تعریف راستی:

راستی و صدق در لغت یعنی مطابقت حکم با واقعیت، و در اصطلاح اهل عرفان و دعوتگران: صدق یعنی گفتن حق در جایی که هلاکت در پی داشته باشد. وهم گفته آمده است: در جایی راست بگویی که جز با دروغ گفتن رهایی نیابی. امام قشیری در تعریف صدق گفته است: صدق آن است که در احوالت شائبه، و در اعتقاد وباورهایت تردید، و در کردارت عیب وجود نداشته باشد. به این مفهوم که از چیزی که اطلاع می دهی مطابق حقیقت باشد.

مفهوم و حقيقت راستي:

راستی دارای مفاهیم وسیع وگسترده ای است که مهم ترین آن را در نکات ذیل وبه طور خلاصه ذکر می کنیم:
(1) واضح ترين مفهوم راستي مربوط به سخن گفتن است. راستي در اين جا به اين معنا است که آنچه شخص خبر مي دهد مطابق با واقعيت باشد و از گفتن آنچه خلاف آن است خود داری کند. دروغگو دراين مفهوم کسي است که سخنانش مطابق با واقعيت نباشد.

(2) مفهوم ديگر راستي مربوط به نيت وانگيزه است. هنگامي که انسان به انجام کاري نيت مي کند بايد انگيزه اش را ازتمايلات ناروا پاک سازد تا کارش صادقانه وخالص به انجام رسد.

(3) جامه عمل پوشاندن به عزم وتصميم يکي ديگر از مفاهيم راستي است. انسان گاه بنا برفطرت خدا دادي وگاه بنابر ترغيب شدن به کارهای خير و آگاه شدن از فضايل آن اراده به انجام کارهاي نيک مي کند، اما هنگامي که لحظۀ کمربستن به آن فرا مي رسد، سستي به خرج مي دهد و ازعمل به آن سرباز مي زند، اين کار خلاف راستي است. داشتن عزم وارادۀ راستين به کارهاي نيک درمفهوم راستي شامل است.

(4) به همين ترتيب مطابقت ميان اعمال ظاهر واحوال باطن شامل مفهوم راستي است. يعني نبايد اعمال بيروني انسان برچيزي دلالت کند که وي در باطن به آن متصف نیست. تلاش درجهت هماهنگي ميان ظاهر و باطن يکي از مفاهيم راستي است. اگر کسي خود را درظاهر شجاع يا سخي بنماياند و درباطن آن چنان نباشد، آن ظاهر دروغين خلاف واقعيت باطني اوست، واين خلاف راستي میباشد.

جايگاه ومنزلت راستي در اسلام:

1- پاي بندي به راستگويی وچنگ زدن به راستکاري از پايه هاي استوار اخلاق اسلامي است. اين ويژگي اخلاقي سبب بالا رفتن منزلت انسان مسلمان مي گردد هم درپيشگاه خالق وهم درنگاه مخلوق.

2- انسان راستگو با مواظبت براين خصلت شايسته سرانجام به مقام صديقان مي رسد. صديقان کساني هستند که ازهمۀ بندگان نيکوکارخداوند بجز پيامبران، درجۀ بالا تردارند.پیامبراکرم – صلی الله علیه وسلم- دراين باره فرموده است: “راستي را ازدست ندهيد! زيرا راستي راه به نيکوکاري مي برد ونيکوکاري راه به بهشت، وشخصي که پيوسته راست مي گويد وراستگويي را پیشۀ خود مي کند سرانجام درنزد خداوند درشمارصديقان نوشته مي شود… وبپرهيزيد از دروغ! چراکه دروغگويي به فجور مي انجامد وفجور به آتش دوزخ، وشخصي که پيوسته دروغ مي گويد وبه دروغگويي خود را عادت می دهد، درنزد خداوند دروغگوي نوشته مي شود”.

3- امام مالک – رحمه الله- در کتاب مؤطا از صفوان بن سلیم روایت می کند که از پیامبر -صلی الله علیه وسلم- پرسیده شد: آیا مؤمن بزدل می باشد؟ فرمود: بلی، سپس پرسیده شد: آیا مؤمن بخیل و تنگ چشم می باشد؟ فرمود: بلی، سپس پرسیده شد: آیا مؤمن دروغگو می باشد؟ فرمود: نه.
این حدیث نشان می دهد که دروغ گفتن خوی مؤمن نمی تواند باشد؛ ولی گاه ممکن است به شکل عارضی و نا گهانی از مؤمن هم دروغ صادر شود.

عالی ترین درجۀ راستی:

بالاترين درجات راستي صادق بودن درخصال ايماني ومقامات ديني مانند محبت خداوند جل جلاله، ترس از او تعالی، توکل بر او، رضا وخشنودي در برابر او و اميد به فضل واحسان اوست. رسيدن به حقيقت هريک ازاين مقامات ومراعات مقتضاي هرکدام، کاملترين مفهوم راستي است.

علل وانگیزه های راستی:

صداقت وراستی دارای انگیزه ها وعللی است که مهم ترین آنها عبارتند از:
(1) دین: زیرا که دین او را به صداقت دستور می دهد، و برآن تشویق می کند و از دروغ باز می دارد.
(2) عقل.
(3) مروت که مانع دروغ می گردد.
(4) حب آراسته شدن به صداقت و کسب شهرت بدان.
انواع راستی:
(1) صدق در سخن در تمام احوال و اوضاع.
(2) راستی در وفا کردن به تصمیم وعزیمت با قوت تام و به دور از تردد.
(3) صدق در نیت واراده، و آن عین اخلاص است.
(4) صدق در کردار، این نوع با اخلاص و کمال یقین همراه است؛ زیرا که صاحب آن عمل خویش را برای پروردگارش خالص می گرداند و به وعده های الهی اطمینان دارد و در برابر طاعت خویش نه پاداش می خواهد و نه سپاسگزاری.
(5) صدق در مقامات دین، مانند: صدق در خوف، صدق در رضا، صدق در رجاء، صدق در مجاهده وصدق در توبه و امثال آنها.
برایند و نتائج راستی:

مهمترین نتائج صداقت عبارتند از:

(1) الله متعال برای انسان صادق، آرامش روانی و اطمینان قلبی، نصیب می فرماید، حضرت حسن بن علی رضی الله عنهما از پیامبر – صلی الله علیه وسلم- روایت کرده است که آن حضرت فرمودند: « از چیزی که ترا در شک وتردید می افکند به نفع چیزی که مترددت نسازد، بگذر؛ زیرا که صداقت آرامش است و دروغ تردد وبی قراری ».

(2) الله متعال بر سر، مال وفرزندان صادقین برکت می افکند، چنانچه آن حضرت فرموده است:« هردو بایع ومشتری اختیار(فسخ بیع را ) دارا هستند، تا زمانی که از هم جدا نشده اند، اگر راستگویی کنند و (عیبت را ) بیان دارند، در فروش آنها برکت افکنده می شود، واگر دروغ گفتند و عیبها را پنهان کردند برکت فروش شان نابود خواهد شد.
(3) خداوند غم و اندوه صادقین را برطرف می دارد و از مصیبتها نجاتش می دهد، چنانکه به کعب بن مالک و رفیقهایش پس از غزوه تبوک رخ داد.

(4) خداوند برای صادقین کامیابی ای نصیب می کند که با درجه شهداء برابر است. چنانچه پیغمبر بزرگ مان می فرماید:« کسی که از الله متعال با صدق دل شهادت را طلب کند، او تعالی برایش درجه شهادت نصیب می کند هرچند که در میان خانواده اش بمیرد».(به روایت مسلم).
(5) خداوند متعال صادقین را در دنیا به سوی عمل نیک رهبری می کند و در آخرت گناهانشان را می بخشاید.
(6) صداقت در دنیا و آخرت نجات را سبب می گردد.