سخاوت وبخشندگی
تعریف سخاوت
معنی لغوی سخاوت
سخاوت در زبان عربی به معنای (کرم و جود) آمده است. یعنی مصرف کردن و نفقه نمودن مال و خود داری از بخل.
معنای اصطلاحی:
مصرف کردن و دادن مال به اندازۀ توان برای مستمندان ومستحقان، در وقت ضرورت را سخاوت گویند. پس سخاوت صفت کریمانه ای است که انسان نفس خود را به انفاق مال عادت بدهد، از بخل و تنگ چشمی بپرهیزد و با خوشی و اخلاص مال اصلی خود را در راه نیک و کمک به محتاجان و بیچاره گان خرج نماید.
علماء گفته اند: سخاء خویی است وسط در میان دو خصلت زشت: یکی بخل و تنگ چشمی، و دوم اسراف و بد خرجی.
سخاوت در قرآنکریم:
(1) سخاوت صفت مؤمنان است: اسلام مردم را به انفاق و سخاوت تشویق می کند و از بخل و تنگ چشمی منع می نماید. قرآنکریم مسلمانان را چنین توصیف می کند: (الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ). ترجمه: آنها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، مزد شان نزد پروردگار شان است.
(2) هموار شدن راه برای امور خیر: همچنین خداوند جل جلاله می فرماید: (فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَی). ترجمه: پس آنکس که در راه خدا انفاق کند و پرهیز گاری پیش گیرد و جزای نیک الهی را تصدیق کند ما او را در مسیر آسانی قرار می دهیم.
(3) کسب اعتدال در مصرف: قرآن کریم مسلمان را آگاه می سازد که در مصرف نمودن مال خود اسراف نکند واز مال ودارایی خود برای فقیران و مساکین و در راه خدا حصه قایل شود. (وَآَتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا ). ترجمه: و حق نزدیکان را بپرداز، و همچنان حق مستمند وامانده در راه را ؛ و هرگز اسراف تبذیر مکن.
(4) مالی که در راه الله جل جلاله انفاق می شود صدها برابر نمو می کند: الله متعال می فرماید: {مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ} ترجمه: مَثَل (صدقات) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مىكنند همانند دانهاى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشهاى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد (آن را) چند برابر مىكند، و خداوند گشايشگر داناست.
(5) پیروزی وموفقیت در گرو ریشه کن کردن انگیزه های بخل است: او تعالی فروده است:{ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنْفِقُوا خَيْرًا لِأَنْفُسِكُمْ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ} ترجمه:« پس تا مىتوانيد از خدا پروا بداريد و بشنويد و فرمان ببريد و مالى براى خودتان [در راه خدا] انفاق كنيد و كسانى كه از خست نفس خويش مصون مانند آنان رستگارانند»
(6) انفاق در حال مخفیانه و آشکارا ممکن است، او تعالی فرموده است:{ إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ} ترجمه:« اگر صدقهها را آشكار كنيد، اين، كار خوبى است، و اگر آن را پنهان داريد و به مستمندان بدهيد، اين براى شما بهتر است؛ و بخشى از گناهانتان را مىزدايد، و خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است.»
(7) الله متعال می فرماید:{ إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ} ترجمه:« اگر خدا را وامى نيكو دهيد آن را براى شما دو چندان مىگرداند و بر شما مىبخشايد و خدا[ست كه] سپاسپذير بردبار است داناى نهان و آشكار [و] ارجمند سنجيدهكار است».
(8) او تعالی می فرماید:{ هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ} ترجمه:« شما همان [مردمى] هستيد كه براى انفاق در راه خدا فرا خوانده شدهايد پس برخى از شما بخل مىورزند و هر كس بخل ورزد تنها به زيان خود بخل ورزيده و [گرنه] خدا بىنياز است و شما نيازمنديد و اگر روى برتابيد [خدا] جاى شما را به مردمى غير از شما خواهد داد كه مانند شما نخواهند بود».
سخاوت در احادیث نبوی:
(1) عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: السَّخِيُّ قَرِيبٌ مِنْ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنْ الْجَنَّةِ قَرِيبٌ مِنْ النَّاسِ بَعِيدٌ مِنْ النَّارِ وَالْبَخِيلُ بَعِيدٌ مِنْ اللَّهِ بَعِيدٌ مِنْ الْجَنَّةِ بَعِيدٌ مِنْ النَّاسِ قَرِيبٌ مِنْ النَّارِ وَالجَاهِل السَخِيّ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ عَالِمٍ بَخِيلٍ یعنی: پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم فرموده اند که شخص سخاوتمند به خداوند نزدیک است، به جنت نزدیک است، به مردم نزدیک است و از دوزخ بدور است. و(برعکس) شخص بخیل از خداوند دور است، از جنت دور است، از مردم دور است و به دوزخ نزدیک است. و بدانید که یک جاهل سخاوتمند نزد خداوند عز وجل بهتر از یک عالم بخیل است.
(2) جابر بن عبد الله – رضي الله عنهما – : قال : سمعتُ- رسولَ الله -صلى الله عليه وسلم- يقول:{ ولا صاحبِ كنْز لا يفعل فيه حقَّه إِلا جاء كنزُهُ يوم القيامة شجاعا أَقرعَ يتبعهُ فاتحا فَاهُ ، فَإِذا أَتاه فَرَّ منه ، فيناديه : خُذْ كَنْزَك الذي خَبَّأْتَهُ ، فأنا عنه غنيٌّ ، فإذا رأى أن لابدَّ له منه سلك يده في فيه فيقضَمُها قضم الفحل} یعنی: … وهیچ صاحب گنجینه ای نیست که حقوق شرعی آن را نپرداخته باشد، مگر در روز قیامت این گنجینه او به صورت مار و اژدهای پیر نزد وی می آید و با دهان گشاده او را دنبال می کند، پس هرگاه از آن بگریزد، ندائی را می شنود که می گوید: بگیر این گنجینه ات را که نهان کرده بودی، من از آن بی نیازم پس چون دید که رهائی ندارد و باید آن را انجام بدهد بناچار دست خود را در دهان آن اژدها می گذارد و او آن را می شکند همچون شتر مست و آن را می جود”.
(3) رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است:{ يَقُولُ ابْنَ آدَمَ : مَالِي مَالِي مَا لَكَ مِنْ مَالٍ إِلا مَا أَكَلَتْ فَأَفْنَيْتَ ، أَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَيْتَ ، أَوْ تَصَدَّقَتْ فَأَمْضَيْتَ} ترجمه:” بنده می گوید: مال من، مال من!! بیگمان او را مال خود سه چیز دارد: آنچه می خورد که فانی ونابود می گردد، یا آنچه می پوشد که کهنه و فرسوده می شود یا آنچه که می بخشد که حقیقت مالک آنست و تنها ان از آن وی است. و غیر ان هرچه باشد او می رود و آن را برای دیگران می گذارد.
(4) عن ابن مسعود قال قال النبي صلى الله عليه وسلم:{ أيكم مال وارثه أحب إليه من ماله قالوا يا رسول الله ما منا أحدٌ إلا ماله أحب إليه قال فإن ماله ما قدم ومال وارثه ما أخر} .ترجمه: ” کدامیک از شما مال وارثش را از مال خودش بیشتر دوست دارد؟ گفتند: ای رسول خدا! هیچ یک از ما نیست مگر اینکه مال خودش را بیشتر دوست دارد. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: بیگمان مال او آنست که پیش از خودش در راه خداوند خرج کرده و پیش از خودش فرستاده است و مال وارثش آنست که نگه داشته و به تأخیر انداخته است!!.
(5) عن أبي هريرة قال : أتى رسول الله صلى الله عليه و سلم رجل فقال : يا رسول الله أي الصدقة أعظم ؟ قال : أن تصدق و أنت صحيح شحيح تخشى الفقر و تأمل البقاء و لا حتى إذا بلغت الحلقوم قلت لفلان كذا و لفلان كذا إلا و قد كان لفلان .
ترجمه: از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که گفت: مردی به حضور رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای رسول خدای پاداش کدام صدقه و احسان بزرگ تر است؟! یعنی بزرگ ترین احسان چیست؟
فرمود:« آنست که تو در حالی دست به صدقه و احسان بگشایی که تندرست و سالم هستی ونسبت به مال خود بخل داری و از فقیر شدن می ترسی و به ثروتمند شدن امیدواری ومهلت نمی دهی به اینکه روح به گلو برسد و در آستانه مرگ قرار بگیری آنوقت از روی ناچاری بگوئی به فلان آنقدر بدهید و به فلان آن مقدار بدهید و فلان کس نیز سهمش فلان مقدار است».
(6) آن حضرت فرموده است:{وَصَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، وَصَدَقَةُ الْعَلَانِيَةِ تَقِي مِيتَةَ السُّوءِ، وَصَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ إِلَى النَّاسِ تَقِي صَاحِبَهَا مَصَارِعَ السُّوءِ: الْآفَاتِ والْمُهْلِكَاتِ، وَأَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِي الدُّنْيَا هُمْ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِي الْآخِرَةِ، وَالْمَعْرُوفُ يَنْقَطِعُ فِيمَا بَيْنَ النَّاسِ، وَلَا يَنْقَطِعُ فِيمَا بَيْنَ اللهِ وَبَيْنَ مَنِ افْتَعَلَهُ} یعنی:« صدقه پنهانی آتش غضب و قهر پروردگار را خاموش می گرداند، و صدقه آشکارا از مرگ زشت نگهمیدارد، اعمال نیکو در حق مردم صاحب خود را از هلاکت گاههای بد نگهمیدارد: آفتها و هلاکتها، آنهایی که در دنیا اهل معروف ونیکی اند در آخرت نیز اهل معروف ونیکی اند، نیکیها در میان مردم قطع می گردد ولی در میان الله و کسی که انجامش داده قطع نمی شود.
(7) قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ” حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بالزَّكاةِ، وَدَاوُوا مَرْضَاكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَاسْتَقْبِلُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ “. یعنی:« اموال تان را با پرداخت زکات بیمه کنید و بیمارانتان را با دادن صدقه واحسان درمان کنید و با دعا و زاری در پیشگاه خداوند به مقابله امواج بلاها بشتابید و با آنها رو به رو شوید.»
(8) قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : {ما نقص مال من صدقة ولا عفا رجل عن مظلمة إلا زاده الله بها عزا فاعفوا يعزكم الله ولا فتح رجل على نفسه باب مسألة إلا فتح الله عليه باب فقرـ}. یعنی: در هیچ مالی به سبب صدقه نقصان وکاستی وارد نشده است، هیچگاهی شخصی ستمی را مورد بخشایش قرار نداده مگر آنکه الله متعال بدان واسطه به عزتش افزوده است، پس بخشایش کنید که الله شما را عزیز دارد، وهیچ گاه مردی بر خودش دری از درهای تکدی را نگشوده مگر آنکه الله بر وی دری از تنگدستی را گشوده است.
(9) عن أبي هريرة قال قال رسول الله {صلى الله عليه وسلم} ما من يوم يصبح العباد فيه إلا ملكان فيقول أحدهما اللهم أعط منفقاً خلفاً ويقول الآخر اللهم أعط ممسكاً تلفاً. یعنی: از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: هیچ روزی نیست که بر بندگان صبح فرا رسد مگر آنکه دو فرشته قرار دارند ویکی از آنها می گوید: خدایا برای انفاق کننده عوض بده و دومی می گوید: خدایا برای بخیل تلف نصیب فرما.
(10) قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: { الصدقة على المسكين صدقة وعلى ذي القرابة ثنتان صدقة وصلة}. یعنی: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: صدقه واحسان نسبت به بینوا ومسکین یک صدقه است ولی صدقه نسبت به خویشاوندان مسکین دو صدقه است: یکی صدقه احسان و دیگری صله رحم.
فواید سخاوت:
• با سخاوت وکرم نفس اطمئنان و راحت میابد.
• صدقه و سخاوت سبب رضایت خداوند وخورسندی انسان ها ونزدیک شدن به جنت میگردد.
• نفس پاک و صفا می شود و اوصاف زشت بخل و شح از آن دور میگردد، و کسی که از بخل و شح خود را نگهدارد خوشحالی برایش نصیب میشود، چنانچه خداوند جل جلاله می فرماید: (وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ). ترجمه: و کسانیکه از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند.
• سخاوت در جامعه تعاون، مناصرت، تراحم و ترابط بمیان می آورد، دست قوی را به طرف ضعیف میکشاند و غریب را به کرم مالدار وصل می سازد که سر انجام یک جامعة یکپارچه بوجود می آید.
• سخاوت انسان را از حرص و طمع باز میدارد.
• سخاوت از فقر وبیچارگی جلوگیری میکند، از اسراف داراییها منع میکند و بالاخره عامل مؤثری در مقابل قیمتی و چور وچپاول قرار میگیرد.
