ویټامینونه Vitamins

د ویټامینونو له کشف څخه مخکې خطرناکي ناروغۍ موجودې وي. دلیل یې معلوم نه و؛ خو د غذا او چاپېریال تر خاصو شرایطو لاندې راښکاره کیدلې او آن د خلکو د مړینې لامل کیدلی. څه نا څه ۵۰۰ کاله پخوا به د اوږد واټن مسافرین د ورویو د وینې کېدو او د خولې د ټپونو په ناروغیو اخته کیدل. خو کله چېبه مېوه او سابه ورته ورسېدل، نو د وریو وینې کېدل به یې ودرېدل او د خولې ټپونه به یې ښه شول. څه موده وروسته دې نتیجې ته ورسیدل، که چېرې د سفر په وخت کې لیمو، مالټه، کېنو او رومي وخوړل شي، په دې ډول ناروغیو نه اخته کېږي. ډیر وروسته معلوم شول، دغه ناروغي د وېټامن C د کموالي له کبله منځته راځي چې د سکروي په نامه یادیږي. وروسته وروسته خلک د ويټامینو په اهمیت پوه شول.

د ویټامینونو ډولونه

ویټامینونه په دوو ګروپونو وېشل شوي دي،

په اوبو کې منحل ویټامینونه او په غوړو کې منحل ویټامینونه.

په اوبو کې منحل ويټامينونه 

دا ویټامینونه د ويټامين C او د ويټامين B د کورنۍ له یوولسو مختلفو ویټامینونو څخه عبارت دي. دا ویټامینونه د وینې په پلازما کې منحل دي او اضافه اندازه یې د پښتورګو له لارې اطراح کېږي. له همدې کبله دا ویټامینونه په بدن کې نه زیرمه کېږي. په اصل کې په اوبو کې منحل ویټامینونه له انزایمونو سره وصلیږي او د حجرې هغه داخلي تعاملونه زیاتوي چې انرژي زیرمه کوي او حجروي مواد جوړوي. ویټامینونه انرژي نه تولیدوي، خو موجودیت یې په بدن کې اړین دی. لاندې د دغه ويټامينونو د دندو، سرچینو او د کموالي په صورت کې بدن ته د زیان په اړه بحث کوو.

1. ويټامين (Thiamin) B1

ويټامين B1 په موم پلي، دانې او سابو کې پیدا کېږي. دغه ويټامين د کاربوهایدریت په میتابولزم کې برخه اخلي او د زړه او اعصابو د دندو په سرته رسولو کې مرسته کوي. په بدن کې یې کموالی د بري بري ناروغۍ لامل کېږي، په دې حالت کې ناروغ په عصبي ناراحتیو اخته کېږي او د زړه د سکتې خطر پیدا کېږي.

2. ويټامين B2(Riboflavin)

ويټامين B2 په لبنیاتو، غوښه، هګۍ او سابو کې پیدا کېږي. د میتابولزم په تعاملونو کې برخه اخلي او ترڅنګ یې د پوستکي صحت او د انساجو په ترمیم کې مرسته کوي. په بدن کې یې کموالی د پوستکي د ناروغیو سبب ګرځي.

3. ويټامين B3(Niacin)

ويټامين B3 په غوزانو، غوښه، کچالو، او باټینګر کې پیدا کېږي. مهمې دندې یې د پوستکي سالم ساتل او د کاربو هایدریت میتابولزم دی. په بدن کې کموالی د پیلا ګرا د ناروغۍ سبب کېږي. که په بدن کې له ټاکلې اندازې زیات شي نو ځیګر ته زیان رسوي او د پښو او لاسونو د پرسوب سبب ګرځي.

4. ويټامين B6(Pyridoxine)

ويټامين B6  په غوښه، کېله او سابو کې پیدا کېږي. د امینو اسیدونو په میتابولیزمي تعاملونو کې مرسته کوي. کموالی یې په بدن کې عضلاتي او عصبي ناراحتي رامنځته کوي. په بدن کې یې زیاتوالی د پښو بې حسي له لاسونو نه همغږي او د مغزي اعمالو غیر طبیعي کیدل رامنځته کوي.

5. ويټامين B12(synacobalamin)

ويټامين B12 په غوښه، شېدو او لبنیاتو کې پیدا کېږي. دغه ويټامين د وینې د سرو حجرو په جوړولو کې مرسته کوي. په بدن کې یې کموالی د وینې د کموالي او عصبي ناراحتۍ سبب ګرځي.

6. ويټامين C(Ascorbic Acid)

ويټامين C  د ستروس د کورنۍ میوې، ګلپي، باټنیګر او کچالو کې پیدا کېږي. مهمې دندې یې د اوریو ساتنه او د بدن د مقاومت زیاتول دي. په بدن کې یې کموالی د سکروي ناروغۍ سبب ګرځي او زیاتوالی يې د معدې او کولمو د نارغۍ او د بدن د معافیت د سیستم کمزوري کیدو لامل کېږي.

په غوړو کې منحل ويټامينونه:

هغه ویټامینونه چې په غوړو کې منحل دي، له A, E, D, K څخه عبارت دي. دا ویټامینونه په بدن کې مختلفې دندې سرته رسوي، چې لاندې یې په اړه بحث کوو:

1. ويټامين A

ويټامين A په شيدو، لبنیاتو، ځیګر، هګۍ، ګازرو او باټینګر کې پیدا کېږي. د سترګو د حجرو په جوړښت کې برخه اخلي، په لیدلو کې مهم رول لري او د پوستګي په سلامتیا کې مرسته کوي. په بدن کې کموالی د شپکورۍ، د پوستکي وچېدل، د بدن د مقاومت د کموالي سبب ګرځي. که په بدن کې اندازه له ټاکلي حده زیاته شي پښتورګو، ځیګر او هډوکو ته زیان رسوي او کانګو، سرخوږي او د لید د خرابوالي سبب ګرځي.

2. ويټامين D

ويټامين D په شیدو، د هګۍ په ژیړو او د کب په غوړو کي پیدا کېږي.ويټامين D ته د لمر د رڼا ويټامين هم وايي که چیرې د لمر رڼا زموږ په بدن ولګیږي، زموږ بدن دا ويټامين جوړولی شي. دروغو، سالمو، کلکو غاښونو او هډوکو د درلودلو لپاره ويټامين D اړین دی. په شحم کې منحل ویټامینونه په اوبو کې د منحل ويټامينیونو پر خلاف په بدن کې زیرمه کېږي. که چېرې د دې ويټامينونو اندازه په بدن کې زیاته شي، د بدن لپاره زیانمن دي، مثلا د ويټامين D زیاتوالی د ویښتانو توییدل، زړه بدوالي، د بندونو او هډونکو خوږ او آن د نس ناستي لامل کېږي

3. ويټامين E

دغه ويټامين په نباتي غوړو، وچې میوې لکه بادام، پسته، غوزان او داسي نورو کې پیدا کېږي. د حجرو د غشا ساتنه کوي، ځیني نورې دندې تراوسه نه دي معلومې شوي. کموالی یې ښايي د وینې د سرطان او د شندوالی لامل شي.

4. ويټامين K

ويټامين K په سابو، چای او غوښه کې پیدا کېږي. د وینې د پړن کیدو په وخت ک ېد پروتین په جوړونه کې عمده رول لري. که چیري په بدن کې کم شي نو ټپ په چټکۍ سره نه بندیږي او د زیاتې وینې د بهیدو لامل ګرځي. زیاته اندازه یې ځیګر ته زیان رسوي.