های را انتخاب کنند و از ایشان برای خود یک قدوۀ نیک بگیرند و به این واسطه از امتحانات و خستگی های دنیا موفق به در آیند.

الله متعال می فرماید: (فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ)الاحقاف 35
ترجمه: پس همان گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند، صبر کن وبرای آنان شتابزدگی به خرچ مده.
امت اسلامی در خلال گذشت عصر های مختلف از نمونه های عظیم خالی نبوده چه در مجال علم و عبادت وچه در مجال جهاد و دعوت ویا میدان های از عطا وفداکاری، که تاریخ در این عرصه موقف های زیبای امت اسلامی را ثبت کرده که فراموش نا شدنی است.

9- دوستی وهمراهي با انسان های برگزیده وصاحبان همت عالی:
دوستی وهمراهي با انسان های بزگزیده از بزرگترین عوامل است که در نفس انسان همت عالی و اخلاق والای را نهادینه میسازد چون انسان موجود است که فطرتا از دوست وهمراه خود زود متاثر میشود.
دوست نیک در نفس انسان تمام انواع از نیکی ها را راسخ ساخته میتواند ، دوست نیک از انسان ترسو انسان شجاع ، وا زانسان بخیل انسان سخاوتمند ساخته میتواند.
به حدی که دوست وهمراه میتواند انسان ترسو را وادار سازد تا جهت نجات دوست اش در امواج از سختی ها و فتنه ها از خود جانفشانی کرده واو را نجات دهد.

اگر قاعده عام چنین باشد پس بر دعوتگر لازم وزیبنده است تا در راه دعوت برادران ودوستان با اعتماد را جستجو نماید تا وی را در آخرین و حساسترین لحظات مشکلات در زندگی اش کمک نماید.

ابن حزم –رحمه الله- می فرماید: کسیکه خواهان فضائل باشد هم رکاب نشود مگر با اهل آن،ودر این راه دوستی نکند مگر با دوست که صاحب نیکویی ها بوده در غم ومصیبت وی را دلداری دهد، و در سختی ها کرم وبخشش را فراموش نكند كه نثار دوستان كند ، دوستي که سائر صفات اخلاقی اعم از صبر، وفاء، امانت، برده باری، ضمیر پاک و صداقت راستین را داشته باشد.

10- جرأت در بیان حق:
جرات در بیان حق یک قوت نفسی زیبای است که مومن دعوتگر آن را ازقوت ایمان به الله واحد ویکتا ،از حق که به آن معتقد است، از جاودانگی که به آن ایمان دارد ،از قضاء و قدر که به آن تسلیم است از مسولیت که آن را احساس میکند و از تربیت اسلامی که به اساس آن تربیه شده بدست می آورد.

و به اين میزان سهم مومن از ایمان به الله که هیچ گاه مغلوب نمي شود، به میزان حق که هیچگاه خوار و ذلیل نمي شود ، به میزان قدر که هیچگاه متحول نميشود، به میزان مسولیت که هیچگاه خستگی را نه شناسد وبه میزان تربیت تکوینی که که هیچگاه ملل وخستگی را احساس نکند ، به همان میزان در بیان کلمۀ حق شجاع خواهد بود و از ملامتگری هیچ ملامتگر نخواهد هراسید.
واین است صفت بهترین صفات کسانی است كه رسالت عظیم وبزرگ دعوت را در هر عصر وزمان حمل میکنند در عصر وزماني که عامۀ مردم از این مسئولیت شانه خالی میکنند.

الله متعال می فرماید: (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) المائده 54

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید هر کس از شما از دین خود برگردد به زودی خدا گروهی(دیگر) را می آورد که آنان را دوست میدارد وآنان ( نیز) او را دوست دارند (اینان) با مومنان فروتن(و) برکافران سرفرازند در راه خدا جهاد می کنند واز سرزنش هیچ ملامتگری نمی ترسند این فضل خداست آن را به هر که بخواهد می دهد وخدا گشایشگر وداناست.

نويسنده: فضل الله ممتاز

ترجمه: خالده شفيق