فضایل صبر در قرآن كريم
سخن از فضیلت صبر در قرآن فروان است ولی ما به‌طور فشرده به مواردی از آن اشاره می‌کنیم:
- خداوند جل جلاله فلاح و رستگاری را به صبر متعلق می‌گرداند آن‌گاه که می‌فرماید:
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ) (آل‌عمران/200).
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد صبر كنيد و ايستاده‌گى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد اميد است كه رستگار شويد».
- پروردگار در قرآن‌کریم از پاداش دو چندان صابران و حتی اجر بی‌پایان ایشان سخن می‌گوید و می‌فرماید:
(أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ) (قصص/54)
«آنان كساني‌اند كه دو بار اجر و پاداش داده مي‌شوند، به سبب اين‌كه (در راه ايمان اذيّت و آزارها ديده‌اند و) شكيبائي كرده‌اند، و بدي‌ها را با نيكي‌ها از ميان برمي‌دارند و از آن‌چه بديشان عطاء كرده‌ايم (در راه خير و صلاح) خرج ميكنند و مي‌بخشند». و می فرماید:
(إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ). (زمر/10)
«قطعاً به شكيبايان اجر و پاداش‌شان به تمام و كمال و بدون حساب داده مي‌شود».
- رسیدن به مقام امامت و پیشوایی و یقین در دین نیز به صبر تعلق دارد خداوند جل جلاله می‌فرماید:
(وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ)(سجده/24).
«و از ميان بني‌اسرائيل پيشواياني را پديدار كرديم كه به فرمان ما (و برابر قوانين ما، مردمان را) راهنمائي مي‌نمودند، بدان‌گاه كه بني‌اسرائيل (در راه خدا بر تحمّل سختي‌ها) شكيبائي ورزيدند و به آيات ما ايمان كامل پيدا كردند».
- نایل گردیدن به همراهی و یاری خداوند جل جلاله:
(إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ). (بقره/153)
«همانا خدا با بردباران (و يار و ياور ايشان است)».
- پروردگار جل جلاله سه نعمت بزرگ مغفرت، رحمت و هدایت را برای صابران وعده داده است که به‌غیر از ایشان به کسی دیگر وعده نداده است:
(أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ).(بقره/157)
«آنان (همان بردباران با ايماني هستند كه) رحمت و احسان و مغفرت خداي‌شان شامل حال آنان ميگردد، و مسلماً ايشان راهيافته‌گان هستند».
- خداوند جل جلاله صبر را، توشه و سلاح پیروزی بر مشکلات قرار داده است. امر کرده که از صبر یاری بخواهیم:
(وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ). (بقره/45)
«و از شكيبائي و نماز ياري جوئيد، و نماز سخت دشوار و گران است مگر براي فروتنان».
- صبر و تقوا از وسایل جلب کمک و امداد خداوند جل جلاله است، می‌فرماید:
(بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ) (آل‌عمران/125)
«آري! اگر بردباري (دركارزار) داشته باشيد و پرهيزگاري كنيد، و آنان (يعني دشمنان مشرك) هم اينك بر شما تاخت آرند، پروردگار تان با پنج هزار فرشته يورش‌گر و نشانگذار، شما را ياري كند».
- و پروردگار صبر و تقوا را بهترین سپر در مقابل نیرنگ‌های دشمنان قرار داده که با موجودیت صبر و تقوا از حیله‌گری‌یی دشمنان در امان می‌مانند:
(وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ).(آل‌عمران/120)
«و اگر بردباري كنيد و تقوا پیشه کنید، حيلهگري آنان به شما هيچ زياني نميرساند، (بدون) شك، خداوند بدانچه انجام ميدهند احاطه دارد».
- در بهشت فرشته‌گان بر مؤمنان صابر، سلام نثار می‌کنند و مژده به نعمت و آسایش می‌دهند:
(وَالمَلاَئِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِم مِّن كُلِّ بَابٍ * سَلاَمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ). (رعد/24)
«و فرشته‌گان از هر سوئي بر آنان وارد مي‌آيند (و می‌گویند) درودتان باد! به‌سبب شكيبائي (بر اذيّت‌و آزار) و استقامتي‌كه (بر عقيده و ايمان) داشتيد. چه‌پايان‌خوبي (داريد كه بهشت يزدان و نعمت جاويدان است)».
- و پروردگار جل جلاله مغفرت و پاداش بزرگ را بر صبر و عمل صالح مرتب کرده است و می‌فرماید:
(إِلاَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ). (هود/11)
«مگر كساني كه (به هنگام شدائد) شكيبائي كنند، و كارهاي شايسته و بايسته انجام دهند، بي‌گمان بخشايش و پاداش بزرگي دارند».
11. و خداوند جل جلاله صبر بر مصیبت‌ها را از جمله‌ي کار های شایسته و با عظمت دانسته می‌فرماید:
(وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ). (شورا/43)
«كسي‌كه (در برابر ظلم ديگران) شكيبايي كند و ( زمام اختيار را از دست ندهد، و با وجود قدرت، از ستمگر) درگذرد (ولي بداند كه اين عمل باعث گستاخي ظالم نمي‌گردد، اين كار او) از زمره‌ي كارهائي‌است‌كه بايد بر آن عزم را جزم كرد و بر آن مانده‌گار شد».
- و خداوند جل جلاله صابران را در قرآن‌کریم محبوب خویش خوانده و نسبت به آن‌ها اعلان محبت می‌کند:
(وَاللّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ). (آل‌عمران/146)
«و خداوند شكيبايان را دوست ميدارد».
- خداوند جل جلاله دست‌یابی به صفت نیکویی گذشت و جوانمردی را که از بهترین خصلت‌ها و اخلاق قرآنی است در گرو صبر می‌داند:
(وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ).(فصلت/45)
«به اين خوي (و خلق عظيم) نمي‌رسند مگر كساني‌كه داراي صبر و استقامت باشند، و بدان نمي‌رسند مگر كساني كه بهره‌ي بزرگي (از ايمان و تقوا و اخلاق ستوده) داشته باشند».
- خداوند جل جلاله پند پذیری و عبرت گرفتن از آیات خویش را که زمینه‌ساز هدایت است، نیز به صبر پیوند می‌دهد:
(إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ). (ابراهيم/5)
«بي‌گمان در اين‌كار (كه بيان سرگذشت نيكان و بدان پيشين است) براي هر شكيباي (سپاسگزار، دلائل بزرگي (و نشانه‌هاي سترگي بر وحدانيّت خدا) است».
. و پروردگار بنده‌اش، ايوب عليه السلام را به‌خاطر صبرش بهترین بندگانش می‌خواند:
(إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ). (ص/44)
«ما ايّوب را شكيبا يافتيم. چه بنده خوبي بود! او بسيار توبه و استغفار سر مي‌داد».
- همچنان پروردگار، حکم بر زیان و خسارت کامل کسانی کرده است، که از ایمان تهی و از عمل نیک بی‌بهره‌اند و از اهل حق و صبر نمی‌باشند:
(وَالْعَصْرِإِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍإِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ). (عصر/1-3)
«سوگند به زمان (كه سرمايه‌ي زنده‌گي انسان است)!انسان‌ها همه زيانمندند. مگر كساني كه ايمان ميآورند، و كارهاي شايسته و بايسته ميكنند، و همديگر را به تمسّك به حق (در عقيده و قول و عمل) سفارش ميكنند، و يكديگر را به شكيبائي (در تحمّل سختي‌ها و دشواري‌ها و دردها و رنج‌ها) توصيه مينمايند».
امام شافعي(رحمت‌الله‌عليه) مي‌گويد: «اگر جز اين سوره هيچ سوره‌‌ی نازل نمي‌شد، يقيناً براي مردم كافي و بسنده بود؛ زيرا اين سوره در برگير تمام علوم قرآني است».
انسان، کمالش در قوت علم و نیروی عملش بوده که همانا ایمان و عمل صالح می‌باشد؛ و نیز انسان همان‌گونه که نیازمند به کمال رساندن خویش است نیازمند به کمال رسانید غیرش نیز می‌باشد که همان توصیه به حق است و توسن به کمال رسیدن و بال پرواز به آسمان رشد و تعالی، همانا صبر است.
- پروردگار تبارك‌و تعالى جل جلاله صبر را با مقامات إيمان وأركان إسلام یکجا ذکر می‌کند و قرین آن‌ها می‌سازد:
صبر همراه با نماز: (وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ). (بقره/45)
«و از شكيبائي و نماز ياري جوئيد».
صبر هم‌سنگ تقوا: (إِنَّهُ مَن يَتَّقِ وَيِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ). «بي‌گمان هركس تقوا پيشه كند و شكيبائي و استقامت ورزد (خداوند پاداش او را خواهد داد) چرا كه خدا اجر نيكوكاران را ضايع نمي‌گرداند». صبر هم ردیف شُکر: (إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ). «بي‌گمان در اين كار براي هر شكيباي (سپاسگزار، دلائل بزرگي (و نشانه‌هاي سترگي بر وحدانيّت خدا) است».
صبر قرين حق: (وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ). (عصر/3)
«و همديگر را به تمسّك به حق و به شكيبائي توصيه مينمايند».
صبر قرین ترحم و مهربانی: (وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ). (بلد/17)
«و همديگر را به صبر و شكيبائي توصيه ميكنند، و به ترحّم و مهرباني سفارش مينمايند».
صبر قرين يقين: (لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ).(سجده/24)
«شكيبائي ورزيدند و به آيات ما ايمان كامل پيدا كردند».
صبر قرين توكل: (الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ).(نحل/42)
«كساني‌اند كه شكيبائي ورزيدند و توكّل و تكيه‌ي آنان بر پروردگار شان است».
صبرقرین جهاد و مجاهدین: (وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ).(محمد/31) «ما همه‌ي شما را قطعاً آزمايش مي‌كنيم، تا معلوم شود مجاهدان (واقعي) و صابران شما كي‌ها هستند».
- پرداختن پاداش صابران، به بهترین وجه ممکن و نیکو تر از آن‌چه انجام دادند:
(وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ). (نحل/96)
«و ما پاداش زيباترين اعمال شكيبايان را مي‌دهيم (كه ايستاده‌گي بر پيمان و وفاي به‌عهد است)».
این بود قطرات زلالی از دریای بیکران قرآن‌کریم در باب فضائل صبر؛ اگر ترس از طولانی شدن نوشته نبود، پیوسته از معدن گرانبهای قرآن‌کریم در راستای فضیلت و منزلت صبر گوهرین سخنان را پیشکش شما عزیزان می‌کردیم.
با تشكر از ماهنامه معرفت
