ویژگی های کسی که مناظره و گفتگو می کند
همان گونه که شایسته است که حق از صاحب آن دریغ شود، به همین ترتیب شایسته است که این حق به کسی که سزاوار آن نیست داده نشود. همچنین حکمت، عقل و ادب ایجاب می‌کند که فرد آنچه را که از آن او نیست طلب نکند و در آنچه به او مربوط نیست، وارد نشود.
اینکه فردی که به راه باطل می‌رود از حق دفاع کند، باطل است.
اینکه فردی که حق را نمی‌شناسد، از حق دفاع کند، باطل است.
اینکه فردی که به خوبی از حق دفاع نمی‌کند، این کار را انجام دهد، باطل است.
اینکه فردی که با راههای باطل آشنایی ندارد، به دفاع از حق بپردازد باطل است.
پس بنابراین سزاوار نیست هر کسی وارد گفتگوی صحیح و درستی که نتایج مفید و ثمرات خوبی خواهد داشت، شود.
آنچه همة این امور را در فرد به وجود می‌آورد، علم است. پس مناظره کننده باید دارای شایستگی علمی و تخصص در امر مورد بحث باشد.
کسی که امری را نمیداند با عالم به آن امر، همسان نیست. جایز نیست فرد جاهل با عالم مجادله و مناظره کند. حضرت ابراهیم ؛ در گفتگو با پدرش این حقیقت را چنین بیان فرموده است: يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا (٤٣) [مريم: 43] «ای پدر [از طریق وحی] دانشی نصیب من شده
است که نصیب تو نگشته است بنابراین از من پیروی کن تا تو را به راه راست راهنمایی کنم».
یکی از مصیبت‌ها آن است که فردی که [در امری] فاقد تخصص است، به فرد متخصص اعتراض کند و او را تخطئه نماید و عمل و سخن او را اشتباه بداند.
کسی که نمیداند، حق دارد که سؤال کند و یاد بگیرد، نه اینکه بدون داشتن علم، اعتراض و مجادله نماید. حضرت موسی، به بندة صالح فرمود: قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا (٦٦) [الکهف:66]
«موسی به او گفت: آیا می‌پذیری که من همراه تو شوم و از تو پیروی کنم بدان شرط که از آنچه مایه رشد و صلاح است و به تو آموخته شده است، به من یاد بدهی؟».
پس بهتر است فردی که در امری تخصص ندارد سؤال کند، بیندیشد، یاد بگیرد و در طلب دانش باشد و همانند عمل حضرت موسی ؛ در برابر آن بندة صالح رفتار نماید.
علت بسیاری از گفتگوهای بی‌ثمر، هم سطح نبودن و ناهمگونی دو طرف مناظره است. شافعی : می‌گوید: «با هر عالمی که مناظره کردم، بر او چیره و پیروز شدم و هر جاهلی که با من مناظره کرد، بر من غلبه یافت». این سخن تمسخر آمیز شافعی : به مناظره و مجادله بی‌ثمر اشاره دارد که بین دو فرد یا طرف ناهمسان انجام می‌گیرد.
از کتاب: اصول و آداب گفتگو در اسلام
