نظام اخلاقی چیست؟
از لابه لای تعاریف ذکر شده در مورد « نظام» و « اخلاق» مفهوم « نظام اخلاقی» را به خوبی در میابیم. پس نظام اخلاقی مجموعه ای از عناصر و قوانین و ارزشهایی است که به وسیله دین یا عرف حاکم بر جامعه، در فرایند گذشت زمان، با هم پیوند نا گسستنی میابند و مردم جامعه از آن قوانین به طور انفرادی یا دسته جمعی پیروی می کنند.
نظام اخلاقی از نظر اسلام عبارت از ارزشهایی است که توسط وحی الهی محدد شده و ضوابطی را به خاطر تحقق و برآوردن هدف آفرینش انسان در روی زمین، وضع می کند. این ارزشها در طی زمانهای متمادی و به وسیله مربیان مسلمان، در اذهان مسلمانان ته نشین گردیده به خوی وعادت همیشگی مبدل می گردد که پس از آن، کنش ورفتار یک مسلمان مطابق این ارزشها و با تمام سهولت و آسانی صادر می گردد و نیازی به کوشش و إعمال ذهن و تفکر نمی باشد.
نظام اخلاقی اسلام، در پی آن است تا پدیده های سلوک انسانی را به بحث و کندوکاو قرار داده سرچشمه ها، انگیزه ها و غایتهای سلوک انسانی را مشخص، وارزشها وقوانین عملی آن را بسازد و ابزارهای الزام سلوک و کردار نیکو را همراه با ابزار دوری از سلوک و رفتار زشت، تعیین وتشخیص کند. نظام اخلاقی اسلام صرف به آگاهی دهی از سلوک پسندیده و نا پسند بسنده نمی کند؛ بلکه برای آن روشهای عملی نیز ترسیم می نماید.
هریک از این دو نظام، یکدیگرش را تکمیل می کند. نباید نظام اخلاقی و نظام عملی اسلام را جدای از همدیگر دانست؛ بلکه هردو پیوسته به یکدیگر می باشند. انسان در تمام برخوردهایش نسبت به تعهد جانشینی وشرایط آن که به الله متعال سپرده، مرتبط می باشد و در تمام فعالیت هایی که در زندگی دنیوی انجام می دهد، مورد آزمون قرار گرفته و در آخرت نیز در معرض باز پرس واقع می شود.
نظام اخلاقی اسلام – چه نظری و چه عملی – هر دو فعالیت انسان را تشکیل می دهند و هر دو عبادت به شمار می رود. انسان در صورت درست انجام دادن آن، پاداش می گیرد و در حال انجام ندادن یا نادرست انجام دادنش، مؤاخذه می شود. حتی نظام های دیگر مانند نظام اقتصادی وسیاسی و عسکری نیز بدون اخلاق قوام نمی یابند.
از سوی دیگر نظام اخلاقی با تصور اعتقادی و عقیده توحیدی پیوندی استوار دارد؛ بل نظام اخلاقی بر گرفته از بینش اعتقادی است. شخصی که شهادتین را بر زبان میاورد و به مدلول آن باور راستین دارد، در عمل خود، خداوند متعال را مراقب خویش می پندارد، به اخلاق نیکو التزام می ورزد؛ زیرا که الله متعال با علم و سمع و بصر خویش با او است که محسنان را پاداش می دهد و بدکاران را کیفر می فرماید. اما شخصی که توحید مدار نیست مثل ملحدان و شکاکان، به این التزام پایبند نمی باشند.
امروزه آنچه از التزام که در زندگی غربیان به مشاهده می رسد، چیزی که آنها را به این التزام وامیدارد ترس از قانون است. چونکه عقوبتها در نزد آنها خیلی سنگین و جرمانه ها فوری وکمرشکن می باشد.
قانون در آن کشورها غالبا یکسان، تطبیق می گردد. پولیس به شکایت فرزند علیه پدرش ترتیب اثر می دهد، به شکایت همسر علیه شوهرش وقع می گذارد، اگر کمره های مخفی نباشد تجارتخانه ها به سرقت خواهد رفت؛ ولی التزام اخلاقی در اسلام ناشی از احساس مراقبت الهی است، هرچند که شخص تنها باشد.
در یک کلام می توان گفت که « اسلام یک نظام مترقی اخلاقی است وقضایای آن کلی، مطلق و پیش بینی ناپذیرند واز قواعد یکسانی در تمام تاریخ پیروی می کند. نظام اخلاقی اسلام بر مبنای « وحی، عقل و فطرت» استوار است و اصول فراوانی برای آن در آیات و احادیث نبوی صلی الله علیه وسلم ذکر شده است.
نظام اخلاقی اسلام تمام امتیازهای نظام اخلاقی برتر را دارا است ودر آن خلل ونا سازگاری دیده نمی شود. بر حسب تعریف اسلام وساختاری که در قضایای اخلاقی اسلام ارائه می کند، در میان بایدها ونبایدهای نظام اخلاقی ومیان هستهای موجود در طبیعت، پیوستگی وارتباط وجود دارد وموازین عقلی از ترکیب قضایا ونتیجه گیری آن حمایت می نماید.
این نظام، غایت انگار است وبه رستگاری انسان می اندیشد ولذت های پایدار انسان ها را تأمین می کند. …. مکتب اخلاقی اسلام قاعده نگر است وقواعد خویش را هماهنگ با منافع دنیوی واخروی تنظیم می کند» .
نظام اخلاقی از یک جامعه تا جامعه دیگر ، از یک تمدن تا تمدن دیگر واز یک دین تا دین دیگری متفاوت است؛ آنچه را یک جامعه پسندیده ونیکو می خواند شاید جامعه دیگری آن را نا پسند ونکوهیده تلقی نماید و بدان احساس عار داشته باشد.
به گونه مثال: در جوامع جاهلی قبل از اسلام ستم روا داشتن و غصب اموال مردم و تجاوز به حقوق دیگران، از عناصر شجاعت ومردانگی تلقی می گردید در حالیکه اسلام آن را نکوهش می کند و عامل بربادی شیرازه جامعه ومخالف عدالت انسانی می داند.
مثال دیگر: امروزه در جوامع غربی و جوامع پیرو تمدن غربی به سوی اخلاق جنسی با قوت تمام دعوت صورت می گیرد و آن را جزء دست آوردهای قابل افتخار خویش می دانند در حالیکه این خوی واخلاق از منظر نظام اخلاقی اسلام، عملی زشت و ویرانگر شناخته شده است وباعث انتشار فحشاء و روسپیگری در جوامع بشری می گردد و هر فسادی را تولید می کند و نسل انسانی را به تباهی ومرگ تدریجی سوق می دهد.
