معلمان عزیز اگر شاگرد تربیه میکنید این نقاط را باید بخوانید
اگر زمانی معلّم، ناچار شد که دانش‌آموز را تنبیه بدنی کند باید از موارد ذیل خودداری نماید:
1- زدن صورت دانش‌آموز
این عادت میان معلّمان رواج پیدا کرده که به صورت دانش‌آموز می‌زنند که ممکن است چشم و گوش دانش‌آموز آسیب ببیند و سرانجام به دادگاه کشانده شوند و در نهایت، غرامت مالی بپردازند. به همین خاطر، پیامبر ج از زدن صورت نهی کرده و می‌فرمایند:
«إذا ضرب أحدكم خادمه فلیتّق الوجه » «صحیح الجامع»
«اگر یکی از شما، خدمتکارش را زد باید از زدن صورت خودداری کند.»
2- سنگدلی و سختگیری
معلّمی که در زدن دانش‌آموزان، سنگدلی به خرج می‌دهد، درباره‌ی او می‌گویند: «فلان معلم ظالم است.»
چه نامی بدتر از این نام است! عاقبت ظلم و سختگیری چیزی جز پشیمانی نیست. بسیارند معلّمان و استادانی که به خاطر تنبیه شدید دانش‌آموزان، از اولیای آنان و مسؤولان امر عذرخواهی کرده‌اند. پس ای معلّمان عزیز، نسبت به جگرگوشه‌ها، از خدا پروا داشته باشید و با آن‌ها با نرمی و مهربانی رفتار کنید؛ زیرا مهربانی، سرچشمه‌ی همه‌ی خوبی‌ها است. پیامبر ج می‌فرمایند:
«من یحرم الرّفق یحرم الخیر كلّه» «رواه مسلم»
«کسی که از نرمی و مهربانی محروم شود از همه خوبی‌ها محروم می‌شود.»
نیز می‌فرمایند:
«ما كان الرّافق في شيءٍ إلا زانه، ولا نزع من شيءٍ إلاّ شانه» «رواه مسلم»
«نرمی و مدارا در هر چیزی باشد؛ آن را آراسته می‌کند و از هر چیزی گرفته شود؛ آن را معیوب می‌سازد.»
3- سخنان زشت
معلّم باید از الفاظ و کلمات زشت و زننده‌ای که باعث انزجار و تنفّر می‌شود، خودداری نماید؛ زیرا این سخنان شاید در آینده باعث انحراف و بزهکاری دانش‌آموز شود؛ معلّمی که به دانش‌آموز می‌گوید: کثیف، کثافت، لعنتی، مُجرم و دیگر کلمات زننده‌ای که احساس دانش‌آموز را جریحه‌دار می‌کند؛ دانش‌آموز نیز، به نوبه‌ی خود آن‌ها را یاد می‌گیرد و در خانه و مدرسه به دوستان و برادرانش نثار می‌کند. مسلم است که مسؤولیت این کار بر عهده‌ی معلّمی است که این شیوه‌ی غلط را در پیش گرفته تا دانش‌آموزان سخنانی را یاد بگیرند که در شأن معلم نیست. در حدیث صحیح آمده است:
«… ومن سنّ في الإسلام سنّةً سیّئةً فعلیه وزرها ووزرمن عمل بها من بعده من غیر أن ینقص من أوزارهم سیئاً» «رواه مسلم و غیره»
«هر کس در اسلام راه و رسم بدی را به وجود آورد، گناه آن راه و رسم غلط و گناه کسانی که پس از او بر آن راه و رسم می‌روند بر دوش او خواهد بود بدون این که از بار گناه آنان چیزی کم شود.»
4- کتک‌کاری هنگام عصبانیت
ابومسعود می‌گوید: با تازیانه، غلامم را کتک می‌زدم؛ ناگهان صدایی از پشت شنیدم که می‌گفت: «ابومسعود، بدان.» به خاطر خشم نفهمیدم چه گفت. هنگامی که به من نزدیک شد متوجه شدم که رسول خدا ج را زمین انداختم؛ آنگاه پیامبر ج فرمودند: «ای ابومسعود، بدان که خداوند از زور و توانایی تو بر این غلام تواناتر است.» من هم گفتم از این پس هرگز هیچ برده‌ای را کتک نخواهم زد.
5- لگد زدن
برخی از معلّمان را دیده‌ام که به بچّه‌ها لگد می‌زنند. شاید این لگد به جای حساس و خطرناکی از بدن برخورد کند و باعث مرگ دانش‌آموز شود؛ آن وقت معلّم مسؤول خواهد بود و پشیمانی سودی ندارد. البته ناگفته نماند که لگد زدن جزو خلق و خوی انسان‌ها نیست.
6- خشم شدید
معلّم موفّق باید سر کلاس اعصابش را کنترل کند و با درک خصوصیات دوران کودکی، کارها و اقدامات بچّه‌ها را به دیده‌ی اغماض بنگرد. او باید در کار معلّمی، دوران دانش‌آموزی خود را به یاد آورد، شاید رفتار او در آن زمان بسیار بدتر بوده است. حال اگر معلّم، این مسایل را به خاطر آورد خشمش فرومی‌نشیند و خود را کنترل می‌کند و می‌توان او را شجاع واقعی دانست. مربّی بزرگ حضرت محمد ج می‌فرمایند:
«لیس الشّدید بالصرّعة، إنّما الشّدید الذّي یملك نفسه عند الغضب» «متفق علیه»
«قدرتمند کسی نیست که مردم را بر زمین می‌اندازد، بلکه قدرتمند کسی است که خشم خود را کنترل می‌کند.»
از این رو، مربّی چه معلّم باشد چه پدر؛ هنگام خشم و عصبانیت باید از تنبیه کردن پرهیز کند تا با فرجام بدی روبرو نشود. معلّم باید نام دانش‌آموزان سرکش را بنویسد و در پایان درس، آن‌ها را تنبیه کند. من معلّمی را می‌شناسم که هنگام عصبانیت فرزندش را دنبال کرد تا او را تنبیه کند. پسرک از ترس او پا به فرار گذاشت و هنگام فرار پایش لغزید و شکست و او را برای مداوا پیش شکسته‌بند بردند و پدرش نیز، از کار خود سخت پشیمان شد.
یکی از معلّمان در حالت خشم، اقدام به تنبیه دانش‌آموزی کرد و شروع به ناسزاگویی و سخنان کفرآمیز نمود؛ در حالی که دانش‌آموزان با نگاه تحقیرآمیزی به او نگاه می‌کردند. آری، اگر معلّم در حضور دانش‌آموزان، مرتّب خشمگین شود و داد و فریاد کند، این عادت بد بر دانش‌آموزان تأثیر گذاشته و در آن‌ها ریشه می‌دواند و این معلّم را در رفتار و اعمالشان، الگوی خود قرار می‌دهند و پیوسته خشمگین می‌شوند و ناسزا می‌گویند.
چگونگی مقابله با خشم
اگر مربّی یا معلّم دچار خشم شد، باید فوراً به سراغ داروی شفابخشی برود که پزشکی آگاه و خبره، محمد ج، آن را تجویز کرده است؛ آنجا که می‌فرمایند:
«إذا غضب أحدكم فقال: أعوذ بالله، سكن غضبه » «صحیح»
«هر گاه کسی خشمگین شود و بگوید: به خدا پناه می‌برم، خشم او فرومی‌نشیند.»
«وإذا غضب أحدكم وهو قائم فلیجلس، فإن ذهب عنه الغضب و إلا فلیضطجع » «صحیح»
«هر گاه کسی از شما خشمگین شد و ایستاده بود، باید بنشیند، و اگر خشم او فروکش نکرد، باید به پهلو بخوابد.»
امری مسلم است که منشأ خشم و عصبانیت، شیطان است و انسان باید از شرّ او به خدا پناه ببرد تا شیطان از او منصرف شود. تغییر حالت دادن از ایستادن به نشستن فایده‌ی فراوانی دارد و موجب فروکش شدن خشم و غضب می‌شود. در این میان وضو گرفتن، بسیار مفید است و دوایی سودمند به شمار می‌آید.
هشدارهای مفید تربیتی
هشدارهای تربیتی موفّقیّت‌آمیزی وجود دارد که شایسته است معلّم در برخورد با دانش‌آموزی که نظم کلاس را به هم می‌زند و برای استاد احترام قایل نیست، آن‌ها را به کار گیرد. این هشدارهای تربیتی که نتایج خوبی به دنبال دارند و ان‌شاء الله موفقیت‌آمیز خواهند بود، به چند دسته تقسیم می‌شوند:
1- نصیحت و راهنمایی کردن
نصیحت و راهنمایی کردن، یکی از شیوه‌های اصولی در تعلیم و تربیّت است که نمی‌توان از آن بی‌نیاز بود و مربّی بزرگ، محمد ج، در برخورد با خردسالان و بزرگسالان آن را به کار گرفته است:
(أ) نصیحت و راهنمایی خردسالان: پیامبر ج پسربچه‌ای را که کنار سفره با پررویی به سهم دیگران دست‌درازی می‌کرد؛ نصیحت کرد و شیوه‌ی غذا خوردن را به او آموخت و اینگونه خطاب کرد:
«یا غلام سمّ الله تعالی وكل بیمینك وكل ممّا یلیك» «متفق علیه»
«ای پسر، نام خدا را بر زبان بیاور و با دست راست بخور و از جلوی خودت بردار.»
مبادا کسی از شما بگوید که این شیوه در برخورد با خردسالان کم‌تأثیر است؛ زیرا من بارها آن را آزمایش کرده‌ام و آثار پرباری هم به دنبال داشته است؛ پند و اندرز دادن به دانش‌آموزی که به دین ناسزا می‌گفت، اما با پذیرش نصیحت از آن پشیمان شد، یکی از این موارد است.
یک بار، همراه معلّمی در خیابان راه می‌رفتم. کودکی را دیدم که در وسط خیابان ادرار می‌کرد. دوستم بر سر او داد زد و گفت: وای بر شما! این جا جای ادرار نیست! آن پسر، وحشت‌زده ادرارش را قطع کرد و پا به فرار گذاشت. به دوستم گفتم: تو فرصت نصیحت کردن این پسر را از من گرفتی. در پاسخ گفت: آیا جایز است به این پسر اجازه بدهیم که جلوی مردم در خیابان ادرار کند؟ گفتم: نه، جایز نیست. گفت: غیر از این می‌خواهی چه اقدام دیگری بکنی؟ گفتم: کودک را به حال خود رها می‌کردم تا دفع ادرار کند؛ سپس او را نزد خود می‌آوردم و با او آشنا می‌شدم؛ آنگاه به او می‌گفتم: پسرم، خیابان، محل عبور و مرور رهگذران است و ادرار کردن در آن جایز نیست و دستشویی به این جا نزدیک است؛ تو پسر باادبی هستی پس دیگر این کار را تکرار نکن؛ امیدوارم که موفق باشی. دوستم گفت: این یک شیوه، حکیمانه و سودمند است. گفتم: این، شیوه‌ی مربّی بشریّت، محمدبن عبدالله ج، است. در این جا داستان مشهور مرد «اعرابی» را برای او بازگو کردم.
(ب) نصیحت و راهنمایی در برخورد با بزرگسالان: بهترین نمونه در تأثیرگذاری پند و اندرز، داستان مرد اعرابی است که از این قرار است:
از انسس روایت شده است که فرمود: روزی با رسول خدا ج در مسجد بودیم که ناگهان یک اعرابی وارد شد و در داخل مسجد ادرار کرد. اصحاب رسول خدا ج بر سر او فریاد زدند و گفتند: نکن نکن!
رسول خدا ج فرمودند:
«لا تزرموه، دعوه لا تقطعوا بوله».
«او را به حال خود واگذارید؛ ادرارش را قطع نکنید.»
اصحاب، مرد اعرابی را به حال خود رها کردند تا ادرارش را تمام کرد. سپس رسول خدا ج او را پیش خود خواند و به او گفتند:
«إنّ المساجد لا تصلح لشيءٍ من هذا البول والقذر إنمّا هي لذكر الله، والصّلاة، وقراءة القرآن».
«مساجد، جای ادرار و کثافت نیست؛ بلکه جای یاد خدا و نماز و تلاوت قرآن است.»
آنگاه رسول خدا ج به اصحاب فرمودند:
«إنمّا بعثتم میسرین، لو تبعثوا معسّرین صبّوا علیه دلواً من الماء».
«شما برای این مبعوث شده‌اید که بر مردم آسان بگیرید و بر آنان سختگیری نکنید؛ یک سطل آب روی ادرارش بپاشید.»
مرد اعرابی گفت: خدایا، به من و محمد ج رحم کن و به هیچ کس دیگری رحم نکن.
رسول خدا ج فرموند:
«لقد تحجّرت واسعاً» «متفق علیه»
«رحمت خدا که واسع است، شما آن را تنگ کردی.»
2- اخم کردن
گاهی اوقات، معلّم می‌تواند در صورت مشاهده‌ی آشوب و شلوغی دانش‌آموزان، در برابر آن‌ها ترشرویی کند تا نظم و هیبت کلاس حفظ شود. این کار بهتر از آن است که در آغاز با آنان سهل‌انگاری کند اما به محض شلوغ کردن، آن‌ها را تنبیه کند.
3- سرزنش کردن
گاهی معلّم مجبور می‌شود که یکی از دانش‌آموزان را به خاطر تلف کردن وقت کلاس با سؤال‌های بی‌مورد و عدم احترام به معلّم و دیگر اشتباهاتی که مرتکب می‌شود، توبیخ کند. در این صورت، اگر معلّم او را سرزنش کند، در جای خود ساکت و باادب می‌نشیند. رسول خدا ج وقتی مردی را دید که شتر مخصوص قربانی را جلوی خود می‌راند، فرمودند: سوار شتر شو.
آن مرد گفت: این شتر، مخصوص قربانی است [و نمی‌توانم سوار آن شوم.]
رسول خدا ج فرمودند: سوار شو!
آن مرد سوار شد و در حالی که نشانه‌ی قربانی بر گردن شتر آویزان بود، هم‌ردیف پیامبر ج حرکت می‌کرد «روایتی از بخاری»
4- ساکت کردن دانش‌آموزان با صدای بلند
هنگامی که معلّم دید دانش‌آموزان وسط درس صحبت می‌کنند، با صدای بلند از آن‌ها بخواهد که ساکت شوند. رسول خدا ج خطاب به شخصی که در محضر او آروغ زد، فرمودند:
«كفّ عنّا جشاءك » «صحیح الجامع»
«نزد ما آروغ نزن.»
5- روی گرداندن
اگر معلّم یا پدری متوجه شد که دانش‌آموزی یا پسرش دروغ می‌گوید یا در پرسیدن سؤال‌های بی‌مورد اصرار می‌ورزد یا دست به کارهای نادرست می‌زند، می‌تواند از او روی گردان شود و به او توجه نکند؛ آنگاه دانش‌آموز یا پسر این بی‌توجهی معلم یا پدر را احساس می‌کند و از اشتباهات خود پشیمان می‌شود.
6- قهر کردن
هر گاه دانش‌آموزی نمازهایش را نخواند یا به سینما برود یا سر کلاس دست به کارهای خلاف بزند، معلم یا پدر می‌تواند با او قهر کند. و همچنان که پیامبر ج می‌فرمایند: قهر کردن نباید بیش از سه روز طول بکشد:
«لا یحلّ لمسلم أن یجهر أخاه فوق ثلاثٍ» «صحیح الجامع»
«برای انسان مسلمان جایز نیست که بیش از سه روز با برادرش قهر کند.»
بنابراین، قهر کردن، هم برای فرزندان، هم برای دانش‌آموزان می‌تواند مفید باشد. شاعر می‌گوید:
يا قلب صبراً على هجر الأحبة لا
تجزع لذك فبعض الهجر تأديث
«ای دل، بر دوری محبوبان صبر کن و به خاطر آن جَزع و فَزَع به راه مینداز؛ زیرا برخی از دوری‌ها باعث تنبیه و تربیت می‌شوند.»
7- توبیخ کردن
اگر فرزند یا دانش‌آموز، مرتکب گناه بزرگی شود و پند و اندرز در او تأثیر نگذارد معلّم یا پدر می‌تواند او را توبیخ نماید.
8- چُمپاتمه زدن
اگر معلّم از تنبلی و گستاخی یکی از دانش‌آموزان به ستوه آمد، او را از جایش بلند کرده و وادار کند که روی پاهایش چمپاتمه بزند و دستانش را به طرف بالا ببرد. این کار، دانش‌آموز را خسته می‌کند و موجب تنبیه او می‌شود و در هر حال از تنبیه کردن با ضرب و شتم بهتر است.
9- تنبیه کردن دانش‌آموز از سوی پدر
اگر اشتباهات دانش‌آموز تکرار شود، معلّم باید ولیّ او را به مدرسه فراخواند و او را موظف نماید تا فرزندش را پس از نصیحت کردن تنبیه کند. و این چنین، میان خانه و مدرسه در تربیت دانش‌آموز، تعاون و همکاری صورت می‌گیرد.
10- آویزان کردن
معلّم، مربّی و پدر می‌توانند شلاق یا تازیانه را در معرض دید فرزندان به دیوار آویزان کنند تا از تنبیه و مجازات بترسند. رسول خدا ج می‌فرمایند:
«علّقوا السّوط حیث یراه أهل البیت فإنّه أدبٌ لهم» «حسنه الألبانی فی صحیح الجامع»
«تازیانه را در نقطه‌ای از خانه آویزان کنید که همه آن را ببینند، این کار باعث تأدیب آنان می‌شود»
پیامبر ج می‌فرمایند: «یراه أهل البیت» یعنی، اگر افراد خانواده آن را ببینند، این عمل باعث می‌شود که از دست زدن به کارهای زشت خودداری کنند، از ترس این که کتک بخورند.
ابن الأنباری می‌گوید: منظور پیامبر ج این نیست که آن‌ها را کتک بزنید؛ زیرا ایشان دستور کتک‌کاری را به هیچ کس نداده اند.
این که می‌فرمایند: «فإنّه أدبٌ لهم » به این معناست که باعث تربیت و آراسته شدن فرزندان به اخلاق نیکو می‌شود. «فیض القدیر»
11- یواش زدن دانش‌آموزان
هر گاه وسایل تربیتی فوق‌الذکر، مفید واقع نشد، مربی و پدر می‌توانند دانش‌آموز را به آرامی بزنند؛ مخصوصاً هنگامی که سن او به ده سالگی می‌رسد و نمازهایش را نمی‌خواند، پیامبر ج می‌فرمایند:
«علّموا أولادكم الصّلاة إذا بلغوا سبعاً، واضربوهم علیها إذا بلغوا عشراً، وفرّقوا بینهم في المضاجع» «صحیح رواه البزار و غیره»
«اگر فرزندانتان به هفت سالگی رسیدند نماز را به آنان بیاموزید و اگر به ده سالگی رسیدند به خاطر ترک نماز، آن‌ها را کتک بزنید و بستر خوابشان را از همدیگر جدا کنید.»
جدا کردن اتاق خواب فرزندان، امر بسیار مهمی است؛ مخصوصاً جدا کردن دختران و پسران؛ تا پدر، فرزندانش را از انحراف دور بدارد. اما اگر اتاق خواب آن‌ها را از هم جدا نکردید، باید بستر خوابشان از هم فاصله داشته باشد و برای هر یک از آن‌ها پتویی جداگانه اختصاص بدهید.
همچنین، پدران و مادران باید مواظب فرزندانشان باشند که سریال‌های جنسی و فیلم‌های مبتذل سینمایی را تماشا نکنند؛ زیرا این کار باعث انحراف بیشتر آن‌ها می‌شود.
منبع: کتاب مربی موفق
