چکیده
فساد اخلاقی یکی از مشکل های حاد و درد سر ساز در هر مرز و بوم به شمار میاید که بیشتر جوانان را در خود غرق ساخته به آینده یک مملکت صدمه رسانده و مصونیت اجتماعی را در آن مرز و بوم متزلزل میسازد . این پدیده از دو واژه فساد و اخلاق ترکیب شده است که از شاخص های فساد شمرده شده و باعث بد بختی و عقب مانی در یک جامعه انسانی میگردد . در این نوشته روی دو واژه فساد و اخلاق , پدیده فساد اخلاقی و عامل های آن , اخلاق از منظر اسلام, رابطه میان اخلاق و آزادی , نقش جوانان در محو پدیده فساد اخلاقی و راه های مبارزه با آن یادوری صورت گرفته است .

فساد چیست؟

فساد از لحاظ لغوی در فرهنگ معین به معنی تباه شدن، متلاشی شدن، از بین رفتن، تباهی، خرابی، نابودی، فتنه، آشوب، لهو و لهب، کینه، دشمنی وغیره … است . در اصطلاح فساد ” سوءاستفاده از قدرت عمومى به نفع منافع خصوصى است . در قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد آمده است که: “فساد در این قانون هرگونه فعل یا ترک فعلی است که توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به صورت فردی، جمعی یا سازمانی که عمداً و با هدف کسب هرگونه منفعت یا امتیاز مستقیم یا غیرمستقیم برای خود یا دیگری، با نقض قوانین و مقررات کشوری انجام پذیرد؛ یا ضرر و زیانی را به اموال، منافع، منابع یا سلامت و امنیت عمومی و یا جمعی از مردم وارد نماید.” در کنار این تعریف اصطلاحی میخواهم دیدگاه خود را نیز در مورد فساد درج نمایم . فساد پدیده است که دارای انواع مختلف بوده و بیشتر در تضاد با منافع علیا یک جامعه انسانی قرار گرفته که سبب از بین رفتن مصونیت اجتماعی , روال طبیعی زنده گی اجتماعی و عقب مانی یک جامعه میگردد. فساد دارای انواع گوناگون است که به گونه مثال چند نوع آن در اینجا ذکر میگردد .
1- فساد اداری
2- فساد اخلاقی
3- فساد سیاسی
4- فساد اقتصادی
5- فساد عقیده یی
و انواع دیگر آن …

اخلاق چیست؟

واژه اخلاق معادل کلمه Ethics زبان انگلیسی بوده که از واژه یونانی Ethikos گرفته شده است . در زبان دری اخلاق جمع واژه خُلق به معنای سرشت انسان است . در اصطلاح آن اعمال و کرداری که در ارج گزاری به ارزش های والای یک جامعه و رعایت نمودن قانون حاکم بر آن جامعه صورت میگیرد در صورتیکه مصونیت اجتماعی دیگران را نقض نکند اخلاق نامیده میشود . اساس و زیر بنا هر جامعه را اخلاق تشکیل میدهد . امروزه که داد و فریاد مان از ارتباطات و روابط اجتماعی است اساس و چگونگی همه ارتباطات را یعنی از ارتباط میان افراد در دنیای مجازی شروع تا به زنده گی حقیقی را اخلاق شکل میدهد . اخلاق چونگی انجام یک عمل را در دو بعد مورد ارزیابی و بررسی قرار میدهد خوب ویا هم بد یعنی در صورتیکه ما یک عمل خوب را انجام دهیم اخلاق حکم میکند که عمل وی خوب و اخلاقی است در صورت بروز کدام عمل بد اخلاق حکم میکند که عمل وی در تضاد با مسایل اخلاقی است پس عمل غیر اخلاقی محسوب میشود . اما اخلاق یک سیستم قرار دادی است که باشنده های آن مرز و بوم با آن قرار داد نموده اند شاید یک مورد در یک جامعه اخلاقی شمرده شود اما در جامعه دیگر آن را غیر اخلاقی محسوب میکنند .

اخلاق از منظر دین اسلام چگونه است ؟

در قرآن کریم آمده است:-
ترجمه : “آن ذاتیکه آفرید مرگ و زندگی را تا امتحان کند شما را که کدام یک تان بهترین اعمال را انجام میدهید .”( الملک , 2) از این آیت قرآن عظیم الشان میتوان چنین نتیجه گرفت که دین مقدس اسلام بر انجام دادن عمل و کردار نیک تاکید نموده و زندگی این دنیا را یک آزمون برای انجام دادن اعمال خوب و بد دانسته یعنی در این دنیا تمام اعمال و کردار انسانها ثبت شده و در آخرت مطابق با اخلاق یعنی اعمال و کردار انسانها با آنها محاسبه میگردد . منابع و مصادر اخلاق اسلامی عبارتند از :
الف- قرآن کریم
ب- سنت مطهره
ج – اجماع
د- قیاس
هدف اساسی از روش های اخلاقی در اسلام عبارتند از :
1- کسب و رضا خداوند (جل جلاله)
2- اجر و ثواب و نایل شدن به سعادت هر دو دنیا
3- ایجاد فضای اطمینان و استقرار , محبت و اخوت در این دنیا
روی هم رفته باید نوشت که دین اسلام بر اخلاق نیکو تاکید نموده و آن را در ساختار اجتماع امر ضروری میداند و در کنار هدف های رضایت الله متعال و اجر و ثواب دربرگیرنده هدف ایجاد فضای اطمینان و استقرار , محبت و اخوت در این دنیا است . یعنی میتوان گفت : که اخلاق را اسلام زمینه برای ایجاد فضای اطمینان یا مصونیت برای باشنده های یک اجتماع و پیشینه یی برای محبت و برادری دنیوی میداند .

فساد اخلاقی چگونه یک پدیده است؟

در مورد پدیده های فساد و اخلاق در فوق یادوری مختصر صورت گرفت . در این قسمت روی پدیده فساد اخلاقی باید نوشت . فساد اخلاقی از جمله شاخص های فساد بوده که واژه ترکیبی از فساد و اخلاق میباشد و باعث نقض قوانین حاکم در خصوص مسایل اخلاقی در یک اجتماع میگردد .

در چگونه جامعه ها فساد اخلاقی بیشتر وجود داشته و خیلی سریع رشد میکند؟

فساد اخلاقی بیشتر در جوامع عقب مانده یا رو به انکشاف و جغرافیای که آزادی بیش از حد برای ساکنان آن داده شود از طریق مجرا های مختلف خیلی سریع رشد میکند . در گام نخست باید روی جوامع عقب مانده و یا رو به انکشاف باید مکث کرد . جوامع عقب مانده و یا رو به انکشاف از دید من به جغرافیای اطلاق میگردد که تازه از یک وضعیت جنگی و عقب مانده گی بیرون شده و در آن بستر مناسب و پیشینه یی برای تحولات وجود نداشته باشد . جوامع که در آن برای ساکنان آن آزادی بیش از حد داده شده باشد و باشنده های آن از پنج شرط آزادی به خصوص آن شرط آزادی که در آن گفته شده است که آزادی نباید باعث فساد اخلاقی در جامعه گردد و از تعریف آزادی که آزادی نباید باعث سلب آزادی سایر باشنده های یک جامعه گردد آگاهی دقیق ندارند پدیده فساد اخلاقی پر رنگ است . آزادی به این معنی نیست که از مرز اخلاق عبور کرد و توجیه کرد که آزادی است . در نخست باید آزادی را تعریف کرد : آزادی عبارت از زندگی بدون قید و شرط است که باعث سلب آزادی دیگران نگردد .

آزادی دارای پنج شرط است .

1- آزادی نباید باعث فساد اخلاقی در جامعه گردد .
2- آزادی نباید در تضاد با منافع ملی یک جغرافیا قرار گیرد .
3- آزادی نباید حریم خصوصی یک فرد را نقض کند .
4- در آزادی نباید به ارزش ها و مقدسات سایر مردم توهین گردد .
5- راز های محرم نباید افشا گردد .
انواع آزادی :
آزادی بیان – آزادی عقیده – آزادی ازدواج – آزادی تحصیل – آزادی کار – آزادی ملکیت و …

ارتباط میان اخلاق و آزادی:

توجیه شماری زیادی از نقض کننده های مسایل اخلاقی آزادی است . آزادی به مفهوم اصلی آن آزاد زیستن و اینکه نباید آزادی دیگران سلب گردد یعنی هر عمل که باعث سلب آزادی دیگران میشود عمل غیر اخلاقی شمرده میشود . بعد حقوقی مسله جدا است چونکه بعد از مرتکب شدن یک عمل خلاف آزادی متهم یا مجرم سلب میگردد که شرایط و بحث مفصل خود را دارد. اما در صورتیکه آزادی ما باعث سلب آزادی همنوع ما در یک اجتماع میگردد باید به این نتیجه برسیم که عمل ما غیر اخلاقی و در تضاد با مسایل اخلاقی قرار گرفته است . به گونه مثال باید نوشت زمانیکه قشر ذکور آزادی زیست, آزادی کار , آزادی تحصیل و … را دارند پس باید قشر ذکور به این ایده متعقد گردند که جنس مقابل یعنی قشر اناث هم از این آزادی برخوردار اند پس متلک پرانی ها , خیابان آزاری ها و … به گونه مستقیم آزادی قشر مقابل را سلب میکند در حقیقت این عمل غیر اخلاقی محسوب میگردد . از سوی هم بعضی ها هر نوع رابطه های نا مشروع را با توجیه پدیده آزادی میخواهند مشروعیت ببخشند . باید دانست که آزادی نباید باعث ایجاد فساد اخلاقی در یک مرز و بوم گردد . رابطه نا مشروع را هیچگونه نمیتوان مشروع شمرد چون آزادی آن را هم نا مشروع شمرده و آن را نقض کننده یکی از شرط های این پدیده میداند .

چرا و چگونه پدیده فساد اخلاقی در یک جامعه بشری به میان می آید؟
پدیده فساد اخلاقی عامل های متعدد شکل دهنده دارد که در ذیل در مورد هر کدام آن به گونه مفصل یادوری میشود.

1- خانواده و مشکل های خانواده گی :
خانواده در سلوک و روش یک فرد نقش موثر را ایفا میکند . این خانواده است که یک فرد را با اخلاق حمیده و یا هم با اخلاق نا پسند و زشت به جامعه تقدیم میکند . زمانیکه بزرگان یک خانواده در فساد اخلاقی غرق باشند نسل ما بعد آن خانواده نیز راه آن ها را ادامه داده و با اخلاق زشت و ناپسند به جامعه تقدیم میگردند . بی خبری اعضای یک خانواده از اعمال اولاد ها و سایر اعضای خانواده خود نیز نقش دهنده پدیده فساد اخلاقی است . مشکل های خانواده گی هم به ذات خود در ترویج پدیده فساد اخلاقی نقش ایفا میکند . میخواهم در یک مثال حرف های خود را واضح تر بیان نمایم . زمانیکه میان یک شوهر و خانم مشکل وجود داشته و در خانه یک وضعیت بی پروایی حکم فرما باشد یعنی خانم به راه خود و شوهر به راه خود روان باشد در کنار اینکه روابط نا مشروع دیگر از سوی شوهر و خانم شکل میگیرد اولاد های این خانواده هم غرق در فساد اخلاقی میگردند . بیشترینه زن های متاهل که به فساد اخلاقی دچار اند در کنار بعضی عامل های دیگر مشکل های خانواده گی یکی از عامل های موثر آنست .

2- تهاجم فرهنگی :
تهاجم فرهنگی که هدف آن شکار فرهنگ یک مملکت میباشد به گونه مستقیم و غیر مستقیم در شکل دهی پدیده فساد اخلاقی تاثیر گزار است . تهاجم فرهنگی که از مجرای رسانه های صوتی چاپی دیداری , شبکه های اجتماعی و … بالای یک مملکت تاثیر میگزارد از سوی دیگر شکل دهنده فساد اخلاقی نیز هست . قسمیکه در فوق یادور شدم اخلاق یک سیستم قراردادی است یک موردی شاید در یک نقطه از زمین اخلاقی محسوب شد اما در نقطه دیگری از زمین غیر اخلاقی محسوب میگردد . پس این تفاوت های شکل دهنده فساد اخلاقی است. زمانیکه یک سریال از یک سرزمین بیگانه با فرهنگ متفاوت در یک جغرافیای دیگر به منظور تهاجم فرهنگی به نشر میرسد به گونه مستقیم بالای افکار عامه تاثیر گزار بوده عمل های که غیر اخلاقی بوده در تضاد با مسایل اخلاقی آن جغرافیای باشد و هنوز آن جامعه آماده آن تحول نباشد منجر به فساد اخلاقی میگردد . شاید در آن سریال شیوه لباس پوشیدن , حرف زدن , روابط عاشقی , گشت و گزار در شهر و بازار و … متفاوت تر از این جغرافیا باشد اما از سوی دیگر نسل جوان این جامعه آگاهی دقیق ندارند و کار آنها را اخلاقی شمرده و به کاپی برداری روال زندگی آنها پرداخته که خود به خود شکل دهنده فساد اخلاقی است.

3- نا آگاه بودن جامعه :
جامعه نا آگاه و کاپی بردار خیلی ها زود فساد اخلاقی را در خود رشد میدهد . هر فرهنگ را بدون تحلیل و تفکیک پیامد های مثبت و منفی آن پذیرفته و آن را بدون کدام پیشینه نهادینه ساخته که در ذات خود تفاوت های فرهنگی باعث ایجاد فساد اخلاقی در یک جامعه نا آگاه میگردد .

4- فقر اقتصادی :
مشکل های اقتصادی یکی از عامل های عمده است که بیشتر باعث فساد اخلاقی میگردد . یعنی زمانی که یک فرد در ناگزیری اقتصادی قرار میگیرد بدون تفکر و تحلیل دست به فساد اخلاقی زده و نیاز اقتصادی خود را از این مجرا مرفوع میکند بیشتر خانم های متاهل که در فساد اخلاقی غرق اند در کنار مشکل های خانواده گی علت اش همین عامل بوده میتواند .
5- مواد مخدر و پدیده اعتیاد :
مواد مخدر و معتاد شدن به آن نیز یکی از عامل های پدیده فساد اخلاقی است . زمانیکه یک خانم با یک مرد رابطه نا مشروع پیدا کرد زن نمیخواهد که از وی سو استفاده جنسی صورت گیرد اما طرف مقابل با مواد مخدر خواست جنسی خود را بالای او می قبولاند . یعنی وی را در عالم بیخبری با مواد مخدر از حال بی حال ساخته سپس او را غرق در فساد اخلاقی میسازد . از یک طرف وی در فساد اخلاقی غرق گردید از سوی دیگر هم معتاد به مواد مخدر میگردد .

6- مساعد نبودن زمینه ازدواج ( مصارف گزاف ازدواج ) :
چون در نهاد هر فرد غریزه وجود دارد و نیاز برای اشباع غریزه است . در این میان یکی هم غریزه شهوانی افراد است که نیاز به اشباع دارد که راه مشروع آن نکاح است . بدبختانه در بعضی از جامعه ها زمینه ازدواج فراهم نیست به علت های گوناگون مثلا مصارف گزاف ازدواج , طویانه های کمر شکن و … که جوانان نمیتوانند نکاح کنند و غریزه شهوانی خود را اشباع کنند از این رو دست به فساد های اخلاقی میزنند . باز هم باید گفت که برای جوانان این توجیه شده نمیتواند که زمینه ازدواج فراهم نیست پس باید عمل های غیر اخلاقی انجام داد در مقابل دین اسلام راه حل را پیشنهاد نموده است . جوانانی که توانایی ازدواج ندارند باید روزه بگیرند . از سوی دیگر میتوانند با دختر های که از لحاظ اقتصادی در یک سطح پایین قرار دارند نکاح کنند هم آنها را از جنجال های اقتصادی نجات داده هم تشکیل خانواده نموده از سوی هم غریزه شهوانی خود را اشباع نموده و از افزایش پدیده فساد اخلاقی جلوگیری میگردد .

7- دسترسی آسان به سایت های انترنتی غیر اخلاقی :

دسترسی آسان به ویب سایت های غیر اخلاقی حتی نوجوانان را نیز غرق در فساد اخلاقی میسازد .

8- شبکه های اجتماعی:
شبکه های اجتماعی که در اصل زمینه برای ارتباطات است به نوعی در بسیاری از جامعه های یکی از عامل های فساد اخلاقی قلمداد میگردد . در بسیاری از کشور ها به صدها رابطه نا مشروع از همین دنیای مجازی آغاز میگردد . علت آن در اینست که سطح آگاهی مردم از شبکه های اجتماعی پایین بوده فرهنگ استفاده از آن نهادینه نگردیده و از این شبکه ها در راه های منفی و غیر اخلاقی آن استفاده صورت میگیرد .

9- معافیت از جزا :
زمانیکه قانون به صورت یکسان تطبیق نگردیده و معافیت از جزای فساد اخلاقی وجود داشته باشد و در ذهن فرد حس ترس از مجازات توسط یک قوه تصمیم گیرنده فراتر از یک فرد یعنی دولت وجود نداشته باشد پس یک فرد بدون کدام هراس دست به فساد اخلاقی میزند . یعنی در کل نقص در دستگاه های عدلی و قضایی نیز یکی از عامل های ترویج و رشد فساد اخلاقی است . اما پیروان دین اسلام نیاز بر ترس از یک قوه فراتر از فرد که همانا دولت است ندارند چون آنها میدانند که خداوند پاک که یک قدرت پا برجا است هیچ قدرت دنیا توان برابری با او را ندارد و از برابری با آن ذات مقدس عاجز است . همیشه در هر حال نظاره گر اعمال و کردار بنده های خود در هر مکان است . اگر یک مسلمان واقعی همیشه پرودگار خود را حاضر و ناظر بر همه کار های خود دانسته و از او ترس داشته باشد هیچگاهی دست به اعمال غیر اخلاقی یا فساد اخلاقی نمیزند .

پیامد های منفی پدیده فساد اخلاقی :

قهر و غضب خداوند (جل جلاله) – صدمه رسیدن به آینده مملکت – عقب ماندن نسل جوان یک مملکت از میدان رقابت های علمی , تکنالوژی و … – خودکشی ها – مرد سالار شدن جامعه – سلب آزادی قشر اناث – گمراه شدن نسل جوان – از بین رفتن مصونیت اجتماعی – مختل شدن نظام اجتماعی و …

وظیفه و نقش قشر جوان یک جامعه در محو فساد اخلاقی:
در کنار دیگران یگانه قشر که میتواند در محو پدیده فساد اخلاق بیشتر از دیگران موثر تمام شوند خود نسل جوان یک مملکت میباشد . نسل جوان یک کشور بیشتر شکار پدیده فساد اخلاقی میگردند که تا زمان کهن سالی هم در این پدیده غرق می مانند . بهترین راه مبارزه با دشمن تکتیک خود دشمن است یعنی با همان مجرا های که میخواهند جوانان یک مرز و بوم را در فساد اخلاقی غرق بسازند جوانان آن مرز و بوم از همان مجرا ها باید این پدیده را محو بسازند . به گونه مثال رسانه ها را وسیله قرار داده میخواهند در کنار تهاجم فرهنگی فساد اخلاقی را نیز ترویج کنند پس جوانان آگاه باید با استفاده از رسانه ها سطح اگاهی عامه را بلند برده و در تلاش محو پدیده فساد اخلاقی گردند . جوانان باید مطالعه دقیق از سیرت النبی (صلی الله علیه وسلم) داشته و از زندگی آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) کاپی برداری کنند تا سبب فلاح و رستگاری جامعه خود گردیده و در هر دو دنیا پیروز سر بلند بمانند . در انجمن ها , میز های گرد , اتحادیه ها , جریان های سیاسی باید در مورد اخلاق و مسایل اخلاقی حرف بزنند حرکت های را ایجاد نمایند و از پیامد های منفی فساد اخلاقی باید مردم را آگاهی دهند . خود را الگوی اخلاق بسازند تا دیگر جوانان در راه آنها روان گردند .

آیت های از قرآن عظیم الشان و حدیث های پیغمبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه وسلم) در مورد اخلاق:

آیت های از قرآن کریم:
ترجمه : “باید که باشد از شما گروه که دعوت کند بسوی نیکی و امر کند به کار های پسندیده و منع کند از کار های ناپسندیده و آن گروه ایشانند رستگاران .” (آل عمران 104 )
ترجمه : ” هر آیینه نماز منع میکند از بی حیایی و فعل ناپسند .” ( العنکبوت 45 )
ترجمه : ” و فرو خورندگان خشم و عفو کنندگان تقصیر از مردم و الله دوست میدارد نیکوکاران را .” ( آل عمران 134 )
ترجمه : ” با یکدیگر مدد کنید بر نیکو کاری و پرهیزگاری و با یکدیگر مدد مکنید بر گناه و ستم بترسید از الله هر آیینه الله سخت است عقوبت او . ” ( المایده 2 )
حدیث های پیامبر بزرگ اسلام “صلی الله علیه وسلم”
ترجمه : ” نیکی خلق خوب است و گناه آنچه است که در سینه تو ایجاد ناراحتی میکند و خوش نداری که مردم در چنین حالت ترا مشاهده کند . ” ( مسلم : صحیح مسلم ج8 / ص6 )
ترجمه : ” هوشیار کسی است که نفس خود را محاسبه کند و به خاطر بعد از مرگ خود اعمال نیک را انجام دهد , بیچاره و ناتوان کسی است که از هوی و هوس نفس خود پیروی کرده و به الله (جل جلاله) امید ببندد . ” (ابن ماجه : سنن ابن ماجه , ج 5/ص 328 )
ترجمه : “در هر روزیکه آفتاب طلوع میکند بالای هر بند و مفصل از مردمان صدقه واجب میشود , عدالت میان دو شخص صدقه است , سخن نیک گفتن صدقه است, شخصی را در مرکب اش همکاری کردن بار او را بالا کردن و یا پایین نمودن صدقه است , هر قدمیکه به طرف مسجد جهت ادای نماز گذاشته میشود صدقه است , دور کردن اشیای موذی از راه صدقه است . ” ( بخاری , صحیح البخاری , ج 1 / ص 116 )
ترجمه : ” هیچ چیزی از نیک را نادیده نگیرید اگر چه با برادرات با پیشانی باز صحبت کنی , زیرا این هم نیکی است . ” ( ابو داود : سنن ابی داود , ج4 / ص 98 )

سخن پایانی :

فساد اخلاقی پدیده است که بنیاد و اساس یک جامعه را نا پایدار میسازد و از مشکل های حاد در یک مرز و بوم به حساب میاید . برای مبارزه و محو این پدیده باید در قدم اول ریشه یابی صورت گیرد که ریشه فساد اخلاقی در کجا است . تا زمانیکه ریشه یابی صورت نگیرد هر نوع اقدام و عمل در محو آن بی نتیجه خواهد بود . در قدم دوم باید در مبارزه با پدیده فساد اخلاقی از خود جوانان منحیث یک نیروی مبارز کار گرفته شده و به وسیله جوانان سایر جوانان که در فساد اخلاقی غرق اند نجات داده شوند . جلو تهاجم فرهنگی از مجرا های مختلف آن گرفته شده و برای نهادینه سازی فرهنگ اصیل باید کار صورت گیرد . در مورد ازدواج ها و مصارف گزاف آن باید توجه صورت گرفته و به اساس اوضاع حاکم تغییرات در مصارف ازدواج ها بیاید.

فرهنگ سازی صورت گیرد یعنی فرهنگ استفاده از شبکه های اجتماعی نهادینه گردد . تعریف دقیق از آزادی برای جوانان داده شود . باید برای هر دو قشر هم ذکور و هم اناث آگاهی از حقوق همدیگر و شناخت کلی از هم داده شود . باید قشر ذکور به این ایده متعقد گردد که قشر اناث فقط وسیله اشباع غریزه شهوانی نیست در مقابل هم نیم پیکر جامعه است و از حقوق و آزادی خاص برخوردار است . از طریق رسانه های و سایر وسایل ارتباط همگانی در مورد فضا صمیمیت و خوشی در کانون خانواده ها تبلیغ های صورت گیرد .

کلید واژه :
فساد – اخلاق – آزادی – اسلام و اخلاق
منابع :
فرهنگ معین
( قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد، مصوب 3/ 10 / 1390 )
http://www.bashgah.net/fa/content/show/7262
( استادان دیپارتمنت ثقافت اسلامی , 1392 , نظام اخلاقی اسلام )