در واقع سماحت پاره ای از خوی و خواص اسلام است، هنگامی که الله متعال گناهان گنهکاران را می بخشد، و تقصیرات شان را عفو می کند، و در برابر بندگان خود بردباری وحلم نشان می دهد، و شریعتش را برای بندگان چنان آسان می گرداند که از عهده تطبیقش به آسانی بر آیند، و مکلفیتهای شان را سبک می سازد، و آنها را از غلو کردن در دین منع می کند، و از تشدد و سختگیری در دین بر بندگان باز میدارد.

این همه فرازهایی از خوی تسامح و گذشت این دین بزرگ است. از همین روی است که الله متعال در آیات متعددی دستور می دهد و می فرماید: خداوند به شما آسانی اراده دارد نه سختی ، خداوند نمی خواهد که شما را در حرج وسختی اندازد بل می خواهد که شما را پاک گرداند، ونعمتهای خویش را بر شما ارزانی دارد ، خداوند خواهان تخفیف بر شما است .

همان طور پیامبر صلی الله علیه وسلم در احادیث متعددی به سوی آسانی در دین فرا می خواند: دین آسان است وهرکسی که با دین در سختی مسابقه کند در مقابل او مغلوب می گردد، خدایا هر کسی که بر بعض امور امتم حاکم می شود و بر آنها سخت گیری می کند بر او سخت گیر، و کسی بر چیزی از امور آنها حاکم می شود و با آنها رفیقانه رفتار می کند کارش را آسان گردان.

آن حضرت در اوقات نماز دستور می داد، هرکسی که پیش نماز می شود باید خفیف بخواند، زیرا که در میان نمازگزاران بیماران و صاحبان عذر موجود می باشند تا بر آنها سختی نیاید. اسلام ثابت ساخته است که تسامحش نه فقط مسلمین بلکه غیر مسلمین را نیز در بر می گیرد؛ اسلام با یهودیان، نصرانیان، ومشرکین چه در وقت صلح و چه در وقت جنگ از روی تسامح و گذشت رفتار کرده و از قتل کودکان، زنان، کهن سالان، و انسانهای ناتوان و آنانی که سر جنگ ندارند منع کرده است، از بریده رضی الله عنه روایت است که هرگاه پیامبر صلی الله علیه وسلم شخصی را به امارت ارتشی یا سریه ای می گماشت، او را توصیه می فرمود که در حق خود و مسلمانانی که با وی هستند از خداون پروا دارد، و می فرمود: با نام خدا و در راه خدا غزا کنید، در برابر کسانی که به الله کفر ورزیده اند بجنگید، غزا کنید و غلو نکنید، غدر وخیانت هم مرتکب نشوید، مثله نکیند(بینی و گوش و دست و پای را قطع نکنید)، نوزادان را نکشید، هرگاه با دشمنی از مشرکین رو در روی شدید آنها را به سه خصلت فرا خوانید؛ هر یکی از آنها را پذیرا شوند از ایشان بپذیرید، و از آسیب رساندن به آنها دست بگیرید، وسپس آنها را به اسلام فراخوان .
پیامبر گرامی اسلام در جای دیگری در مورد برخورد نیکو با مصریان فرموده است:« هرگاه مصر را فتح نمودید با قبطیان رفتار نیکو کنید؛ زیرا که هم اهل ذمه می باشند و هم خویشاوند مایند» .