در طول سفر و تعقیب راه جدید بمنظور کسب جنت که هدف نهایی تان است به مشکلات و مشقت های فراوانی مواجه میشوید ، که اغباً ناکام به نظر میرسد. غلبه بالای چنین مشکلات و مشقت ها وقتی آسان و سهل میشود که ما به خصوصیت های لازم تزکیه هرچه زوتر چنگ بزنیم ، که عبارتند از:

ا- تزکیه منحیث ذمه واری فردی:
شما باید به پذیرید که تزکیه یک عمل نیک فردی است که از شخص می خواهد تا مسؤولیت خودش را به پیش ببرد . اثرات تزکیه را صرف از طریق شناخت و درک خودی و جد و جهد خود تان میتوانید مشاهده نمائید. بغیر از خود تان کسی دیگری نمی تواند برای شما تزکیه نماید. نه مؤسسه ای ، نه رهبری و نه معلم تان می تواند مسؤولیت تانرا بعهده بگیرد. الله (ج) میفرماید: وَلا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَمَنْ تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ (١٨) (فا طر35 : 18 )

“و بر نمی دارد هیچ نفس بر دارنده بارنفس دیگری را و اگر بخواند نفس گرانبار(کسی را) به برداشتن بارخویش ، برداشته نشود ازآن بار چیزی اگر چه آنکس صاحب قرابت باشد.”
درک و احساس مسوولیت فردی بنیاد و اساس تمام اهداف و تقرب به اسلام است. سرانجام بخاطر انفعال و دوری ما از مسؤولیت ها فرداً محاکمه می گردیم . اگر کسی بار مسؤولیت های شما و وجایب تانرا بدوش گرفته و انجام داده باشد ، بنأ همان شخص مستحق اجر و ثواب است ، نه تو . پس ، اگر میخواهی پاداش گردی ، می باید که آنچه الله (ج) از تو متوقع است و خودت نیز می خواهی انجام بده .” وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ (٦)وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ (٧) ( العنکبوت29: 6-7)

” مسلماً هرکی زحمت کشد (جهاد کند) پس زحمت می کشد ( جز این نیست که جهاد میکند ) برای نفس خود. به تحقیق الله بی نیاز است از عالمیان و آنانیکه ایمان آوردند و کردند کارهای نیک ، البته ، دورمی کنیم از ایشان بدی های ایشانی را و (البته) پاداش می دهیم ایشانرا به نیکوترین آنچه می کردند. ”

بعضی کسان اجازه میدهند تا دیگران به آنان دستور بدهند . قرآنکریم در مورد چنین کسان بیان می دارد : در روز آخرت کسانی که ضعیف النفس هستند می گویند که مجبور گردیده بودند تا از
دستورات دیگران پیروی نمایند. لاکن الله (ج) جواب خواهد داد که معذرت تان بر حق نیست ، چه تصمیمی که از را ه راست ( صراط المستقیم ) منحرف شوید از جانب خود تان بوده.
” آنانیکه مقرر کرد با الله معبودی دیگر ، پس باندازید اورا درعذاب سخت . گفت شیطان رفیقس ای پروردگار ما ، من گمراه نکردم این شخص را ، و لیکن او بود در گمراهی دور . می فرماید :
قَالَ لا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ (٢٨) ( ق 50 :26-28)

” (الله) خصومت مکنید نزد من ، حال آنکه پیش ازین فرستاده بودم بسوی شما وعدۀ عذاب”
حتی شیطان در روز آخرت ایستاده شده میگوید : وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ … إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِي مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ (٢٢) (ابراهیم 22:14)
” و گفت شیطا ن وقتیکه فیصله کرده شد کار… ازآن که مرا شریک مقرر کردید پیش ازین به تحقیق ظالمان ایشان راست عذا ب درد دهنده . ”
پس ملامتی وجزاء ازآن شماست ، بخاطریکه مسؤولیت ازشما بود. : يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ (٦)فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (٧)وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (٨) (الزلزال 6:99-8)

” آ ن روز برگردند مرد مان گروه ، گروه تا نموده شود با یشان (جزاء) کردارشان ، پس کسیکه کرده باشد بقدریک ذره نیکی ببیند آنرا ، و کسی که کرده باشد بقدر یک ذره بدی به بیند آنرا .”

ادارًۀ امور مربوط به تو ممکن یک کار سنگین به نظر برسد ، اما اگر هدفمندانه این کار را انجام بدهی و از استعداد های خدا داد و مزیت های آن استفاده نمایی ، بناءً تقدیر خواهی شد.
الله (ج) در قرآنکریم می فرماید لَقَدْ خَلَقْنَا الإنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ (٤)ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ (٥)إِلا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ (٦) “ (التین
4:95-6)

“به تحقیق آفریدیم آدمی را در نیکو ترین اندازه (صورتی) پس افگندیم او را فروتر از همه فرو ماند گان ، مگر کسا نیکه به یقین کردند کارهای شایسته ، پس ا یشان راست ثواب نامتناهی.”

تزکیه صرف شامل تصورات معنوی نبوده ، بلکه زندگی ، کردار و رفتار است . کلید کامیابی به اساس گفتۀ قرآنکریم در داشتن ایمان واقعی است .
برا ی کسب ایمان واقعی و برای آگاهی سالم از اسلام می باید ازطریق وقف خود به مطالعۀ قرآنکریم و سنت پیغمبر دست بکار شوید .
سپس مرحلۀ میرسد که انرا باید درعمل پیاده نمایی . بنظر میرسد که درین وقت است که تو به یک تصمیم و عزم استوار نیاز داری ، که بنوبۀ خود عمل صالح یا رفتار و کردار دینی را به بار می آورد.
بمنظور پیشبرد وظیفه و کار خود افرادی را جستجو نما که آنها نیز در صدد کسب رضای الله (ج) کوشا باشند. زیرا آنها ترا هنگا میکه از راه راست منحرف گردی به راه راست و نیک تشویق و ترغیب خواهند نمود. درهمین زمان ، ذهن تو ، روح تو ، خوشی های تو ، احساسات تو و کتابهایی که می خوانی همه به نحوی از انحا دوستان ایام تنهایی تو هستند.

2- سعی و کوشش بی ریاء :
منحیث یک مسلمان زمانی می توانی کامیاب باشی که در بسر رساندن وجایب خود ، شوق و ذوق
عمیق وسعی و تلاش بی ریاء داشته باشی . قرآنکریم در مورد می فرماید: وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ (٦٩) (العنکبو ت 69:29)

” و آنانیکه کوشش کردند برای ما (در راه ها) به تحقیق نشان می دهیم به ایشان راه های خود را ، و به تحقیق الله (ج) با نیکو کاران است .”
البته آرزو و عمل لازم و ملزوم یکدیگراند .
لاکن بدانی که این صرفاً نتیجهُ جدیت تو محاسبه نشده ، بلکه موضوع بسیاراهم سعی و تلاش بی ریاء توست.
کسانیکه فکر میکنند دعا به تنهایی میتواند موُجزه به آفریند ، کسانی هستند که در دنیای واقعیت ها زندگی نمی کنند. دعاها بخشی از تلاش هاست ، لاکن ضمانت ها نیستند . اگر دعا کنی که الله ج مرا رهنمایی کن و نیک بگردان ، لهذا بتو هیچ فایده ای نخواهد رسید ، مگر اینکه قصد نمایی که نیک و صالح باشی و در عمل جدیت کنی تا نیک و صالح گردی.
اگر یکبار این دو ( دعا و قصد) با همدگر یکجا و به آن عمل شد به یقین که منبع برکت و رحمت الهی خواهد بود که به تلاش های تان نیرو و جان خواهد بخشید .
نخستین آرزو و ادامهُ تلاش به کردن عمل نیک و صالح شدن ، بخشی از مراحل مستدام تکامل است . مرحله دیگر آ ن ، در هر نقطهُ از حیات تا ن که با شد ، انتخا ب ، شروع و ا دا مهًُ آ ن تا آخرین لحظهًُ حیات ا ست. قرآنکریم می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلا تَمُوتُنَّ إِلا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (١٠٢) (آل عمران 102:3)

” ای مؤمنان بترسید از الله ، حق ترسیدن ازوی و می میرید مگر مسلمان. ”
زمانیکه درک نمایی که حالا تو یک انسان کامل هستی و به استعداد کامل دست یا فته ای ، دگر هیچ اعتراضی وجود ندارد . اما اگر در هر مرحلهُ احساس ناتوانی نمائی ، پس به یقین که همان مرحله نقطهًُ آ غاز سقوط و زوال تو خواهد بود. از جانب دیگر ، با اینکه یأس و عجز ، قلب و دماغ تا نرا فرا گرفته ، در صورتیکه آرزو و عزم تان بزرگ باشد ، با اینهم می توانید منحیث یک مسلمان تمام واجبات تا نرا انجام دهید.
تمام ما اگر جوان هستیم یا پیر ، این ناخوشی ها را تجربه و اغلباً فقط بآن تسلیم شده ایم . و چیزیکه باید همواره به یخاطر داشت این است که مطلب و منظور ما عزم و تلاش است نه نتیجه. مگراین سعی و تلاش می باید که یک دورهُ دوامدار باشد . قرآنکریم می فرماید:  وَلا تَهِنُوا وَلا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الأعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (١٣٩) (آل عمران 3: 139)

“و سست و اندوهناک مباشید و شما غالب آئید اگر هستید ایمان داران.”

3- پایداری و توانمندی اراده:
برای رسیدن بهدف نهایی در زندگی به یک توانمندی دوامدارکه بتواند بطوردایمی جوابگوی نیرومند باشد ، نیاز است ، که قرآنکریم آنرا اراده یاد کرده است . اراده بنیاد تما م سعی و تلاش ماست ، چه بدون داشتن اراده هیچ کاری را نمی توان انجام داد.
میل و اراده از هم بسیار فرق دارد . تو میشنوی که مردم اکثراً آرزوهای ناکام را بیاد می آورند. یکی ازعواملیکه اکثر آرزو ها و خواب ها بسر نمیرسند ، اینست که آنها چیزدیگری بجز آرزو های ناکام ندارند ، تا مقام اراده را حاصل نمایند . قرآنکریم در مورد بیان می دارد : یکی از ناتوانی های بنیادی در طبیعت انسان ضعف ارداه است که به تکامل خودی پشت پاه میزند. وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا (١١٥) (طه 115:20)

” و به تحقیق ما تأکید کرده بودیم به آدم پیش ازین ، پس فراموش نمود و نیافتیم در او قصدی .”
اراده احتیاج به نیرو ، پایداری و ثبات ، اعتماد و تأمل دارد. یک بار که ارادهً استوار بوجود آمد ، دیگر نباید شک و تردیدی در آن وجود داشته باشد.
حالا سوال درینجاست که اراده چه وظیفهُ را باید انجام بدهد ؟
قرآنکریم بالای موضوع روشنی می اندازد : توانمندی اراده می باید یک عزم استوار باشد تا بتواند رضامندی و خوشی الله (ج) را حاصل نماید ، زیرا این خود بخشی از قرار دادیست که تو باید آنرا انجام بدهی. وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا (١٩) “ (بنی اسرائیل 19:17)

“و هرکی بخواهد (ثواب) آخرت ، و سعی کند برای او که ( لائق اوست ) و او مسلمان باشد ، پس آن جماعه هست سعی شان مقبول .” توکل به الله (ج) :
اعتماد بنفس زادهً افکار ذاتی یک مسلمان ( درک اینکه الله (ج) هرآن آمادهً مساعدت به آنهایی است که در راهش سعی و تلاش می ورزند ) ا ست . اعتماد بنفس وقتی بودجود می آید که ما خود را متعلق به الله (ج) دانسته و درک نما ئیم که ذات اوست که ما را کمک و حمایه نموده و باران رحمتش را نثار ما می نماید . قرآنکریم در مورد می فرماید : فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى (٥)وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى (٦)فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى (٧)”( الیل 5:92-7)

“پس اما کسی که عطاء کرد وترسید وتصدیق نمود سخن نیکو را ، پس آهسته ، آهسته برسانیم او را در آسمان .”
اعتماد بنفس همچنان ناشی میشود از درک اینکه الله (ج) با رحمت بیکرانش ترا با هرنوع وسایل مورد نیاز بمنظور پیش برد وظایفی که در مقابل خود داری ، مجهز ساخته است . این صفت و خوبی کسی نیست که بسیارعادل و مهربان بوده و ترا آمادهُ انجام یک کاری بسازد ، اما بدون مجهزکردن با وسایل مورد نیاز.
هکذا اعتماد بنفس زادهُ توکل و اعتماد کامل به الله (ج) است . بیاد داشته باشید که الله (ج) درهر قسمت ازسفرتان شما را کمک می نماید . اگر بطوردوامدار خود را به پشت باندازی و معتقد باشی که ضعیف و ناتوان هستی و در عین زمان خود را تلقین نمائی که نا اهل و بی کفایت هستی ، پس آمادۀ ناکامی باش . بخود هرگز اجازه ندهید تا معتقد شوید و یا احساس کنید که الله (ج) معاملهُ مناسب با شما نکرده و بالای تو بار اضافی را که شانه هایت توان آنرا ندارد ، قرار داده است . قرآنکریم در رابطه می فرماید : لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا (٢٨٦)”(البقره 286:2)

” تکلیف نمیکند الله هیچ کسی را مگر بقدر طاقتش ”

امید ، مرکز تلاش ها و مؤفقیت های تان است . هر عملیکه به منظور رضاء و خوشنودی الله (ج) می کنید ، می باید صادقانه بوده وعقیده وامید داشته باشید که الله (ج) شما را درانجام آن رهنمونی خواهد کرد. برتری مبهم کارتکامل خودی را نفی میکند ، و زیر دستی مبهم در نتیجهُ عدم اعتماد به خود و به الله (ج) بوجود می آید. بخود اجازه ندهید که از رحم الله (ج) مأیوس شده و خود را قادر بانجام و جایب تان ندا نید . امید و یقین اجزاء بسیار ضروری درجهت کامیابی شماست. قرآنکریم در مورد میفرماید الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ (١٧٣)فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ (١٧٤) (آل عمران
173:3-174)
“… و گفتند کافی است بما الله و خوب کارساز است . پس باز گشتند به نعمتی از الله و فضل او نرسید ایشان را هیچ بدی و بیرون کردند خوشنودی الله را و الله صاحب فضل بزرگ است .”

همچنان می باید از انواع تکامل خودی احتیاط نمود ، زیرا باعث می گردد تا شخص ابراز کند که خود کفاست . بنابر مفاهیم امروزی خود کفایی در حقیقت بدترین نوع شرک است .
نسبت دادن خود کفایی به خود ، نسبت دادن اختیار بخود است ، در حالیکه خود کفایی صرف از الله (ج) است . اما برای یک مسلمان ، اعتماد بخود کاملا ارتباط به اعتماد به الله (ج)می گیرد ، نه خودمختاری کامل از الله ج . صرف الله ج خود کفا بوده و دیگران همه بخاطر زندگی متکی به الله (ج) هستند.

احمدضياء مدرسی