نيازانسان به استراحت و آرامش:

انسان به خواسته فطريش پس از كار و عمل، تلاش و زحمت كشي، نيازمند استراحت و آرامش، ايستايى بخشيدن به همان كار و تلاش است. اين موضوعى است كه اساسات دين و خرد انسانى به آن صحه مى گذارد و مهر تاييد و تركيز مى نهند، چون آن گونه كه از لابه لاى تعليمات اسلامى دانسته مى شود اسلام جانب مقتضيات و خواسته هاى فطرى و نيازمندى ها و كشش هاى طبعى انسان را در تمام برنامه هاى خود مدنظر قرار داده است  و هيچگاه برآن تركيز ندارد كه تمام سخن و كلام انسان ذكر و همه اوقاتش مصروف در عبادت باشد، بل در پهلوى تركيز به ذكر و عبادت، بر برآوردن نيازها و خواسته هاى مشروع و پسنديده نفس، نيز دستورى داده است و گفته است: و ان لنفسك عليك الحق. يعنى همان نفس بر تو حقى دارد. استراحت، آرامش و تفريحى كه قاعده مند باشد آن را نيز از مسلمات طبعى زندگى انسانى به حساب مى آورد.

صحابه يى به نام حنظله بن عامر رضى الله عنه شكوه يى را نزد رسول الله پيش كرد كه برخى اوقات من در ملاعبت و خوش طبعى با فرزندان و همسران و همچنان به امور دنيا صرف مى شود. رسول الله برايش اين موضوع را اجازه داد و گفت: اى حنظله تقسيم ساعت كار، عبادت و استراحت و ملاعبت با فرزندان و همسران و رسيدگى به اموردنيارا، هميشه مدنظر داشته باشيد.

دست اندركاران امور، به اساس در نظرداشت فوايد و چشمداشت به جنبه هاى ايجابى و مثبت ايام تعطيلي، تعطيلات هفتگي، موسمى و رخصتى هاى سالانه را وضع كرده اند تا همين تعطيلات براى شاگردان وسيله طراوت و تازگى ذهن و مايه نشاطت و آرامش بدنى قرار گيرد كه بارديگر با جديت و آمادگى كامل ذهنى به عمل و تحصيل بپردازند.

اما اين همه در صورتى است كه دوران تعطيلي، تفريح و استراحت از حد معمولى اش پافراتر نگذارد و بهره گيرى نادرست از آن صورت نگيرد كه دراين صورت ايام تعطيلى به جاى نفع، ضرر و زيان بيشترى را براى شاگردان ببار مى آورد.

اسلام و استراحت:

اسلام وقت را پديده يى ارزشمند در زندگى انسان مى داند، زيرا همين وقت است كه عده يى با استفاده درست ازآن به كوهپايه سعادت و نيك بختى نايل مى آيند و برخى با بهره جستن نادرست ازآن به منجلاب شقاوت و بدبختى فرو مى افتند.

ايام رخصتى زمستاني، بهترين شانس و مهم ترين فرصتى است كه با استفاده ازآن، انسان به رفع خستگى از تلاش و به استراحت و آرامشى كه انرژى كارى وى را در آينده تقويت بخشد بپردازد.

همچنان دين اسلام نمى خواهد كه انسان مومن همواره عاطل و بيكاره باشد، نه در اموردنيا مصروف باشد و نه تلاش گر در تهيه توشه سعادتبارآخرت باشد. چون انسان به اين هدف آفريده نشد ه كه هميشه عاطل، ساكن و بيكار و باردوش ديگران باشد، بلكه او آفريده شده تا در روى زمين به حركت درآيد و به كار و عمل پردازد. خداوند مى فرمايد:  لقد خلقنا الانسان فى كبد. (سوره البلد آيه 4)

يعنى ما آدمى را براى رنج و محنت آفريده ايم. (تا زحمت بكشند و كارنمايند)

ياايهاالانسان انك كادح الى ربك كدحاً فملاقيه. (سوره الانشقاق آيه 6)

هان! اى انسان تو پيوسته باتلاش بى امان و رنج فراوان به سوى پروردگار خود رهسپارى و سرانجام او را ملاقات خواهى كرد. (ونتيجه رنج و تلاش خود را خواهى ديد)

رسول الله صلى الله عليه وسلم مى فرمايد: اشد الناس عذاباً يوم القيامة المكفى الفارغ. ( الخطب المنبريه از عبدالرحمن كمالى ص153)

يعنى مردمى به سخت ترين عذاب در روز قيامت گرفتار مى شوند كه از هرگونه عمل و كار دوربوده و باردوش ديگران قرار گرفته باشند.

زيرا در روز قيامت اعمال نامه هرانسان در حضورش گذارده مى شود و در حضور خداوند به بازرسى قرار مى گيرد و از آنچه كرده حساب گيرى صورت مى گيرد و در مورد عمرش نيز پرسيده مى شود. خداوند مى فرمايد: و قل اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المومنون و ستردون الى عالم الغيب و الشهادة فينبئكم بما كنتم تعملون.( سوره توبه آيه 105)

يعنى بگو(هرچه مى خواهيد) انجام دهيد، خداوند اعمال شما را مى بيند(و آنها را به حساب مى آورد) و پيغمبرخدا و مومنان اعمال(ظاهري) شما را مى بينند، درآخرت به سوى خدا برگردانده مى شويد كه آگاه از پنهان و آشكاراست، و شما را به آنچه مى كنيد مطلع مى سازد.

ارزش ايام رخصتي:

در واقع در زندگى مسلمان هدفمند، وقت فارغ و ايام تعطيل و بيكارى وجود ندارد، زيرا “وقت” كه در حقيقت عمر انسان است، ملك پروردگاراست و اسلام همين پديده ارزشمند “وقت” را من حيث امانت در نزد مسلمان قرار داده است، دراين صورت استفاده بهتر ازآن در به سررساندن امور خير و كاربرد آن در انجام دادن كارهاى نيك و خجسته، براى انسان وسيله براى كسب ثواب و اجر قرار مى گيرد. و عبور بى باكانه از پهلوى آن و بهره مشروع نجستن ازآن، مايه شرمسارى و گناه قرار مى گيرد. رسول الله صلى الله عليه وسلم امت خود را فرا مى خواند براينكه از اوقات فراغ و ايام بيكارى خويش، استفاده درست نمايند و همان اوقات خود را در دست يابى به اعمال و كارهاى حسنه مصرف كنند. آنگونه كه مى فرمايد: اغتنم خسما قبل خمس: حياتك قبل موتك و صحتك قبل سقمك و فراغك قبل شغلك و شبابك قبل هرمك و غناك قبل فقرك. ( روايت حاكم از ابن عباس)

يعنى پنج چيز را قبل از فرارسيدن پنج امور ديگر غنيمت و با ارزش بدان: زندگى خود را پيش از مردنت، تندرستى خود را قبل از بيماريت، بيكارى و فراغت خود را قبل از مصروف شدنت، جوانى خود را قبل از كهنسال شدنت، ثروتمندبودن خودرا پيش از نادارشدنت.

اين حديث مبارك در واقع دعوت مى كند كه انسان وقت فارغ و ايام رخصتى خود را بهترين شانس براى استفاده صحيح و لحظه اى براى عبادت خدا و نيايش با اوتعالى بداند و براى انسان مى فهماند كه اين اوقات خود را با انجام كارهاى مفيد پر نمايد قبل از آنكه اين وقت از دستش رايگان برود و برنگردد.

همسر رسول الله حضرت بى بى عايشه رضى الله عنها مى فرمايد: هيچگاه رسول الله در خاه فارغ و بيكار ديده نشده، چگونه ايشان بيكار ديده مى شدند در حالى كه خداوند در خطاب براى شان مى فرمايد: فاذا فرغت فانصب و الى ربك فارغب. ( سوره الشرح آيه 7-8)

يعنى هرگاه (ازكارمهمي) فارغ شدى به دنبال آن(كارمهم ديگرى بپردازد) و رنجرببر. و يكسره به سوى پروردگارت روى آر.

اين در حقيقت خطاب براى تمام مسلمانان است كه نگذارند اوقات شان بيهوده و بى استفاده از دست شان برود، آنگاه كه از عملى از اعمال دنيايى فارغ مى گردند، برگردند و توجه نمايند به عبادت و اذكار پروردگارودر تهيه ديدن اسباب و راهكارى كه سعادت و سرافرازى روزرستاخيز را بر مى انگيزند. همچنان آوانى كه از اعمال و كارهاى دينى فارغ مى شوند به امور دنياى خود توجه كنند. و آنگاه كه از برآوردن نيازهاى بدنى و جسمى خود بدر مى شوند به تهيه غذاى روح و تقويت بنيه هاى روحى و آرامش و سكون قلبى خود گام بردارند و رويهم، لحظه اى كه از رفع خواسته ها و حاجت هاى خود فارغ مى گردند توجه بايسته به امور خانواده خود كنند و پس ازآن، به اوضاع اجتماع و به امور جامعه خويش و امت مسلمه اهتمام ورزند.

به اساس آنچه گفته و آمد، مسلمان بداند كه لحظه يى فراغ و بيكار در زندگى اش وجود ندارد. با عبور از همين مسير و تنظيم و سامان بخشى اوقات به شيوه ايى كه ازش ياد آور شدم همه لحظات و تمام اوقات انسان مسلمان عبادت بوده و مايه دست يابى پاداش الهى قرار مى گيرد، حتا فرصت هاى ترويح و استراحت و دوران ملاعبت با فرزندان و همسران ودوستان نيز از زمره كارهاى نيك به حساب مى رود.

در حديثى قدسى رسول الله صلى الله عليه وسلم فرموده اند كه پروردگارشما مى گويد: اى فرزند آدم! خود را براى عبادتم فارغ كن، من قلب تو را غنى و بى نياز و دست تو را از رزق مالامال مى سازم اى آدم! از من دور مشو، (ورنه) قلبت را از فقر و دستت را از شغل و پركارى آغشته مى سازم. (روايت حاكم)

چگونه مردمان پيشين ازوقت خود استفاده مى كردند؟

مردمان مومن سده هاى پيشين وقتى را به نام تعطيل از عمل، و توقف از حركت و تلاش نمى شناختند، آنان سراسر زندگى شان، مملو از تلاش، جهاد، آموزش، حركت، دعوت به توسعه كارهى خير و بازگيرى راه ها و منافذ شر بود و لحظات استراحت و ترويح شان همانا فرصت پرورش جسم و جان بود تا در برابر تندبادهاى مشكلات آماده گردند، قوت و همت، اراده و عزم شان، ازپيش، بهتر و قوى تر شود و اين اوقات گران بهاى خود رادر لهو و لعب و انجام دادن امور عبث و بى ثمر بذل نمى كردند. ايشان براى اوقات فارغ خود به خاطر استفاده بهتر ازان تقسيم اوقات و زمان بندى درستى داشتند. آنان از تمام لحظه هاى زندگى خود بهره بردارى به نفع دين  ودنياى خود مى نمودند.

ابن مسعود رضى الله عنه مى فرمايد: من همان مردى را مبغوض مى بينم كه بيكار باشد، نه در امور دين و نه در مسايل آخرت،  خود را مصروف كرده باشد.

ما كه در زمانه غير از زمانه نبوت زندگى مى كنيم بايد اهتمام بيشترى به وقت خود داشته باشيم و ازآن براى تهيه اسباب سعادتبار روز آخرت استفاده كنيم.

امام ابن قيم رحمه الله مى فرمايد: سال به مثابه درخت، ماه ها به مثابه فروعات درخت، روزها به منزله شاخه هاى آن، ساعت ها به منزله برگه هاى درخت، و نفس هاى انسان ها به مثابه ميوه آن مى باشد. بناء، اگر كسى در راه خدانفس بركشد، پس ثمره درختش، نيك و پاكيزه و خوش مزه مى باشد. و شخصى كه به خاطر ارتكاب معصيت نفس بركشد، ثمره درختش بدمزه و گلوگير مى باشد. زمان برچيدن اين ميوه ها روز رستاخيز است كه در آنجا ميوه هاى شرين و تلخ از هم تفكيك مى گردند.

امام حسن بصرى مى فرمايد: من مردمانى را ديده بودم كه اهتمام و توجه شان به پاسدارى اوقات شان، بيشتربود به نسبت پاسدارى و توجه شان به دراهم و دنانير.

چگونه از ايام تعطيلى خود استفاده كنيم؟

آنانى كه از احساس برخوردار باشند، هيچگاه نمى خواهند كه اين اوقات گران بهاى خود را بى استفاده از دست شان ضايع گردد، چون مى دانند كه در روز قيامت در مورد عمر خود مورد بازپرسى و محاسبه پروردگار قرار مى گيرند.

مى توان اوقات رخصتى خود را در بهره گيرى از امور زيرين صرف كرد:

1-    اهتمام به خوانش و آموزش قرآن كريم:

مى شود اين اوقات مهم زندگى خود را در تلاوت، حفظ، آموزش روخواني، آموزش معنى و مفهوم، تدبرپيرامون آيات آفاقى و انفسي، فراگيرى تعليمات اخلاقى قرآن صرف كرد. فرزندان، برادران و دوستان خود را نيز به حلقات آن فرستاد، و به خاطر توسعه معارف قرآنى و گسترش اساسات آن تلاش به خرچ داد و به خاطر ازياد معلومات از قرآن به مطالعه تفاسير مختلف پرداخت.

اگر شخصى در آوان مصروفيتش نمى تواند به تلاوت، فهم و مطالعه قرآن بپردازد، بهانه يى ندارد اگر دراين اوقات فارغ خود به اين امر توجه نورزد. رسول الله صلى الله عليه وسلم مى فرمايد: خيركم من تعلم القرآن و علمه. يعنى بهترين شما همان كسى است كه قرآن را آموزد و به ديگران بياموزاند.

2-    اهتمام به مطالعه احاديث و سيرت رسول الله صلى الله عليه وسلم:

دراين روزهاى تعطيلى خود، روابط و پيوند خود را با احاديث نبوى وسيرت او صلى الله عليه وسلم تحكيم بخشيم.

برخى كتاب هاى حديث كه به زبان ما ترجمه شده، مثل رياض الصالحين، معارف الحديث، اربعين نبوى و… مطالعه كرده و بعضى از احاديث آن را حفظ نماييم و بادوستان خود در جريان گذاريم. همچنان سيرت و زندگى نامه رسول الله كه زيباترين الگو و اسوه زندگى براى ماست، و زندگى نامه ياران وفامندش را مطالعه كنيم زندگى خويش را مطابق آن آرايش دهيم.

3-    خواندن كتاب هاى سودمند:

در پهلوى مطالعه سيرت و مطالعه كتاب هاى حديث، به مطالعه ديگر كتاب هاى سودمند توجه نماينم، مثل كتاب هاى فقه، تاريخ، ادب، اخلاق، داستانهاى مفيد و اندرزبخش و همچنان خواندن جرايد و مجلات را نيز فراموش نكننم و افزون براين، در محافل علمى وفرهنگى همواره شركت نمايند. و نوشتن مقالات علمى ، ادبى و… ازياد نبريم.

4-    مبادرت بيشتر برعبادت و توسعه ارزشها:

در اين ايام تعطيلي، به عبادت  طاعت پروردگار رجوع كرده شود و نفس سركش را واداشته شود تا به نيايش و پرستش خداوند سرخم نمايد و به تحقق همان امورى پرداخته شود كه وسيله نزديكى وقرب به خداوند مى شود، مثل اذكار، نماز، روزه و… تا بدين وسيله نفس تزكيه يابد و قواى روحانى انسان سيرصعودى خود را طى نمايد و در فرجام رضاى خداوند بدست آيد.

5-    پى گيرى وتعقيب برنامه هاى سازنده ديني، برنامه هاى فرهنگى و علمى و اخبار جهان، كه از طريق رسانه هاى چاپي، تصويرى و صوتى نشر مى گردد.

زينهار! از مشاهده و شنيدن برنامه هاى مزخرف و گمراه كن تلويزيون ها و راديوها.

6-    توجه به تمرين ورزشهاى سودمند به صحت جسم و روح:

نبايد همه وقت را به اين موضوع اختصاص داد، بلكه در مقطعى ويژه يى به اين امر نيز اهتمام ورزيد.

7-    ديدار و ملاقات با والدين، اقارب و دوستان، تلاش در خدمتگذارى براى آنان و همچنان ديدار و ملاقات با علما و دانشمندان، فقرا، مساكين، بيماران و غمديدگان، تا از مجلس آنان سودجسته و براى شان احترام تقديم كرده و به پيمانه توان بر فقرا و بيماران چترلطف وكرم خود را بگسترانيم. و به خاطر عبرت آموختن و بيدارى حس آخرت جويي، بايد به زيارت مقبره ها نيز رفت.

8-    زيارت و ديدار از مناطق ديگر:

تا انسان بدين وسيله از اوضاع هموطنان خود آگاهى يابد و از خوبى هاى آنان بهره گيرد و رمزو راز سرافرازى آنان را در زندگى شان را بداند و از فقر و مشكلات شان اطلاع يابد كه در حد توان خود، بعداً به آن رسيدگى نمايد.

9-    آموختن مهارت ها و هنرهاى كاري:

جوانان از اين موقع رخصتى خود استفاد كرده بروند به آموختن برخى از هنرهاى كارى و پيشه هاى خوبى كه در صورت نياز بتوانند به منظور امرار معاش ازآن استفاده نمايند، مثل نجاري، خياطي، معماري، تجارت و…

حرف پايان:

جوان بداند كه وقت فارغ و رخصت هيچگاه فارغ و رخصت باقى نمى ماند و با گذشت وقتي، انسان مصروف مى گردد، بناء، اين وقت خود را غنيمت شمارد و به امور خير و كارهاى سودمند، آن را پر كند.

حضرت عمررضى الله عنه مى فرمايد: اين دستان را به طاعت و تحقق امر خدا مشغول بساز قبل ازآنكه تو را به ارتكاب معصيت مشغول سازد.

نويسنده: احمد المتوكل

مترجم: نقيب الله حميد