عدالت در قرآن و حدیث
اهمیت عدالت در اسلام:
الله متعال پیامبران را فرستاد و با آنها ترازوی عدالت را نیز اعطاء فرمود تا مردم قسط وعدالت را بر پا دارند، این خود گویای اهمیت است. الله متعال فرموده است:« لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ [الحديد:25].یعنی: ما پیامبران خویش را با دلائل روشن فرستادیم و با ایشان کتاب و ترازو نازل کردیم تا مردم قسط وعدالت را اقامه کنند.
آیات و احادیث زیادی در قرآن کریم و سنت نبوی صلی الله علیه وسلم وارد شده که به سوی عدل و قسط فرا می خوانند.
عدالت در قرآن کریم:
الله تعالی به اقامه عدل دستور داده و بندگانی که آن را اقامه می کنند ستایش نموده و در آیات متعددی از آن یاد آور شده است:
(1) او تعالی فرموده است:« إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» [النحل:90].یعنی: در حقيقتخدا به دادگرى و نيكوكارى و بخشش به خويشاوندان فرمان مىدهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز مىدارد به شما اندرز مىدهد باشد كه پند گيريد.
(2) همچنان فرموده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا» [النساء:135].یعنی: اى كسانى كه ايمان آوردهايد پيوسته به عدالت قيام كنيد و براى خدا گواهى دهيد هر چند به زيان خودتان يا [به زيان] پدر و مادر و خويشاوندان [شما] باشد اگر [يكى از دو طرف دعوا] توانگر يا نيازمند باشد باز خدا به آن دو [از شما] سزاوارتر است پس از پى هوس نرويد كه [درنتيجه از حق] عدول كنيد و اگر به انحراف گراييد يا اعراض نماييد قطعا خدا به آنچه انجام مىدهيد آگاه است.
(3) و فرموده است:« : فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ» [الشورى:15].یعنی: بنابراين به دعوت پرداز و همان گونه كه مامورى ايستادگى كن و هوسهاى آنان را پيروى مكن و بگو به هر كتابى كه خدا نازل كرده است ايمان آوردم و مامور شدم كه ميان شما عدالت كنم خدا پروردگار ما و پروردگار شماست اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شماست ميان ما و شما خصومتى نيستخدا ميان ما را جمع مىكند و فرجام به سوى اوست.
(5) فرموده است:« وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ» [الأعراف:181].یعنی: و از ميان كسانى كه آفريدهايم گروهى هستند كه به حق هدايت مىكنند و به حق داورى مىنمايند.
(6) وفرموده است:« وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلَاهُ أَيْنَمَا يُوَجِّهْهُ لَا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ »[النحل:76]. یعنی: و خدا مثلى [ديگر] مىزند دو مردند كه يكى از آنها لال است و هيچ كارى از او برنمىآيد و او سربار خداوندگارش مىباشد هر جا كه او را مىفرستد خيرى به همراه نمىآورد آيا او با كسى كه به عدالت فرمان مىدهد و خود بر راه راست است يكسان است.
عدالت در سنت نبوی:
پیامبر صلی الله علیه وسلم عدالت را خود اقامه نموده و بدان تشویق کرده است، و احادیثی وارد شده اند که بر تطبیق قواعد عدل دلالت دارند:
(1) عباده بن صامت رضی الله عنه گفته است:« ما به رسول خدا صلی الله علیه وسلم بیعت کردیم که در سختی و آسانی و منشط یا مکره ، سمع وطاعت داشته داشته باشیم و با اولیای اموری که اهل آنند نزاع نکنیم، و در هرجایی که باشیم به عدل سخن بگوییم و در راه الله از ملامت هیچ ملامت کننده ای هراس به خود راه ندهیم».
(2) همچنان پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده اند:« عدالت پیشه گان در روز قیامت بر منبر هایی از نور قرار خواهند داشت… کسانی که درحکم وفیصله و در میان خانواده های خویش، اموری را که متولی می شوند، عدالت پیشه می نمایند.»
(3) از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:« هفت گروه از مردم اند که خداوند ایشان را تحت سایه خویش می گیرد، روزی که هیچ سایه ای جز سایه او تعالی نیست: فرمانروای عادل و دادگستر، جوانی که در عبادت الله بزرگ شود، مردی که قلبش بسته به مسجد باشد، دو مردی که به خاطر خداوند دوستی کنند و به همان خاطر جمع شوند و به همان خاطر از هم جدا گردند، مردی که زن برخوردار از جایگاه بلند اجتماعی و زیبایی او را به زنا کردن با خود دعوت کند و در پاسخ به او بگوید: من از خدا می ترسم، مردی که مخفیانه صدقه دهد به گونه ای که دست چپش نداند که دست راستش چه چیزی را انفاق نمود، و مردی که خداوند متعال را در حال تنهایی یاد کند و از چشمانش اشک سرازیر شود».
ابن رجب رحمه الله در این مورد می گوید: اولین گروه از این هفت گروه زمامدار عادل است، و او در روز قیامت نزدیک ترین مردم به نزد الله متعال می باشد، و او بر بالای منبری از نور در کنار راست حضرت رحمن قرار می گیرد، و آن پاداشی است به خاطر مخالفتی که با هوای نفسانی خود می نماید، و در برابر آنچه که نفس، شهوتها، طمع، غضب و قهرش بدان فرا می خواند صبر و شکیبایی می نماید، در حالی که قدرت تنفیذ خواستهای خود را دارا است؛ دنیا با تمام وجود زمامدار عادل را به سوی خود می خواند؛ ولی او در برابرش ایستادگی نموده به او نه می گوید و اظهار می دارد که من از الله که پروردگار جهان است هراس دارم، چنین شخصی نافع ترین خلق الله به مردم خواهد بود، هرگاه زمامدار اصلاح گردد همه رعیت با او اصلاح می شود، و او سایه خدا در روی زمین خواهد بود، زیرا که همه مردم در زیر سایه او قرار خواهند گرفت، وهرگاه که او عدالت کند او تعالی هم او را در سایه خویش قرار خواهد داد.
