نفت چیست؟ تاریخچه و انواع نفت های خام جهان

ماده سیاه رنگی که از صخره ها می جوشید و به آن «روغن سنگ» می گفتند، برای سرخ پوستان آمریکا مصرف دارویی داشت و آن را شفابخش می دانستند. «پترولیوم» واژه ای لاتین و مشتق از «پترا» به معنای صخره و «اولیوم» به معنای نفت است. این واژه با «اویل»، کم و بیش در یک معنا به کار می رود.

تولید تجاری نفت، نخست برای آن بود که شب را کنار زند و به خانه ها روشنی بخشد، اما رفته رفته با کشف دیگر خواص نفت، این هیدروکربور به کالایی استراتژیکی تبدیل شد که بدون عرضه مستمر و مداوم آن، ثبات و امنیت جهان به خطر می افتد.

نفت خام از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده که یکی از انواع «هیدرو کربورها» است و به اعتبار ترکیبات هیدروکربوری و میزان گوگرد آن به نفت خام های سبک و سنگین و ترش و شیرین طبقه بندی می شود.

نفت خام انواع مختلفی دارد که بیش از ۷۰ نوع آن به مقدار تجاری، تولید و در بازار معامله می شود. شاید هیچ دو نفت خامی را نتوان یافت که خصوصیات آن درست مثل هم باشد، اما می توان ویژگی هایی به دست داد که از طریق آن و با مقایسه آنها با ویژگی های نفت خام های شاخص نظیر برنت، «دبلیو.تی.آی» و دوبی، بهای معقولی برای آنها در بازار به دست آید. از جمله این ویژگی ها سبکی و سنگینی و ترشی و شیرینی است.

انجمن نفت آمریکا که به اختصار API گفته می شود، یکی از مؤسسه های بزرگ آمریکاست که در صنعت نفت و گاز فعالیت دارد و بیش از ۴۰۰ شرکت فعال در تولید، پالایش و توزیع نفت و فرآورده های نفتی را نمایندگی می کند.

این مؤسسه به نمایندگی از فعالان این صنعت در خصوص مسائل حقوقی، مالی، اقتصادی، مقرراتی و تحقیقاتی با دولت و نهادهای قانون گذاری، وارد مذاکره می شود. به گزارش ایسنا، تاثیرات زیست محیطی و تایید استانداردهای صنعت نفت و توسعه دانش این صنعت، از جمله موضوعات مورد علاقه این انجمن به شمار می آید. این مؤسسه به تعریف استانداردهایی برای فرآورده های نفتی نیز مبادرت می ورزد. به عنوان نمونه، شاخص «گرانش» انجمن نفت آمریکا که در انگلیسی API Gravity گفته می شود، مقیاسی است که از سوی این انجمن برای تعیین چگالی نفت خام تعریف شده است که شاخصی برای تعیین سبکی و سنگینی انواع نفت خام و فرآورده های نفتی به کار می رود.

برای نشان دادن میزان سبکی و سنگینی نفت خام، به طور معمول از شاخص «ای.پی.آی» (API) استفاده می شود. این شاخص از حاصل تقسیم عدد ۵/۱۴ بر «وزن مخصوص» نفت خام در درجه حرارت ۶۰ درجه فارنهایت، منهای عدد ۵/۱۳۱ به دست می آید.

نفت خام های با «آی.پی.آی» بالاتر از ۳۰ را سبک و ۲۰ تا ۳۰ را متوسط و پایین تر از ۲۰ را نفت خام سنگین می گویند. نفت خام هایی با «ای.پی.آی» بیشتر از ۴۴ مانند نفت خام «اکوفیسک» نیز وجود دارد که آنها را بسیار سبک می گویند.

نفت خام افزون بر «هیدروکربورها»، ناخالصی هایی نظیر نیتروژن، گوگرد، نمک و فلزات نیز در خود دارد. مقدار گوگرد (سولفور) موجود در نفت، یکی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت آن است. هیدروژن سولفید به سبب داشتن خاصیت اسیدی، خورندگی دستگاه های تقطیر را افزایش می دهد و به سبب سمی بودن، به محیط زیست خسارات جبران ناپذیری وارد می کند. از این رو، حذف آن از نفت خام ضرورتی انکارنشدنی و در عین حال پرهزینه است.

«نفت شیرین» به نفت خامی می گویند که میزان گوگرد آن کمتر از ۵/۰ درصد و «نفت ترش» به نفت خامی می گویند که میزان گوگرد آن بیش از ۵/۰ درصد باشد. میزان گوگرد موجود در نفت خام به طور معمول بین ۱/۰ و سه درصد وزن نفت خام است. بیشتر نفت خام های شیرین، سبک و بیشتر نفت خام های ترش، سنگین هستند.

● نفت خام برنت

نفت خام برنت، یکی از شناخته شده ترین شاخص های نفت خام است که به عنوان مبنای قیمت گذاری بسیاری از انواع نفت خام در بازارهای جهانی به کار برده می شود. نفت خام برنت مخلوطی از نفت استخراج شده از شبکه برنت و «نینان» در دریای شمال است که از طریق شبکه خط لوله به پایانه نفتی «سالوم وو»؛ بزرگ ترین بندر صادراتی دریای شمال، در بریتانیا انتقال می یابد و در آنجا بارگیری می شود. درجه API مخلوط برنت بیش از ۳۸ و میزان گوگرد آن ۴۱/۰ درصد است، بنابراین در طبقه نفت خام های سبک و شیرین قرار می گیرد.

● نفت خام مارس

نفت خام مارس (Mars) از جمله انواع نفت خام های سنگین و ترش به شمار می آید که در آمریکا و خلیج مکزیک تولید و در بندر Clovelly بارگیری و صادر می شود. درجه «ای.پی.آی» آن ۲۹ و مقدار گوگرد آن ۹/۱ درصد است. مقدار تولید نفت خام مخلوط مارس از ۱۵۰ تا ۲۳۰ هزار بشکه در روز در نوسان است. شرکت شل یکی از تولیدکنندگان بزرگ این نفت خام به شمار می آید.

● نفت خام میناس

نفت خام میناس (Minas) که با نام نفت خام سبک سوماترا (Sumatra Light) نیز شناخته می شود، یکی از نفت خام های شاخص بازار آسیاست که در مناطق خشکی جزیره ساماترای اندونزی تولید و از بندر «دومای» صادر می شود. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» ۸/۳۵ درصد گوگرد از جمله انواع نفت سبک و شیرین به شمار می آید. محموله های صادراتی این نفت خام از ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در نوسان است. تولید روزانه نفت خام میناس بیش از ۴۰۰ هزار بشکه برآورد می شود.

● نفت خام موربان

نفت خام موربان (Murban) با درجه «ای.پی.آی» ۳/۳۹ و وجود ۸/۰ درصد گوگرد از جمله انواع نفت خام های سبک و نسبتا شیرین به شمار می آید. این نفت خام در امارات عربی متحده تولید و از بندر Jebel Dhanna بارگیری می شود. مقدار تولید نفت خام موربان تا ۵/۱ میلیون بشکه در روز گزارش می شود.

● نفت خام تاپیس

نفت خام تاپیس با درجه API نزدیک به ۴۶ و میزان گوگرد ۰۳/۰ درصد، در حوزه دریایی Trengganu مالزی تولید می شود. گفتنی است که این نوع نفت خام برخلاف نفت خام برنت در بازار نفت مورد معامله قرار نمی گیرد، اما به یکی از انواع نفت شاخص برای قیمت گذاری در منطقه آسیا به شمار می آید. استرالیا به سبب روابط تجاری گسترده ای که با منطقه آسیا دارد، قیمت نفت خام تاپیس را برای قیمت گذاری نفت خام های وارداتی و حتی فرآورده های نفتی خود به کار می برد.