غیبت در لغت به معنای بیان و ذکر عیوب مردم می باشد.
در اصطلاح غیبت عبارت از آن است که شخصی عیبهای حقیقی شخصی را در غیابش ذکر کند که هرگاه آن عیبها در حضورش ذکر گردد برای او ناخوش آیند باشد.

علماء گفته اند: هرگاه عیبهای شخصی که در غیابش ذکر می گردد درست باشد این غیبت است و اگر دورغ باشد بهتان شمرده می شود.

بازتاب غیبت در قرآن وسنت:

نخست: در قرآن کریم:

(1) الله متعال فرموده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلا تَجَسَّسُوا وَلا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ»[الحجرات:12].يعني: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏اى از گمانها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏اش را بخورد از آن كراهت داريد [پس] از خدا بترسيد كه خدا توبه‏پذير مهربان است.
(2) همچنان او تعالی فرموده است:« وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً».[الإسراء: 36]يعني: و چيزى را كه بدان علم ندارى دنبال مكن زيرا گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد.

دوم: در سنت نبوی:

(1) عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« أَتَدْرُونَ مَا الْغِيبَةُ؟ ». قَالُوا : اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ :« ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ ». قِيلَ : أَفَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ فِى أَخِى مَا أَقُولُ؟ قَالَ :« إِنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ بَهَتَّهُ » .يعني: از ابوهریره – رضی الله عنه- روایت است که رسول الله – صلی الله علیه وسلم- فرمود: آیا می دانید که غیبت چیست؟ گفتند: خدا ورسولش بهتر می دانند.

فرمود: چیزی در باره برادر مسلمانت بگویی که بد می بیند. گفتند: هرچند چیزی که می گویم در برادر موجود هم باشد غیبت خواهد بود؟ اگر آنچه که در باره اش می گویی در وی موجود باشد، او را غیبت کرده ای واگر نباشد در حقیقت بهتانش زده ای.

(2) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِقَبْرَيْنِ ، فَقَالَ : إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ ، وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ ، أَمَّا أَحَدُهُمَا فَكَانَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ ، وَأَمَّا الآخَرُ فَكَانَ لاَ يَسْتَنْزِهُ مِنَ الْبَوْلِ قَالَ : ثُمَّ أَخَذَ جَرِيدَةً رَطْبَةً فَشَقَّهَا نِصْفَيْنِ ، ثُمَّ جَعَلَ فِي كُلِّ قَبْرٍ وَاحِدَةً ، قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، لِمَ فَعَلْتَ هَذَا ؟ فَقَالَ : لَعَلَّهُمَا أَنْ يُخَفِّفَ عَنْهُمَا مَا لَمْ يَيْبَسَا» .

یعنی: از ابن عباس – رضی الله عنهما- روایت است که گفت: پیغمبر – صلی الله علیه وسلم – بر دو قبر گذر فرمود، گفت: این دو مورد عذاب هستند، به خاطر کار کلانی عذاب نمی شوند، یکی از آنها سخن چینی می کرده و دومی از بول خودش را پاکیزه نمی داشته است. گفت: سپس یک شاخچه ای را گرفت و آن را دو نصف نمود و هریک از آن دو شاخچه را بر یکی از آن دو قبر غرس فرمود. گفتند: ای رسول خدا! چرا این کار را کردی؟ فرمود: تا زمانی که آنها خشک نشده اند شاید سبب تخفیف عذاب آنها شوند.

آثار و پیامدهای غیبت در زندگی فردی واجتماعی:

الف: ضررهای غیبت در افراد:
(1) غیبت زشتی ها را زیاد می کند و نیکی ها را تقلیل می بخشد.
(2) غیبت زشت ترین ربا و سودخواری به شمار است، وگناه غیبت از گناه کسی که سی وشش بار زنا کرده باشد بیشتر است.
(3) صاحب غیبت در روز قیامت مفلس می باشد.
(4) غیبت صاحبش را در عزلت قرار داده مردم از او فرار می کنند.
(5) غیبت روزه را جریحه دار می سازد و آن را نابود می سازد.
(6) خداوند -جل جلاله- عورات غیبت کننده را دنبال کرده او را در داخل خانه اش رسوا می گرداند.
(7) جایگاه غیبت کننده آتش دوزخ است.
(8) غیبت کننده مورد بخشایش قرار نمی گیرد جز زمانی که غیبت شونده او را عفو کند.
(9) غیبت در نفس فرد جوانبی از دشمنی را بر جای می گذارد و شخصیت او را جریحه دار می سازد.
(10) غیبت عیوب مخفی و پوشیده فرد را در حالی افشا می سازد که توان دفاع از خود را نداشته باشد.
(11) غیبت دال بر پستی وبزدلی وخست صاحبش می باشد.

ب: ضررهای غیبت در جامعه:

(1) غیبت عورات و اشتباهات دیگران را برملا می سازد و عیبهای آنها را پخش می کند و آن را بی ارزش می سازد.
(2) غیبت غیبت می آفریند، و به یک بیماری واگیر در جامعه تبدیل می شود.
(3) غیبت کینه، حسد، بدبینی، دشمنی وتفرقه را در میان افراد جامعه عام می سازد.
(4) غیبت سبب گسستن مودت، قطع رابطه اخوت ایمانی و باعث تقویت دشمنی و بدبینی می گردد.

اسباب واقع شدن در غیبت:

(1) غیبت کننده نسبت به غیبت شونده در دل کراهیت و بدبینی داشته باشد، ولی از اظهار این بدبینی خود داری نماید.
(2) منافسه و پیشی گرفتنی که حسد می آفریند، و انسان حسود خوش ندارد کسی بداند که او حسد میورزد.
(3) رغبت در اینکه مردم عیوب و زشتی های غیبت کننده را تبریه کنند.
(4) فرو نشاندن غیظ و غضب.
(5) همکاری وهمنشینی با دوستان سوء، زیرا می ترسد که اگر غیبت کنندگان را از غیبت باز دارد شاید بر آنها سنگین آید.
(6) اراده برتر شمردن خویش به حساب حقیر دانستن دیگری.
(7) بازی و ساعت تیری، بعضی ها صرف به خاطر خوشخویی و خندیدن و گرم کردن مجلس به غیبت روی میاورند.
(8) بیکاری بسیار، احساس خستگی و ملالت سبب می شود که یک شخص در مورد دیگران سخن بگوید و از آنها غیبت نماید.
(9) نزدیک شدن به شخصیتهای بزرگ و مسؤلین بلند پایه از طریق مذمت دیگران تا خود به مرتبه ای بلندتر دست یابد.
(10) تظاهر به مظهر کسی که بخاطر خداوند غضب شده است.
(11) ضعف تربیت ایمانی و نبود مراقبت الهی در قلب.
(12) جهل غیبت کننده از حکم غیبت و عاقبت وخیم و زشت آن که باعث غضب خداوند میشود.
(13) همنشینی با مردم شریر و بداخلاق؛ کسانی که از آداب اسلامی درست به دوراند.
(14) حضور در مجالس و اماکن تجمعی که از ذکر الله خالی باشد و غیبت و نمیمت در آن زیاد باشد.
(15) طمع و محبت دنیا و حرص بر آن.

وسائل و راههای ترک غیبت:

(1) نزدیک شدن به الله متعال به وسیله اعمال نیکو و تقدیم رضای او تعالی بر رضای بندگان.
(2) ازدیاد ایمان به وسیله علم نافع و عمل نیکو.
(3) اینکه انسان به عیبهای خودش مشغول گردد واز دنبال کردن عیبهای دیگران خود داری ورزد.
(4) ترک دوستان بد و پیدا کردن دوستان نیکو که انسان را درکار نیک کمک کنند.
(5) تربیه کردن فرد بر اساس تربیت اسلامی سلیم که مطابق آداب و آموزه های اسلام باشد.
(6) استفاده از اوقات فراغت به خاطر تقویت رابطه شخص با الله متعال.
(7) قناعت انسان به رزق الله و سپاسگزاریش از این نعمتها و بداند که آنچه در نزد الله است بهتر و مانگارتراست.
(8) شخص غیبت کننده باید خودش را در جایگاه شخص غیبت شونده قرار دهد و بداند که این امر را به خود نمی پسندد پس نباید این کار را در حق دیگران انجام دهد.
(9) فرو نشاندن غیظ وغضب تا سبب غیبت نشوند.
(10) دوری از تمام چیزهایی که به غیبت می انجامد.