شاهي نظام

دتاريخ له پاڼو څرګنديږي چې د نړۍ په سياسي نظامونو کې ټولواکي (شاهي نظام) د نورو په پرتله زيات نافذ شوی دی چې له پېل نه تر اوسه پورې د نړۍ پر مخ په يوه يا بله بڼه راروان دی ،او د تاريخ په ډېرو پېښو کې ځانګړی ځای لري.

په ظاهري بڼه “ټولواکي” يو ويوکی دی چې د دولت مشر ټول واک (پاچا) ته کارول کيږي ،دی شخصي واکمن وي او په خپل سر د حکومت چارې پرمخ بيايي؛ خو د دې نظام شکلونه په بېلابېلو زمانو او هيوادونو کې يو تر بله توپير لري ، مانا دا چې  دا نظام پرټوله نړۍ يو ډول نه دی راغلی، په هر پېر کې په مختلفو بڼو رامنځ ته شوی دی چې دلته يې موږ په لنډه توګه را اخلو:

(۱) مطلق العنان ټولواکي :

ددې واکمني بنسټيزې ځانګړنې دادي چې په داسې نظام کې پاچا د قانون يادستور په منلو مکلف نه وي ،بلکې د ده ژبه قانون وي ، دی چې څه وايي هغه به دقانون يوه برخه ګرځي او د چارو په پلي کولو کې به هم  له چاسره په مشوره کولو پابند نه وي ، او که دی په خپله خوښه له چاسره مشوره کوي هغه به د ده يوه لورينه وي اوکه مشوره نه کوي ؛ نو څوک ترې پوښتنه نشې کولای ، هغه به پخپله دچارو واګي پرمخ بيايي ، قانون به پخپله جوړوي او دجګړو پرېکړې به هم دی کوي ، دقضا پرېکړه به هم بالاخره ترده پورې رسيږي او د ده پرېکړه به وروستۍ او منونکې پرېکړه وي، که هغه په قضايي چاروکې وي اوکه پوځي چارو کې، لکه نن چې دپوځ په قانون کې کوم قوانين پلي کيږي چې د پلاني جرم به څنګه او څومره جزاوي؟ د دواړو ترمنځ يوازې دومره تو پېردی چې مطلق العنان پاچا په هيڅ قانون منلو مکلف نه وي ، که له چا يې بد راشي او پرېکړه وکړي چې پلانی دې د خره څرمن وخوري يا دې په دېوال کې ووډل شي ؛ نو ددې شخص په اړه همداقانون ګرځي ، دېته مطلق العنان پاچاهي وايي او همداسې نظام دفرعون او نمرود په څېر انسانان وزېږول  چې آن دخدايي دعوې يې هم وکړې.

(۲) پاچايي شورا:

د شاهي نظام دوهم ډول “پاچايي شورا” ده چې په انګريزي ژبه کې ورته ” Counseling  monarchy” وايي ، ددې لنډه پېژندنه داسې ده چې په دې نظام کې به پاچا قانون په خپله جوړوي او دچارو پرېکړي به هم دی کوي؛ خوله دې سره سره به له ځان سره يوه شورا هم ساتي او دقوانينو او احکامو په پلي کولو او اجرائيه چارو پرمخ بېولو کې به ورسره مشورې کوي ، بيا همدا شورا هم بېلابېل ډولونه لرې: ځيني يې دکونسل “council” ځينې د سنا مجلس او ځينې يې بياپه نورو نومونو ياديږي ، دغه راز مشورې هم يوله بل سره توپېرلري ، په ځينو ځايونو کې داسې شوي وي چې پاچا له شوراسره مشوره شرېکه  کړې ؛ خو دهغوی په مشورو منلو مکلف نه وي ، که د مشورې پر خلاف عمل وکړي بيا يې هم څوک له خپلې پرېکړي نشې په شا کولای، او کله داسې هم شوي دي چې پاچا اړ  وي چې دشورا پرېکړه به مني ، شورا چې کومه پرېکړه وکړي ياکوم قانون تصويب کړي پاچا به دهغو په منلو مکلف وي .

په تېر تاريخ کې ديونان رياستونه ترټولو مهذب او منظم رياستونه شمېرل کيږي ، هغه مهال هلته دښاري رياستونو “city states ” نظام و ، په هرښار کې به يوه ځانګړې واکمني وه او هغه به يو مستقل هيواد و ، او په هره کلا کې هستوګن خلک به ديوه رياست افراد يادېدل ، د يونان هرښار به ځانګړی واکمن او ځانګړی نظام درلود، دښاري رياستونو همدانظام ترډېرې مودې روان و ، ټول يونان په يو شمېر واکمنيو وېشل شوی و ، دهمدې رياستونو پاچايان په لو مړي سرکې مطلق العنان پاچايان ول؛ خو وروسته دوی دپاچاهي شورا نظام غوره کړ او ځينو يې دځان له پاره ځانګړي شوراګانې جوړي کړې چې په بېلابېلو معاملاتو کې به يې پاچاته مشورې ورکولې، په زياتره رياستونوکې به پاچايان د مشورو منلو پابند ول؛ خو په ځينو رياستونو کې به  پاچايان په دې مکلف نه ول چې دشورا مشورې ومني او په ځينو نورو کې بيا پاچايانو ته خپل حدود ټاکل شوي وو چې په ځينو معاملاتو کې به دشورا د پرېکړو په منلو مکلف وو، او په ځينو نوروکې بيادوی خپل واکه ول.  همدا واکمنۍ په يونان کې دعيسی عليه السلام نه ۳۰۰/۴۰۰ کاله دمخه وې.

(۳) مذهبي ټولواکي :

دريم ډول مذهبي يا “Religious monarchy” پاچايي ده، دا داسې واکمني وه چې د پاچا د واک اصلي سرچينه به مذهب و ، پاچابه له مذهبي مراسمو سره سم دمذهبي مشرانو له خوا ټاکل کېده ، پاچاته به دوی لوړه ورکوله او ويل به يې چې پلانی زموږ له خوا پاچا وټاکل شو، پاچابه په خپله واکمني کې دمذهبي مشرانو تابع و او د دوی له پرېکړو سره سم به يې حکومتي چاري پرمخ بېولي، دامذهبي پاچاياني ترډېرې مودې په عيسايانو کې دود وې، چې د دې پېل دعيسی عليه السلام اسمان ته له خېژولو شاوخوا ۳۰۰کاله وروسته شوی دی .

پرعيسايانو درې سوه کاله داسې تېرشوي دي چې دوی به تل دخپلو مخالفينو له خوا دظلم او شکنجې ښکار ول ، دوی دنړۍ پرمخ داسې ځای نه  درلود چې سره راټول شي، او دخپل دين تبليغ به يې په پټه تر زمکې لاندې په سمڅو کې تر سره کاوه چې دالړۍ تردرې سوه کاله همداسې روانه وه، په همدې موده کې د دوی په دين کې تحريف شوی دی او تر اوسه په هغه ډول را روان دی .

په پيل کې د عيسی عليه السلام  لارويان موحدين ول او عيسی عليه السلام به يې يوازې د الله تعالی استازی او رسول مانه ؛ خو چې کله يهود د دوی منځ ته ورننوتل؛ نو د دوی په دين کې يې لاس وهنه وکړه.

 پو لوس “Saint Paul ” چې لومړی يهودي و او دعيسايانو تر ټولو مخ کښ دښمن و ، عيسايان تر ټولو زيات د ده له لاسه کړېدلي دي، په پای کې ده  عيسائيت ومانه او بيايې د عيسايانو په مذهب کې تحريف وکړ ، دتثليث عقيده ، دکفارې عقيده او نور خرافات په عيسايانو کې همده دود کړل، چې بالاخره د عيسايي مذهب رښتوني لارويان ګوم نامه شول ، يا ختم شول او ياډېر لږ پاتي شول او دا نوی دين چې “پولوس” له ځان نه جوړ کړی و، د عيسائيت په نو م مشهور شو .

د عيسی عليه السلام له اسمان ته ختلو درې پېړۍ وروسته د روم پاچا قسطنطين  (چې لوی قسطنطين هم ورته وايي ) دعيسائيت دين ومانه ، تردې مخکې به دروم پاچايانو دبوتانو عبادت کاوه؛ خو په درېيمه پېړۍ کې همدې پاچا د”پولوس” عيسايي مذهب ومانه. دا هغه قسطنطين دی چې قسطنطنيه ښار د ده په نوم جوړ شوی دی چې اوس ورته استنبول وايي او بيا همدا ښار دعيسايانو پلازمينه ونومول شوه ، په همدې توګه د لومړي قسطنطين ترعيسائي کېدو وروسته په روم کې دعيسايانو واکمني پېل شوه ، هغه مهال د”پوليس” عيسائيت مذهبي مشر “اتاناسيوس” (Athanasius) و، نوموړي په لومړي ځل “قسطنطين” پاچا په مذهبې توګه لو مړی مستند پاچا وګرځاوه او په روم کې مذهبي پاچايي له همده څخه پېل شوه.

د دې مذهبي پاچايي ځانګړتيا داوه چې په مذهبي چارو کې به دکليسا مشر “پاپ” پرېکړه وروستۍ پرېکړه وه ، د دولت مشر پاچا به يوازې سياسي دندې پرمخ بېولي او د کليسا مشربه دا واک هم درلود چې مالومه کړې کومه معامله مذهبي ده او کومه غير مذهبي ؛ نو ځکه به پاچا ترډېره بريده دکليسا مشر دپرېکړو په منلو مکلف و ، که دکليسا مشرانو به  پاچاته  دکومې خبري امر کاوه؛ نو هغه به يې په منلو مجبور و ځکه چې په يوه واکمني کې دوه پاچايان نشي پاتي کېدلی ، له همدې امله به د روم په تاريخ کې دپاپ او پاچا دواکمني حدود يوه ستونزمنه مسئله وه چې په دوی کې به دهمدې مسئلې پرسرډېري جګړې کېدلې. په پای کې دامسئله نوره هم پسې توده شوه او يوه نه هوارېدونکې ستونزه وګرځېده تر دې چې دسيکولر (پرمذهب نه ولاړ ) حکومت تر ولکې لاندې په “واتيکان” کې دپوپ بېل رياست جوړ شو.

(۴) دستوري پاچايي (Constitutional monarchy)

دستوري پاچايي دېته وايي چې پاچا به هرومرو دستور ياقانون ته ژمن وي ، داسې نه چې څه د ده له خولې وځي هغه به قانون وي ، چې څه ډول غواړي هغسې پرېکړه به کوي او چې څنګه د ده خوښه وي هماغسې اقدام به کوي ، بلکې د ده هرډول ګام به له يو دستور سره سم اخيستل کيږي، د همدې دستور په دائره کې به ژوند تېروي او له قانون څخه به هيڅ  ډول سرغړونه نشي کولای .

د ستوري پاچايې هم د نورو نظامونو په څېر په بېلابېلو زمانو کې منځ ته راغلې ده ، په خپله په يونان کې هم داسې پاچايي شوې ده ، د روم په تاريخ کې هم داسې شوي دي چې پاچابه يو دستور ته ژمن و ، په ځانګړي ډول په منځنيو پېړيو کې زياتره  واکمنۍ او پاچاياني دستوري وې. داسې پاچايي يو ډول هغه دستوري پاچايي هم ده چې په نننۍ نړۍ کې د پارلمان يوه برخه شمېرل کيږي ،لکه په برتانيه کې ، هلته اوس مهال پاچا ملکه ” اليزابېت اليګزاندرا مېري” (Elizabeth Alexandra Mary) ده او په هغه هېواد کې دستوري پاچا يي نظام دی، خو دا پاچايي يوازې سمبوليکه بڼه لري ، پاچا هيڅ واک نه لري، اختيارات ټول له کابينې  او يا له پارلمان سره دي، يوازې د نوم له پاره يې يو پاچا کښېنولی دی چې رول يې تر ډېره ځايه مراسمي او سمبوليک دی.

تاسو ولوستل چې پاچايي يو داسې کلّي مشکک دی چې له مطلق العنان پاچايي څخه تريوازې په نوم پاچايي پورې بېلا بېل ډولونه لري ، مانا دا چې په نړۍ کې داسې پاچاهم تېر شوی چې يوازې وينا به يې قانون و او داسې پاچا هم شته چې هيڅ واک نه لري سره له دې چې داهم د پاچايي يو ډول دی او ها بل هم د پاچايي يو ډول دی، لنډه دا چې  شاهي نظام همدا څلور يا پنځه ډولونه لري .

او له دې څخه داڅرګنديږی چې له کوم  وخت نه په نړۍ کې دجمهوريت غوغا پېل شوې ده له هغه وخت نه دپاچا کلمه يا د پاچايي او ملوکيت نوم هم بدنام شوی دی ، او د دې بدنامې پايله دا شوه چې اوس شاهي نظام محض يو شر ګڼل کيږي او خلک دا ګومان کوي چې شاهي او ملوکيت تل بد نظام دی او بدې پايلي لري ، ځينې داسې خلک هم ليدل کيږي چې وايي په اسلام کې ملوکيت نشته ، شاهی نظام نشته او داسې نور .

په حقيقت کې داخلک دهغو تبليغاتو تر اغيز لاندې راغلي دي چې دجمهوريت غوغا يې را پېداکړې ده، کنه نو ملوکيت؛ خو يو عنوان دی او ددې عنوان معنون ښه هم کېد لی  شي او بدهم .

که تاسو قرآنکريم وګورئ؛ نو الله تعالی طالوت ((ملک)) يعني خپل قوم ته دپاچاپه توګه راليږلی و او دا کار يې له خپلو نعمتونو څخه شمېرلی دی ، هغه جل جلاله بني اسرايلو ته وايي: “موږ پرتاسو احسان وکړ چې طالوت مو دپاچا په توګه دروليږی” .

او دغه راز الله تعالی بني اسرائيلو ته خپلي نيکۍ بيان کړي ده، هغوی ته وايي : (وجعلکم ملوکا) او الله تاسو پاچايان کړي وی، او داؤد عليه السلام او سليمان عليه السلام ته يې هم پاچايي ورکړې وه ، اوس چې کله جمهوريت پاله خلک دې اياتونو ته راورسيږی؛ نو ډول ډول تاويلات اوتوجيهات پکې کوي، دوی وايي چې له دېنه مراد پلانی ملک دی او په اسلام کې دملوکيت نظام نشته  او داسې نور …

خوحقيقت دادی چې ملوکيت ، پاچاهي ، ټول واکي ياهرډول نوم چې وي په دې کې اصل دادی چې ددې نظام واک څومره دی؟ او د کومو اصولو لاندې دوی حکومت کوي؟  که همدااصول سم وي؛ نوکه پاچايي ورته وايي ، که ملوکيت ورته وايي او که خلافت ورته وايي هرډول نوم چې پرې اږدي هيڅ پروانه لري او دېته بدنظام نه ويل کيږي ؛ نو داخبره بايد له پامه ونه غورځول شي چې دا ډول تصورات چې ملوکيت يا پاچايي محض يو شردی ، دا د هغو روڼ اندو تبلغات دي چې زموږ په زمانه کې راپورته شوي دي ، او د دوی پوره تفصيلات به په خپل ځای کې درته وړاندې کړو . د پاچا په کلمه کې په خپل ذات کې هيڅ نيمګړتيا نشته، سهي هم کېدلی شي  او غلط هم کېدلی شي ، دغه راز ښه هم وي او بد هم وي؛ خو اسلام په دې اړه هيڅ بنديز نه لري چې د مشر نوم “ملک” ، که “خليفه” او يا “پاچا” او که “ولسمشر” وی، دنوم له امله په واکمني کې هيڅ ډول بدلون نه راځي ، بنسټيزه خبر داده چې واکمني دکومو اوصولو لاندې ، دکومو قواعدو په رڼا کې او دڅه ډول نظام ترسيوري لاندي چاري پرمخ بيايي. ددي پوره تفصيل به ان شاءالله دکتاب په پای کې درته وړاندې کړو.