اول: چرا خانواده مسلمان؟

نقش یک مسلمان در خانواده اش از مکلفیتهای بزرگی است، برای اینکه:

1- خداوند متعال او را مکلف نموده است” ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ﴾ (التحريم: از  آية 6) ای کسانیکه ایمان آوردید خود و اهل خویش را از آتشی نجات دهید که هیزم اش انسانها و سنگها میباشد، وقول خدواند متعال: ﴿وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ﴾ (الشعراء: 214) خویشاوندان نزدیک خویش را بترسان، وقول خداوند متعال: ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا﴾ (طه:  از آية 132).

2- پیامبر (ص) هر مسلمان را مسؤول دانسته و میفرماید،” كلكم راع، وكلكم مسئول عن رعيته، والإمام راع ومسئول عن رعيته، والرجل راع في بيته ومسئول عن رعيته”، و همچنان “خيركم خيركم لأهله”، وهمچنان: “وإن لأهلك عليك حقًّا”.

3- ساختن خانواده مسلمان یکی از اساسی ترین اقدامات برای اصلاح جامعه میباشد، و این چیزی است که همه مسلمانان در این مسؤولیت شریک میباشند.

4- نگهداشتن توازن در کارها،برای تحکیم نظام خانواده حتمی است زیرا، شاید یک خواهر مسلمان در عرصه دعوت فعالیت زیادی داشته باشد که متأسفانه این کار اکثراً باعث ضیعف شدن خانواده مسلمان میشود، به همین منظور برای تصحیح و ایجاد توازن در این مورد بازنگری ضروری است تا نشود که به سبب اهمال و تقصیر، خانواده دچار مشکلات گردد.

دوم: ویژه گیهای خانواده مسلمان

1- استوار بودن به توحید:

بخاطریکه توحید حقیقتی است که تمام موجودات بر آن استوار است، و به همین منظور شریعت اسلامی اولتر از همه گوش های متولد جدید را به کلمات آذان و اقامت آشنا میسازد، و صحابه کرام همیش کوشش میکردند که اطفال خویش را به خواندن کلمه شهادت بلد کنند، مانند أم سلیم وقتیکه پسر اش أنس بن مالک را کلمه شهادت تعلیم میداد، پدر مشرک اش میگفت: پسر ام را فاسد نکن، و وقتیکه ام سلیم به کار خویش اصرار کرد و ادامه داد منجر به اخراج اش از خانه شوهر گردید وبطرف شام روانه شد اما از تصمیم خویش برنگشت.

2- اهتمام و پابندی به عبادات و طاعات:

زنان نیکو میکوشیدند که اطفال خویش را به نماز جماعت عادت دهند، وبعضی از صحابه کرام کودکان خویش را به گرفتن روزه تشویق مینمودند.

3- پابندی به امانتداری و مراقبت خدواند متعال و راست گویی:

این صفات در کودکان به وضاحت دیده میشد، طوریکه دختر کودکی که از انداختن آب در شیر ممانعت کرد و گفت: ” اذا کان عمر لا یرانا فان رب عمر یرانا” اگر عمر ما را نمیبیند پس پروردگار عمر ما را می بیند، که بعداً او مادر کلان عمربن عبدالعزیز شد.

4- اهتمام:

سخن مشهور یک خانم که به همسرش گفت «از خداوند بترس و بغیر از حلال چیزی دیگری را بر ما نخوران، چرا که ما بر گرسنگی صبر کرده میتوانیم اما بر آتش نه» چه اندازه فرقی وجود دارد بین حال و ماضی درخشان ما.

5- تلاش بر اشتراک در همه کارهای دعوتی و افتخار بر آن:

أم سلیم چیزی نداشت که در راه خداوند متعال خرچ کند، پس پسر خویش أنس را به حیث خادم به پیامبر(ص) میدهد. و یکی دیگری غلام خویش  را به جنگ میفرستد، غلام توانایی شمشیر را ندارد، مادرش شمشیر را بر بند دستش میبندد و درپیش روی پیامبر(ص) ایستادش میکند.

6- اطاعت از رهنمود های پیامبر(ص) در همه امور منزل:

مانند: خوراک، پوشاک، بیرون شدن و داخل شدن، مواظبت از اموال…و اسلام در همه این امور رهنمودهای دارد، و بر زوجین لازم است که از این آداب و رهنمود ها را پیروی کنند تا خانواده اش نمونه و روشنائی باشد برای دیگران.

7- مراعات نمودن معیارهای پاکی و تنظیم:

پاکی، نظافت و زیبائی از ویژه گی های خانه مسلمان است، و باید از آن مراقبت نمود. چراکه خداوند(ج) پاک است و آنرا دوست دارد، زیباست و زیبائی را دوست دارد.

8- محکم ساختن خانواده در مقابل اخلاق رذیله:

زوجین باید در مورد مکروبهای اخلاقی، اجتماعی و رسانه ای آگاه و هوشیار باشد، راه های آنرا ببندد، و در مقابل حملات فکری ویران کن دشمنان ایستاده باشد، تا رسالت و مسؤولیت دینی و انسانی خویش را ادا کرده باشد.

9- احترام متقابل و حفظ حقوق:

روابط زن وشوهر به اساس رهنمود خداوندی باشد که میفرماید” وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾ (الروم: یعنی رابطه به اساس محبت و رحمت باشد و رابط اولاد با والدین به اساس شفقت و احترام،﴿وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا) و نگهداشتن روابط نیک با ذوی الارحام و اقارب باشد.

10- میانه روی در امور زنده گی:

میانه روی در مصارف، طوریکه خداوند متعال میفرماید: ﴿وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ (الأعراف، و در آیه دیگر میفرماید: ﴿وَلا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا (29)﴾ (الإسراء) این همه اصول و اساساتی است که امت اسلامی در حال حاضر ضرورت مبرم برایش دارد.

11- مراعات نمودن حقوق همسایه گان مانند:

•    دعوت کردن آنان به سوی خیر وصلاح.

•    نیکی با آنان: چنانچه پیامبر(ص) میفرماید: “ما زال جبريل يوصيني بالجار حتى ظننت أنه سيورثه” جبرئیل(ع) تا حدی در مورد حقوق همسایه پافشاری نمود که فکر کردم از یکدیگر میراث خواهند برد.

•    درک کردن مشاعر: یکی از آداب پیامبری در مورد همسایه این است، که منزل را تا حدی بلند نکن که اور از هوای آزاد محروم کرد، مگر به اجازه اش.

12- سخاوت، شهامت و کمک: اینها از صفات پیامبر(ص) بود، حضرت خدیجه میفرماید (والله لن يخزيك الله أبدًا إنك لتصل الرحم وتقري الضيف وتكسب المعدوم وتحمل الكل وتعين على نوائب الحق) این صفات بود که پیامبر(ص) حتی قبل از بعثت اش به آن آراسته بود، و پیامبر(ص) میفرماید: “من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليكرم ضيفه” این است صفات یک خانواده مسلمان، سخاوتمند، مهمان دوست، همکار در مشکلات و مصیبتها.

سوم: وسائل ساختن خانواده اسلامی در عمل:

1-    در هفته، یک روز راجهت رسیدگی به امورات خانه اختصاص دهید: برای حفظ توازن در زنده گی، پیامبر(ص) میفرماید: “إن لربَّك عليك حقًّا، وإن لبدنك عليك حقًّا، وإن لزوجك عليك حقًّا، فأعط كل ذي حقٍّ حقه” در این مورد کسی قصه میکند که یک روز استاذ عمر التلمسانی به عقد ازدواج دعوت شد، برای اینکه آنروز با روز منزل اش بر میخورد از اجابت دعوت معذرت خواست، این جدیت چند منافع دارد:

•    برآورده ساختن خواهشات فطری اولاد و مادر

•    ارزیابی روش و تصرفات اولاد، و نصیحت کردن به آنان.

•    اصلاح چیزیکه به اصلاح ضرورت دارد.

•    خریداری ضرویات خانه.

•    کمک با اولاد در مورد دروس و حل مشکلات آنان و همکاری با همسر در کارهایش.

•    احوال پرسی دوستان و اقارب.

2-    ترکیز بر پیش کردن الگوی نیک برای اهل خانه در قوت ایمان، تقوی، خشوع در عبادت، اخلاق نیکو، روش درست و دوستی راستین با دعوت به سوی دین خداوند تعالی.

3-    مطمئن بودن بر اینکه هر فرد خانوده با گروه خویش با مدرسه دعوت اسلامی رابطه دارد، از احوال آنان با خبر باشد،  و آنها را به این کار تشویق نماید.

4-    استفاده نیک از وقت صرف طعام جهت پیاده کردن سنت پیامبر(ص):

وقت صرف نان مناسب به امور ذیل است:

•    پیش کردن یک موقف و حالت تربیوی از پیامبر(ص)، صحابه یا دعوتگران پیشینه و جدید.

•    پیش کردن یک خاطره از خانه، مدرسه،  و توجیه درست آن.

•     گفتن خبر خرسند کننده ی که از رسانه ها شنیده باشد.

•    گاهی رساندن یک خبر اندوه کننده، اگر باعث بیداری خانواده گردد.

•    اگر فردی از خانواده به کدام مشکل مواجه شده باشد، والدین مسؤولیت خویش را در حل  ان ادا کند.

5-    کتابچه یاد داشت: هر فرد خانواده که خواندن ونوشتن را یاد دارد باید از خود کتابچه داشته باشد، و مشکلات خویش را در آن درج کند،  بعد از آن پدر آنرا مطالعه نموده رهنمود ها و ملاحظات مناسب ومفید را ارائه کند.

6-    تلاوت قرآنکریم با تدبر و تفکر در معانی، و رجوع کردن به تفاسیر معتبر.

7-    خواندن یک باب از ریاض الصالحین با شرح مختصر آن.

8-    قصه ای از زنده گینامه یک تن از صحابه کرام.

9-    درسی در مورد فقه، طهارت، نماز و روزه.

حقوق و مکلفیتها:

هر فرد خانواده باید حقوق و مکلفیتهای خویش را بفهمد، و بهتر خواهد بود که یک تن را برای تقدیم نمودن مکلفیت های خودش مؤظف نمود تا مسؤولیتهای خویش را به درستی انجام دهد، وفردی دیگری از خانواده حقوق افراد خانواده را بیان کند، تا روح تعامل نیک و همکاری بین ایشان ایجاد گردد.در این مورد از کتابهای مانند: سلسله حقوق از طه عفیفی، تربیة الأولاد في الإسلام از عبدالله ناصح علوان – المرأة المسلمة وفقه الدعوة الي الله از دكتور علي عبدالحليم.

•    پی گیری قضایا و رخ دادها از طریق رسانه ها، وبحث مختصر در مورد قضایای امت اسلامی.

•    تقدیم نمودن یک ترانه از طرف اولاد، تا هم تفریح شود وهم موثر باشد.

•    مطالعه برنامه تربیت اسلامی.

•    سهم دادن به همسر و اولاد در تهیه نمودن و پیشکش کردن درس.

•    اگر مادر کلان زنده باشد، بهتر است که قصه های دلنشین اصلاحی را برای کودکان تقدیم کند.

نقش برادر مجرد در خانواده: با اینکه برادر مسلمان قبل از ازدواج در خانواده مسؤولیت اولی را ندارد، اما نقش مهمی دارد. اما بعد از ازدواج نکات ذیل را مراعات نماید.

•    الگوی از اخلاق و ادب باشد.

•    نیکی با والدین.

•    احترام بزرگان و شفقت بر کودکان.

•    تواضع، ایثار و قربانی.

•    کوشا بودن در تفوق علمی.

در وقت ازدواج کردن:

•    در اختیار نمودن شریک زنده گی از سخنان بی جای مردم دوری کند، و صادقانه همسر دیندار را انتخاب کند، تا اساس خانواده درست آید.

•    در عروسی از مصارف زیاد و بی جا خود داری کند. پیامبر(ص) میفرماید، که بهترین ازدواج آن است که مصارفش کم باشد.

حق خانواده مسلمان بالای دعوت:

دعوت اسلامی دراین مورد باید نکات ذیل را در نظر بگیرد:

•    احوال پرسی خانواده ها در ملاقاتهای هفته وار با دقت، جدیت و توصیه وصبر تا که هدف بر آورده شود.

•    ترتیب نمودن حلقات تربیوی برای پسران، و توجه به اقتصاد خانواده گی و حقوق ومکلفیتهای هرفرد خانواده.

•    ترتیب نمودن دروس و ملاقاتهای ویژه برای آنانیکه نزدیک به ازدواج کردن هستند، تا از احکام ازدواج آگاه شوند.

•    برنامه تفریحی برای خانواده.

•    رفت و آمد بین خانواده ها تا روابط اجتماعی محکم تر شود.

نوشته: وفاء مشهور

برگردان: سیدهاشم سادات