کینه و عداوت
کینه و عداوت
کینه به معنی بی مهری و آزار کسی را در دل پوشیده داشتن است، شماری از فرهنگهای پارسی آن را به معنای خصومت پنهانی گرفته اند که از سوء رفتار یا گفتار کسی در دل گیرند.
اکثریت شاعران پارسی گوی این واژه را استعمال کرده اند، از جمله فردوسی که گوید:
به یزدان که از تو مرا کینه نیست به دل نیز آن کینه دیرینه نیست
عداوت هم در فرهنگها به معنای دشمنی استعمال شده است، در لغت نامه دهخدا آمده است: عداوت داشتن یعنی دشمنی کسی را در دل نگاه داشتن. پس میان کینه و عداوت چندان فرقی نیست جز اینکه کینه دشمنی پوشیده و پنهانی است و عداوت دشمنی آشکارا.
علمای سلوک عداوت را چنین تعریف کرده اند: عداوت رفتار عامدانه ای است که یک شخص قصد ضرر رساندن و آزار دیگران را در دل خویش بپرورد. عداوت می تواند اشکال و گونه های متعدد داشته باشد، مانند: آزار بدنی یا لفظی، به گونه ای که یک شخص را مورد لت وکوب قرار دهند، یا با او مشاجره کنند، یا دارایی های او را تلف کنند، یا داشته هایش را ضایع سازند، یا عیبهایش را افشا و در میان مردم تبلیغ کنند، یا برایش فتنه ها وتوطیه ها بچینند، یا با زبان خود او را زشت گویی کنند و امثال آنها.
قرآن کریم و سنت نبوی صلی الله علیه وسلم این موضوع را به شکل وسیعی باز تاب داده اند که به ذکر چند مثال بسنده می کنیم:
اول: قرآن کریم:
(1) الله متعال می فرماید:”( وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ)[المائدة: 2]. یعنی: و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد و در گناه و تعدى دستيار هم نشويد .
(2) همچنان می فرماید:( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ)[المائده: 87].یعنی: اى كسانى كه ايمان آوردهايد چيزهاى پاكيزهاى را كه خدا براى [استفاده] شما حلال كرده حرام مشماريد و از حد مگذريد كه خدا از حدگذرندگان را دوست نمىدارد.
(3) ومی فرماید:( ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ )[الأعراف: 55]. یعنی: پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد كه او از حدگذرندگان را دوست نمىدارد.
(4) ومی فرماید:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَى بِالأُنثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ»[البقره: 178]. یعنی: اى كسانى كه ايمان آوردهايد در باره كشتگان بر شما [حق] قصاص مقرر شده آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن و هر كس كه از جانب برادر [دينى]اش [يعنى ولى مقتول] چيزى [از حق قصاص] به او گذشتشود [بايد از گذشت ولى مقتول] به طور پسنديده پيروى كند و با [رعايت] احسان [خونبها را] به او بپردازد اين [حكم] تخفيف و رحمتى از پروردگار شماست پس هر كس بعد از آن از اندازه درگذرد وى را عذابى دردناك است.
سنت نبوی:
عائشه رضی الله عنها روایت می کند که روزی شماری از یهودیان به نزد پیامبر -صلی الله علیه وسلم- آمده گفتند: ” السام علیک یا أبا القاسم”(هلاکت بر تو) آن حضرت گفت: ” وعلیکم”(وبرشما) . وعایشه گفت: ” بل علیکم السام والدام”(بل بر خود شما هلاکت و تب دائم باد)، پیامبر -صلی الله علیه وسلم- گفت: ای عایشه! فحشگو نباش، عایشه گفت: نشنیدی که چه گفتند؟ فرمود: ” أولیس الذی رددت علیهم الذی قالوا؟ قلت: وعلیکم(مگر بدوای شان را پاسخ ندادم؟ گفتم: و بر شما)”.
آثار وپیامد های کینه و عداوت:
آثار و پیامد های کینه وعداوت را در نکات ذیل خلاصه می کنیم:
(1) عداوت و دشمنی سبب عقوبت عاجل در دنیا می گردد. الله متعال می فرماید:” كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ لَن يَضُرُّوكُمْ إِلاَّ أَذًى وَإِن يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الأَدُبَارَ ثُمَّ لاَ يُنصَرُونَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنْ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَبَآؤُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُواْ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَيَقْتُلُونَ الأَنبِيَاء بِغَيْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ »[ آل عمران:110-112].
یعنی: شما بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شدهايد به كار پسنديده فرمان مىدهيد و از كار ناپسند بازمىداريد و به خدا ايمان داريد و اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند قطعا برايشان بهتر بود برخى از آنان مؤمنند و[لى] بيشترشان نافرمانند. ]جز آزارى [اندك] هرگز به شما زيانى نخواهند رسانيد و اگر با شما بجنگند به شما پشت نمايند سپس يارى نيابند.
هر كجا يافته شوند به خوارى دچار شدهاند مگر آنكه به پناه امان خدا و زينهار مردم [روند] و به خشمى از خدا گرفتار آمدند و [مهر] بينوايى بر آنان زده شد اين بدان سبب بود كه به آيات خدا كفر مىورزيدند و پيامبران را بناحق مىكشتند [و نيز] اين [عقوبت] به سزاى آن بود كه نافرمانى كردند و از اندازه درمىگذرانيدند.
(2) وعید دادن کینه ورزان به داخل شدن به دوزخ:
چنانچه الله متعال می فرماید: « أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ مَّنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُّرِيبٍ »[ق: 24-25].یعنی: [به آن دو فرشته خطاب مىشود] هر كافر سرسختى را در جهنم فروافكنيد. [هر] بازدارنده از خيرى [هر] متجاوز شكاكى.
3- کینه ورزان و عداوت کنندگان از محبت الله متعال و نزدیکی او تعالی محرومند:
او تعالی می فرماید:« ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»[الأعراف: 55]. یعنی: پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد كه او از حدگذرندگان را دوست نمىدارد (55)
4- خون انسانهای کینه ورز و شخص عداوت کننده بر حقوق دیگران هدر است.
اگر شخصی به طریقه دزدی یا غصب بر مال دیگران تجاوز کند واگر در اثنای دزدی کشته شود خونش هدر می باشد.
چه وقت کینه وعداوت مجاز شمرده می شود؟
رد بر آغازگر عداوت وکینه جواز دارد تا مجازات گردد. الله متعال در این مورد فرموده است:« فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ»[بقره: 194].یعنی: هر كس بر شما تعدى كرد همان گونه كه بر شما تعدى كرده بر او تعدى كنيد و از خدا پروا بداريد و بدانيد كه خدا با تقواپيشگان است.
طبری گوید: عداوت نخست ظلم است و عداوت دوم مجازات است نه ظلم، بلکه عدل است؛ زیرا که آن عقوبت در برابر ظالم به شمار می رود. در آیت دیگری هم آمده است:« وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا»[شوری: 40].یعنی: وجزاى بدى مانند آن بدى است.
از لابه لای آیات فوق دانسته می شود که عداوت در برابر عداوت و مقابله عداوت با عداوت کاری درست است. هرچند که هردو را عداوت گفته اند ولی آن دو از هم فرق دارند؛ زیرا که عداوت اولی ظلم است و عداوت دومی عدل، به تعبیری دیگر عداوت نخستین معصیت شمرده می شود و عداوت دومی که در مقابله با اولی صورت می گیرد طاعت به شمار می رود.
شکلهای کینه وعداوت:
(1) قتل وکشتار: یکی از شکلهای عداوت قتل و کشتار بدون حق می باشد، در قرآن کریم آمده است:« وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ» [نساء: 29]یعنی: وخود تان را نکشید. مفهومش آن است که همدیگر خویش را نکشید.
(2) یکی دیگر از شکلهای عداوت ودشمنی انتحار می باشد به هر وسیله ای که باشد؛ چه شخص خودش را در دریا افکند یا خود را از کوه پرت کند، یا زهر بخورد یا با خود را با کارد و سلاح بکشد و یا به وسیله ای دیگر.
(3) خوردن مال دیگران بدون حق: چه با سرقت رخ دهد یا غصب، با اختلاس باشد یا حیله گری و هر راه وروشی که شریعت آن را مجاز نمی داند. الله متعال می فرماید:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ» [نساء: 29] یعنی: اى كسانى كه ايمان آوردهايد اموال همديگر را به ناروا مخوريد.
(4) عداوت به وسیله سخن. در این مورد حدیث عائشه -رضی الله عنها- را قبلا نقل کردیم در مورد عداوت یهود با پیامبر صلی الله علیه وسلم.
(5) عداوت در برابر ناموس: پیامبر -صلی الله علیه وسلم- گفته است:« خونهای شما، دارایی های شما، ناموس شما بر یکدیگرتان حرام است مانند حرمت امروز شما». تعدی وتجاوز بر اعراض وناموس در بر گیرنده غیبت، دشنام، قذف، بدگویی وغیره شده می تواند.
(6) تعدی به وسیله تجاوز جنسی از قبیل زنا و لواط وغیره. از این روی الله متعال کسانی را که از حدود شرعی پا فراتر می گذارند متجاوز می خواند:« فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ»[مؤمنون: 7]. یعنی: پس هر كه فراتر از اين جويد آنان از حد درگذرندگانند.
اسباب واقع شدن در عداوت:
(1) مخالفت اوامر الله متعال.
(2) پیروی از هوی وهوس و خواهشات نفسانی.
(3) کراهیت و بدبینی.
(4) قماربازی و شراب نوشی.
نشانی های بنیادین شخصیت عداوتگر:
طبیبان روانی بر آنند که شماری از سلوکیات و رفتارها هستند که شخص عداوتگر وکینه توز را از شخص غیر کینه توز جدا می سازد، مانند:
(1) تعلل و امروز وفردا کردن در ادای اموری که باید بر سر وقت انجام یابند.
(2) برانگیخته شدن بی وقت، سروصدا ایجاد کردن، چهره چرچین کردن، ترشرویی در برابر کسی که از وی ادای کاری را بخواهد که برایش خوش آیند نباشد.
(3) آهسته عمل کردن یا بدون اتقان، به ویژه اموری که برایش خوش آیند نیست.
(4) استدلال بدون مبرر بر اینکه مردم امور غیر معقول را تقاضا می کنند.
(5) مسؤولیت گریزی و تظاهر به فراموش کردن.
(6) اندوهگین شدن از دیگران به خاطر بهتر شدن کار، پیشنهادات مفید تقدیم بدارند.
(7) بدون حق از کسانی که در مرکز قدرت قرار دارند انتقاد نماید، با سبب و یا بدون سبب.
وسائلی که بر ترک عداوت و کینه توزی کمک می کند:
(1) پیروی از اوامر الله عز وجل.
(2) دوری از خواهشات نفسانی وغرائز شهوانی.
(3) به یاد آوردن مرگ و سرانجام کار.
(4) تضرع ونیایش.
(5) دوری از وسوسه ها در همه امور.
(6) خود داری از کراهیت وبدبینی و کینه توزی وحسد ورزی.
(7) خود داری از منافسه ورقابت غیر شریفانه.
(8) تقویت احساس برادری اسلامی.
