د اهل سنت والجماعت په څلورو سترو فقهي مذاهبو کې، حنبلي مذهب څلورم او وروستی تاسیس شوی فقهي ښوونځی دی. دا مذهب د اسلام د یوه ستر محدث، فقیه او زاهد امام، حضرت احمد بن حنبل رحمه الله د علمي هڅو او اجتهادي اصولو پر بنسټ ولاړ دی. حنبلي مذهب په ځانګړي ډول پر قرآن او صحیحو احادیثو باندې د کلکې منګولې لګولو او له شخصي رایې څخه د ډډې کولو له امله شهرت لري.

راځئ چې د حنبلي مذهب بنسټګر، د هغه د فقهې اصول، ځانګړتیاوې او په اسلامي نړۍ کې د هغه اغېز په تفصیل سره وڅېړو.

د امام احمد بن حنبل رحمه الله لنډه پېژندنه

امام ابو عبدالله احمد بن محمد بن حنبل الشیباني رحمه الله په ۱۶۴ هجري قمري کال (۷۸۰ میلادي) د عباسي خلافت په مرکز، بغداد کې وزېږېد. هغه خپل ټول ژوند د علم، په ځانګړې توګه د حدیثو د راټولولو، حفظ او په هغو باندې د پوهېدو لپاره وقف کړ. د علم په لټون کې یې د اسلامي نړۍ ډېرو سیمو لکه کوفې، بصرې، مکې، مدینې، یمن او سوریې ته سفرونه وکړل.

د هغه له مشهورو استادانو څخه یو هم امام شافعي رحمه الله و، چې امام احمد ترې ډېر اغېزمن و. امام احمد د خپلې زمانې تر ټولو لوی محدث (د حدیثو عالم) ګڼل کېده. د هغه تر ټولو ستره ازموینه د “خلق قرآن” (د قرآن د مخلوقوالي) د فتنې پر مهال وه، چې د عباسي خلیفه مامون له خوا پر عالمانو وتپل شوه. امام احمد په کلکه د دې باطلې عقیدې پر وړاندې ودرېد او د سختو شکنجو او زندانونو باوجود یې له خپل حق دریځ څخه شاته نه شو. له همدې امله ورته د “امام اهل السنة والجماعة” لقب ورکړل شو. هغه په ۲۴۱ هجري قمري کال (۸۵۵ میلادي) په بغداد کې وفات شو.

د حنبلي مذهب بنسټیز اصول

حنبلي مذهب د شرعي احکامو د را ایستلو لپاره په لاندې ترتیب سره پر څو بنسټیزو سرچینو تکیه کوي:

1. قرآن او سنت (النصوص): د حنبلي مذهب لومړنۍ او اساسي سرچینه قرآن کریم او د رسول الله صلی الله علیه وسلم صحیح سنت دي. که په کومه مسئله کې روښانه آیت یا صحیح حدیث موجود وي، امام احمد به هېڅ بل شي ته ترجیح نه ورکوله.
2. د صحابه کرامو فتاوی (فتاوی الصحابة): که په قرآن او سنتو کې به یې کوم صریح حکم پیدا نه کړ، نو د صحابه کرامو فتاوی ته به یې مراجعه کوله او د هېڅ یوه صحابي له قول څخه به یې عدول نه کاوه.
3. مرسل او ضعیف حدیث (په ځانګړو شرایطو): د حنبلي مذهب یوه ځانګړتیا دا ده چې که په کومه مسئله کې به صحیح حدیث یا د صحابي قول نه و، امام احمد به د قیاس پر ځای مرسل یا ضعیف حدیث ته ترجیح ورکوله. البته دا په دې شرط چې حدیث ډېر ضعیف نه و او د بل صحیح حدیث سره په ټکر کې نه و.
4. قیاس (د ضرورت پر وخت): قیاس د حنبلي مذهب څلورمه او وروستۍ سرچینه ده. امام احمد به یوازې د سخت ضرورت پر وخت قیاس ته مراجعه کوله، هغه هم کله چې به په پورتنیو دریو سرچینو کې هېڅ دلیل موجود نه و.

د حنبلي مذهب ځانګړتیاوې

• په نصوصو کلک ټینګار: لکه څنګه چې مخکې یادونه وشوه، د دې مذهب تر ټولو لویه ځانګړتیا په قرآن او حدیث باندې کلکه منګوله لګول دي. له همدې امله دا مذهب د “اهل الحدیث” د فکر تر ټولو غوره استازی ګڼل کېږي.
• د بدعتونو او حیلو مخنیوی (سد الذرائع): حنبلي فقه هغو ټولو لارو او وسیلو ته په شک ګوري چې کېدای شي د حرامو او ناروا کارونو لامل شي. دا مذهب د “سد الذرائع” یا “حرام ته د ورتلونکو لارو بندولو” پر اصل ډېر ټینګار کوي.
• په عباداتو کې سختي، په معاملو کې اساني: په عمومي توګه حنبلي مذهب په عباداتو کې ډېر احتیاط کوي او شرطونه یې سخت دي، خو په معاملو (تجارت، قراردادونو او نورو) کې بیا د نورو مذاهبو په پرتله ډېر انعطاف او اساني لري، تر هغه چې کوم صریح شرعي دلیل یې د حرمت لپاره موجود نه وي.

د حنبلي مذهب مشهور کتابونه او خپرېدل

د حنبلي مذهب تر ټولو ستره او بنسټیزه سرچینه پخپله د امام احمد رحمه الله لیکلی کتاب “المسند” دی چې د حدیثو یوه لویه مجموعه ده او شاوخوا ۳۰ زره حدیثونه پکې راټول شوي دي.

وروسته بیا د دې مذهب لویو عالمانو لکه ابن قدامه المقدسي (په خپل کتاب “المغني” کې)، ابن تیمیه او ابن القیم الجوزیه د دې مذهب په تشریح او پراختیا کې مهم رول ولوباوه.

حنبلي مذهب په لومړیو کې په بغداد او شام (سوریه) کې ډېر پیروان لرل. نن ورځ دا مذهب د سعودي عربستان رسمي فقهي مذهب دی او په قطر، کویټ او متحده عربي اماراتو کې هم ډېر پیروان لري