مقدمه

جهاد فی سبیل الله از عبادات پر فضیلت وبا ارزشیست که درقرآن عظیم الشان وارشادات نبوی صلی الله علیه وسلم  از آن به زروة سنام الاسلام تعبیر شده است ، فضیلت هیچ عبادتی در عبادات اسلامی از نماز، روزه و حج به آن برابری کرده نمیتواند، لحظاتی راکه مجاهدان درراه جهادمیگذرانند همه درعبادت به شمار میروند، درروایات متعددازپیامبربزرگواراسلام وارد شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم جهاد را افضل الاعمال خوانده است:« إِنَّ أَفْضَلَ عَمَلِ الْمُؤْمِنِ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ. » بهترین عمل بنده مسلمان جهاد فی سبیل الله است. این ثواب بزرگ نصیب کسانی میشود که برای بدست آوردن آن زحمات وتکالیف متعدد را متحمل شوند زیرا پاداش بزرگ به کار اندک داده نمیشود. در نوشته حاضر درفروغ آیات قرآنی واحادیث نبوی صلی الله علیه وسلم ودیگرمنابع معتبرفرهنگ وعلوم اسلامی درابطه به تعریف جهاد ، مفهوم واقسام آن  خدمت خواننده گان گرامی معلومات مختصر ارایه خواهد گردید.

تعریف جهاد:

جهاد درلغت به معناي کوشش و بذل تمام توانايي و استعداد هاي انساني است. در اصطلاح شرعي نیزبذل تمام استعداد و توانايي شخص مسلمان است که بخاطر نصرت اسلام وكسب رضاي الله متعال آنرابکار مي بندد. به همين علت است كه جهاد در اسلام با قيد في سبيل الله مقيد و مشخص گرديده است . جهاد درپيشاپيش تمام عبادات اسلامي قرار دارد و مرتبه مجاهدان در بالاترين درجات بهشت است ، همان گونه که مقام شان در دنيا بسيار  رفيع و بلند است. حضرت ابو هريره رضي الله عنه روايت کرده است: مردي از اصحاب رسول الله صلي الله عليه وسلم از کنار درهء که در آن چشمهء آب شيريني بود، گذشت و آنجا خوشش آمده ، گفت: چه خوب است که از مردم کناره گرفته و در اين دره زندگي کنم ، هرگز اين کار را نخواهم کرد ، تا ازرسول الله صلي الله عليه وسلم اجازه گيرم. موضوع را به رسول الله صلي الله عليه وسلم ياد آوري کرد و آنحضرت صلي الله عليه وسلم فرمود: « لا تفعل، فإنَّ مُقامَ أحدِكُمْ في سبيلِ اللَّهِ أفضَلُ مِنْ صلاتِهِ في بيتِهِ سبْعِينَ عاما، ألا تُحبُّونَ أنْ يَغْفِر اللَّه لَكُمْ ويُدْخِلكَمُ الجنَّة؟ اغزُوا في سبيلِ اللَّه، منْ قَاتَلَ في سَبيلِ اللَّهِ فُوَاقَ نَاقَة وَجَبتْ له الجَنَّةُ  .»  اين کار را مکن. زيرا مقام وجايگاه يکي از شما در راه خدا بهتر است از نماز هفتاد ساله او كه در خانه اش اداء مي کند. آيا دوست نداريد که خداوند براي شمابيامرزدوشمارابه بهشت داخل نمايد؟ درراه خداجهادکنيدوکسيکه بالاي شتري در راه خداجهادکند، بهشت برايش لازم مي گردد.

همچنان حضرت ابي هريره روايت کرده است: مردي نزد رسوالله صلي الله عليه وسلم آمده پرسيد: يا رسول الله صلي اللهعليه وسلم ثواب كدام عمل  با جهاد در راه خدا برابرشده ميتواند ؟پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود: « لا تستطيعون، » . ثُمَّ قال: « مثَل المجاهد في سبيل اللَّهِ كمثَل الصَّائمِ القَائمِ القَانِتِ بآياتِ اللَّهِ لا يَفْتُر: مِنْ صلاة، ولا صيام، حتى يَرجِعَ المجاهدُ في سبيل اللَّهِ  .»  توانائي آنرا نداريد. سپس فرمود: صفت مجاهد راه خدا مانند روزه دار کوشش کننده است که به آيات خدا مطيع بوده و از انجام روزه و نماز غفلت نمي کند، تا اينکه مجاهد راه خدا باز گردد.

جهاد دراسلام داراي مفهوم وسيع است که شامل و در برگيرنده تمام تلاشها ، مبارزات وتحمل مشقات در راه اعلاي کلمة الله مي باشد. قتال ياجنگ يکي از انواع جهاد است. چنانچه الله متعال مي فرمايد:(وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ.) عنکبوت 69  «كساني  كه در راه ما تلاش ومبارزه مي کنند به يقين راه‏هاي  خود را بر آنان مي ‏نماييم وحقيقتا‏ الله  بانيكوكاران است».
امام بغوي مي گويد: معني مجاهده در ين آيه ، صبر برطاعات است. حسن بصري مي گويد: بهترين جهاد مخالفت خواهشات وهواي نفساني است.از فضيل ابن عياض روايت شده است که درتفسير اين آيه گفته است : آنانيکه در راه طلب علم مي کوشند راه عمل کردن را به آنها نشان مي دهيم. سهل ابن عبد الله مي گويد: آنانيکه در راه احياء واقامه سنت تلاش مي کنند راه جنت را به آنها نشان ميدهيم. از حضرت عبدالله ابن عباس روايت شده است:آنانيکه در طاعت وعبادت ما تلاش مي ورزند ، راه وصول به ثواب را به آنها نشان ميدهيم .

رابطه جهاد بادعوت:

دعوت دراسلام از فرايض حتمي به شمار ميرود که درهيچ حالتي نبايد مسلمان ازآن غفلت نمايد ، زيرا هدف نهايي اسلام ، سعادت بشريت  بواسطه گرويدن آن به اسلام  و انقياد کامل به دساتير سعادت بخش آن  است.  قتال در راه الله متعال از جمله عبادات حسن لغيره وآخرين گزينه براي انقياد غير مسلمانان به نظام اسلامي مي باشد. ازهدايات و رهنمايي هاي پيامبراسلام صلي الله عليه وسلم براي سپه سالاران لشکراسلام اين بود که در قدم نخست مردم را به اسلام دعوت کنيد اگر پذيرفتند (لهم مالنا وعليهم ماعلينا)  است. و در قدم دوم آنها را به انقياد وپرداخت جزيه فرا بخوانيد و در قدم سوم با آنها اعلان جنگ کنيد . جهاد عملي (قتال) به منزله وسيله و ابزاري است که موانع را از راه پخش ، گسترش و تطبيق دين مقدس اسلام مي بردارد.

استاد سيد سابق مي گويد : واجب  است  مسلمانان  پيش ازآغازجنگ  ازدشمن  دعوت  به قبول  اسلام  بعمل  آورند. امام مسلم درصحيح خودازپيامبرصلي الله عليه وسلم روايت نموده است:هرگاه پيامبرصلي الله عليه وسلم براي لشكرمسلمانان اميري تعيين ميکرداوراوصيت وسفارش میکردبه اينکه تقواي خدا پيشه ‌کندوبا مسلمانان  همراهش  به  نيکي  رفتار کند،  سپس  مي‌گفت‌:‌بنام خداودرراه خدا جنگ  کنيد، باکافران جنگ کنيد ، بجنگ  برويدوجهادکنيد وازاموال غنايم مدزديدوخيانت درغنايم مکنيدوکسي رامثله نکنيدوکودکان ومردان سالخورده  رامکشيدوچون با دشمن خويش ازمشرکين روبروشديدآنانرابه سه چيزدعوت کنيدهرکدام راکه قبول‌کردند، از آنان بپذيريدوازآنان دست بکشيد. اول آنانرابه اسلام دعوت‌کنيد چون پذيرفتند شمانيز بپذيريدوازآنان  دست بر داريد سپس آنانرادعوت‌کنيدکه ازسرزمين خويش به سرزمين مهاجران نقل مکان‌کنندوبه آنان خبربدهيدکه  اگر چنين ‌کنند مثل مهاجران  خواهند بود، هرچيزي‌که  به نفع  آنان باشدبه نفع  آنان  نيزخواهد بودوهر چيزي‌ که  به ضرر آنان  باشد بضرر آنان  نيز  خواهد  بود ،  اگر  هجرت  را  نپذيرفتند ‌ و اسلام  آوردند به آنان  خبربده ‌که حال آنان  مانند اعراب  مسلمان  است  وحکم خداکه درباره  آنها  جاري  ميگردد درباره  آنان  نيز جاري  ميگردد ماننداعراب باديه مسلمان هستندکه تا درجهادشرکت نکنند ازغنايم وفيئي نصيبي ندارندپس تابا  مسلمانان  درجهاد  شرکت نکنندسهم ونصيبي ازغنايم وفيئي به آنان داده  نمی‌شود. اگراسلام رانپذيرفتند  واز اسلا‌م  آوردن  امتناع  ورزيدند ازآنان  جزيه بخواهيد وخراج بگيريد، چنانچه  جزيه را قبول کردنداز آنان  بپذيريدوازآنان دست بکشيد. واگرجزيه رانيزردکردندونپذيرفتند،پس ازخداونداستعانت وکمک بخواهيدوباآنان بجنگیدوهرگاه اهل قلعه رامحاصره کردیدوازشماخواستندکه برای شان عهدوذمه خداورسولش را بدهید، این راازایشان مپذیریدوبگویید نه خیر. ولی عهدوپیمان خودتان ویاران تان رابرایشان قراربدهید. زیرا شمااگرعهدوپیمان خودویاران تان  رابشکنید، برای تان آسانتراست تااینکه عهدوپیمان خداوپیامبرصلی الله علیه وسلم رابشکنید.
هرگاه  اهل  قلعه‌ را محاصره‌ کرديد واز شما  خواستند که  آنان  را برحکم  خدا  فرود آوريد  از آنان  قبول  مکنيد ولي  آنانرا برحکم خويش  فرود  آوريد ، زيرا شما نمي‌دانيد که  آيا  حکم  خدا را درباره  آنان  مي‌ يابيد ياخير ‌ولي  خودتان  به حکم  خودتان  آگاه  هستيد مراد آنست  که  به احترام  خدا و پيامبرصلي الله عليه و سلم  از عهد و پيمان  آن  دو  بپرهيزيد  و عهد و پيمان  خود تان  را بدانان  بدهيد.

اقسام جهاد:

حضرت انس ابن مالک رضي الله عنه روايت ميکند پيامبرصلي الله عليه وسلم فرموده است:(جَاهِدُوا الْمُشْرِكِينَ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ وَأَلْسِنَتِكُمْ. ) «بامشركين توسط كاربرد مال ، نفس و زبان خود جهاد نماييد». الله متعال مي فرمايد(انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌلَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ)التوبة:41 «همه بيرون شود ، سبكبار باشيد يا سنگين بار و بامالهاوجانهاي  خود ، در راه خدا جهاد نماييد; اين براي  شما بهتر است اگر بدانيد».
بنابراين جهاد انواع زيادي دارد که از جمله ، جهاد با مال است كه در راه هاي خير مصرف مي گردد. بخصوص تجهيز و تهية مصارف مجاهدين ، كه بهترين نوع جهاد مالي بحساب مي آيد و شكل ديگر آن جهاد عملي و قتال است كه مسلمان شخصاً در برابر دشمنان الله به قتال و مبارزه مي پردازد . نوع ديگر جهاد با زبان است كه با بيان نمودن شريعت اسلام و طرد و دفع تهمت هاي باطل صورت مي گيرد .
جهاد و قتال با نفس در برابر دشمنان اسلام در حالات عادي فرض كفايي است.  اما اگركفار بخشي از سرزمين مسلمانان را اشغال نمود و يا از سوي خليفة مسلمانان نفير عام اعلان گرديد  در آن صورت جهاد فرض عين مي گردد . تنها جنگيدن با دشمنان اسلام را جهاد گفته نمي شود بلکه جنگي را که در راه  الله  و بخاطر اعلاي کلمة الله باشد ، جهاد گفته مي شود : الله متعال مي فرمايد:(الَّذِينَ آمَنُوا يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ) النساء76. «كسانيكه ايمان دارند در راه الله مي جنگند و كسانيكه كافر شده اند در راه طاغوت مي جنگند».  ازحضرت ابي موسي اشعري  رضي الله عنه روايت است که مردي آمد  و از پيامبرصلي الله عليه وسلم پرسيد:(الرَّجُلُ يُقَاتِلُ حَمِيَّةً وَيُقَاتِلُ شَجَاعَةً  وَيُقَاتِلُ رِيَاءً فَأَيُّ ذَلِكَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ؟ قَالَ مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ. ) مردي بخاطرحميت وتعصب مي جنگد و مردي بخاطر ريا و خود نمايي مي جنگد ، پس كدام  يك از ينها در  راه  الله است ؟ رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمود : كسيكه مي جنگد تا دين الله بلند و بر ترگردد ،  فقط او در راه  الله است.  مراد از جهاد و مبارزه با زبان اين است كه تبليغ وتلاش به خاطر پاسداري از اسلام وتوسعه ارزشهاي آن ، تحكيم و تطبيق نظام اسلامي در جامعه صورت گيرد. تفكيك ميان جهاد عملي وزباني را مي توان ضمن يك مثال روشن كرد : جهاد با زبان همانند هواست كه انسان هيچ گاه جامعه از آن مستغني و بي نيازشده نمي تواند وهمواره بدان نيازمندي وجود دارد و قتال و جهاد مسلحانه به سان دوا است كه انسان تنها در هنگام مرض وضرورت به استعمال آن نياز پيدا مي کند.
همچنان بسا اوقات ، بزرگترين قوت هاي نظامي ولشكر هاي جنگي در مصاف جنگ شكست مي خورند اما حجت و برهان درست هيچگاه به هزيمت و شكست رو به رو نمي شود ، حجت و برهان درست كه توسط قلم و زبان بيان مي گردد ، زيباترين وقوي ترين راهكار دعوتي به سوي حق و درست ترين وسيله نصرت  دين خدا نسبت به سلاح بران ولشكرهاي زياد است.
ابن قيم جوزي مي فرمايد : جهاد دوگونه است: اول جهاد به وسيله شمشير و نيزه واين جهادعامه مردم است ،كساني كه به اين جهاد رومي برند و در جبهه جنگ مي شتابند بيشتر هستند . دوم جهاد بيان وتبليغ با ارايه براهين و دلايل است كه اين جهاد ، جهاد خاص پيروان پيامبران الهي است و اين جهاد امت مسلمه است ، مبارزان اين عرصه نسبت به جهاد مسلحانه كم هستند و اين جهاد بهترين جهاد به حساب مي رود ، زيرا از يك سو منفعت آن زياد و ازسوي ديگردشمنان آن بيشتر مي باشد.

اهداف جهاد زباني:

اصلاح وتزكيه نفس، مهم ترين و اساسي ترين هدفي است كه پيامبران الهي به خاطر آن مكلف شده بودند و پس از ايشان حاملان وراثت ايشان به آن مكلف هستند كه اين رسالت را بدوش گرفته پيش برند و در اين راستا تلاش ورزند. الله متعال ميفرمايد:(هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الأُمِّيِّينَ رَسُولا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ.)جمعة  2.  «الله آن ذاتي است كه درميان بي سوادان پيغمبري از خود شان برانگيخت تا آيات الله را براي ايشان بخواند وآنان را پاك سازد و كتاب الله (قرآن) و شريعت را به آنها بياموزاند ، ايشان قبل ازين درگمراهي آشكار بودند» . تزکيه نفس ازمسايل عمده در اعداد براي جهاد عملي به شمار مي رود.
جلوگيري از انحرافات فكري و عقيدتي ، هدف اساسي ديگر جهاد زباني است که همانا روبه راه كردن افكار و باور هاي انحرافي وجلوگيري از توسعه و رشدآن ، مانند افكار انحرافي سكولاريزم ، ليبراليزم ،‌ مليت گرايي و..مي باشد.
پاسداري و حفاظت از منافع و مصالح امت مسلمه هدف ديگر جهاد زباني است. حضرت حذيفه رضي الله عنه از رسول الله صلي الله عليه وسلم روايت ميكند : (ومن لم يهتم للمسلمين عامةفليس منهم . ) «كسي كه به امور و حالات مسلمانان اهتمام بخرچ ندهد و بدان توجه نكند از زمره ايشان نيست.» و همچنان پيامبرصلي الله عليه وسلم فرموده است:(مثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ و تَرَاحُمِهِمْ و تَعاطُفِهِم، مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَي  مِنْهُ عُضْوٌتَداعَي  لهُ سائِرُا لْجسدِ بالسهَرِو الْحُمَّي.  )  «مثل مسلمانها در محبت ورحمت ومهرباني شان به همديگرمانند يک جسد اند که هرگاه عضوي از آن بدرد آيد ، ديگر اعضاي جسد درتب ، بيداري و بي خوابي آن را همراهي  مي کنند.»
جهاد از فرايض اسلام است ومشروعيت آن هنگامي آمدکه حضرت محمد صلي الله عليه وسلم مدت بيشتر از سيزده سال را به دعوت وتبليغ اسلام گذرانيد و در اين مدت زحمات و مشکلات فراواني را خودش و ياران همراهش متحمل شدند ، از سخنان ناسزاي مشرکين عرب شروع تا تعذيب بريگستانهاي داغ مکه وآواره شدن مسلمانها به حبشه ومدينه منوره حتي سرحد به آن جا رسيد که تصميم قتل وکشتن حضرت محمد صلي الله عليه وسلم از طرف مشرکين عرب گرفته شد و به همين منظور جواناني را از قبايل مختلف گماشتند که به منزل حضرت محمد صلي الله عليه وسلم يورش بردند ولي حضرت محمد صلي الله عليه وسلم بواسطه وحي از اين عمل خصمانه مشرکين آگاه شده همراه ابوبکر صديق راه هجرت را در پيش گرفت .

اهداف مشروعيت جهاد :

هدف مشروعيت جهاد را مي توان در نکات ذيل خلاصه کرد:
1.دفاع از خود حين تجاوز:چنان چه الله متعال مي فرمايد:)أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَي  نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ(الحج: ٣٩ـ٤٠
«اجازه جهادوجنگ داده شده براي کساني که برآن ها ظلم صورت گرفته است وخداوند به نصرت وکمک آنها توانمند است آناني که از خانه هاي شان بناحق کشيده شده اند جز اين که مي گويند پرورد گار ما خدا است.»
2 .دفع نمودن فتنه جنک طلبان ، الله متعال فرموىه است: )وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَاتَعْتَدُواإِنَّ اللَّهَ لَايُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ(البقرة:١٩٠ «در راه خدا باکساني بجنگيد که با شما جنگ را آغاز کرده اند ، تجاوز نکنيد خداوند تجاوز کاران را دوست ندارد.»
3- دفاع از مستضعفين :)وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا(النساء: ٧٥  «چه شده شمارا که در راه خدا براي رهاي مردان زنان و کودکان که موردستم قرار گرفته اند نمي جنگيد آناني که مي گويند پرورد گارا ازاين دهکده ستمکاران ما را برون آور و براي ما از جانب خود کمک کننده ودوستي مقرر کن.»
4 – براي برچيدن انواع فتنه ها ازروي زمين:)وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّي  لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ(.الأنفال: ٣٩  «وبا آنها بجنگيد تا فتنه در روي زمين باقي نماند و دين کاملاً براي خدا باشد.»  فتنه کفرشرک  سلب آزادي سد راه دعوت اسلام را گفته مي شود.
و اقعيت اينست كه جهاد بخاطر بقاي امت اسلامي و حفظ آبرو وحيثيت آن اهميت حياتي دارد ، زيرا جهاد است كه هيبت امت اسلامي را تأمين نموده و جرئت تجاوز را از كفار و منافقين كينه توز  سلب مي نمايد .  علاوه برآن جهاد عملي دليل قاطعي بر صدق ايمان فرد مسلمان بوده و نشان دهندة مبادرت او در كاري است كه الله متعال آن را مي پسندد . به همين دليل است كه الله متعال كساني را كه از جهاد در راه الله عقب نشيني ميكنند ، مورد تهديد و توبيخ قرار داده  مي فرمايد : (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَي  الْأَرْضِ أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ )التوبه38. « اي مسلمانان شما را چه عذر و بهانه اي است هنگامي كه به شما گويند : براي نبرد در راه الله باشتاب بيرون رويد ;به سستي و  كاهلي مي  گراييد و به دنيا و شهواتش ميل مي  كنيد ؟ آيا به زندگي دنيا به جاي آخرت دل خوش شده ايد ؟ فايده زندگي دنيا در برابر آخرت جز متاع اندك نيست .
مفسرين با در نظر داشت عظمت آثار جهاد و دلالت آن بر صدق ايمان فرد مسلمان مي فرمايند: حفاظت مرز ها و مقام گزيدن براي حراست سرحدات مسلمانان بهتر و افضل تر از مجاورت در بيت الله الحرام و مسجد نبوي و مسجد اقصي مي باشد . به اين دليل كه پاسداري در سرحدات ازجنس جهاد است ومجاورت در مساجد مذكور در نهايت امر از جنس حج مي باشد. الله متعال درمورد مي فرمايد: (أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ) التوبه19. «آيا آب دادن به حاجيان و آباد كردن مسجد الحرام را مانند عمل كسي قرار داده ايد كه به الله و روز قيامت ايمان آورده و در راه الله جهاد كرده است ؟  اين دو نزد الله برابر و يكسان نيستند و الله گروه ستمكاران را هدايت نمي  كند .»
ترك جهاد سبب مي شود كه مسلمانان ذليل گرديده و سر زمين شان ضايع و كفار بر تمام مقدرات آنها مسلط گردند . اين ها عذابهايي اند كه الله متعال تاركين جهاد را به آن تهديد نموده مي فرمايد:(إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللَّهُ عَلَي  كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ )التوبه39. « اگر براي جهاد بيرون نشويد الله شما را به عذابي درد ناك عذاب مي  كند و گروه ديگري را به جاي شما مي  آورد ، شما  با نرفتن به ميدان نبرد هيچ زياني به الله رسانده نمي توانيد ، و الله بر هر كاري تواناست .»
حوادث و واقعيت هاي كنوني واينکه چه  ذلت و اهانتي كه دامن گير مسلمانان گرديده و كفار بر تمام سرمايه هاي مادي و معنوي شان مسلط شده اند ، همه در نتيجة ترك جهاد مي باشد .
امام ابن العربي در تفسير اين آيت مينويسد :  درين آيت تهديد خيلي شديد و وعيد مؤكد متوجه كساني است كه جهاد و قتال را در مقابل مشركين ترك مينمايد و بخاطر اعلاي كلمة الله متعال به نداي نفير عام لبيك نمي گويند.  در مورد عذابي كه درين آيت ذكر شده است ميگويد : ” درين آيت دو نوع عذاب ذكر شده است ، يكي در دنيا به شكل تسلط و استيلاي كفار صورت ميگيرد و نوع ديگر آن عذاب جهنم است كه در آخرت ميباشد.

خلاصه:

درین نوشته موضوعی به بررسی گرفته شدکه جایگاه عمده وارزشمندی رادرمعتقدات اسلامی داردکه در برهه های مختلف تاریخ تعبیرات جداگانه از آن شده است . این موضوع جهاد فی سبیل  الله است. همچنانی که جهاد به تعقیبش (فی سبیل الله) ذکر میشود و(فی سبیل الله) مفهموم بزرگی رادربردارد ، به همین منوال جهاد هم مفهوم وسیعی دارد که آنرابه بعضی ازمفاهیمی که آنراشامل می شود نباید منحصر ساخت، هریکی از انواع جهاد در جای خودش از ارزش عظیمی برخودار است ، در ین نوشته مفهوم جهاد ، در روشنایی نصوص شرعی ، همچنان رابطه جهاد با دعوت اسلامی ، اقسام جهاد ، واهداف مشروعیت جهاد به بررسی گرفته شده است.

نتيجه گیری:

ازبررسی وتوضیحات فوق به گونه مختصر نتایج ذیل بدست می آید:
جهاد فی سبیل الله از فرایض اسلام است که در حالات مختلف فرضیت آن متفاوت بوده میتواند ، گاهی اوقات بالای تمام مسلمنانان مرد و زن فرض می شود ، گاهی اوقات بالای عده به خوصوص فرض عین  وبر گردن دیگران فرض کفایی می باشد.
جهاد در اسلام مفهوم فراخ و وسیعی دارد که در برگیرنده تمام جوانب زندگی امت اسلامی میباشد ، تمام مسایل وموضوعات عمده که  سرنوشت امت اسلامی به آن ربط داشته باشد ، تلاش وبذل مساعی را در آن مورد جهاد گفته می شود.
فتال فی سبیل الله یک نوع از جهاد است ومهم ترین بخش جهاد عملی به حساب می آید.
جهاد ودعوت اسلامی رابطه تنگاتنگ دارند که از جدا شدن آن ها عملاً نا ممکن به نظر می رسد ، جهاد ره گشای اساسی برای دعوت اسلامی می باشد که دشمنان کوردل وحسود انسانیت وبشریت را از راه رسانیدن خیر وسعادت وپیام الهی دور می کند.

منبع: ماهنامه شرعيات، دور دوم، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۹

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مآخذ:

السعدي ، عبد الرحمن بن ناصر.(1423). بهجة قلوب الأبرار وقرة عيون الأخيار في شرح جوامع الأخبار. سعودی. وزارت شئون الإسلامي واوقاف ودعوة وإرشاد.ج1ص19
زيدان عبدالکريم. (1388).اصول الدعوة.کابل . انتشارات اصلاح افکار.
الهيثمي ، نور الدين علي بن أبي بكر .( 1992 ).مجمع الزوائد ومنبع الفوائد. بيروت. دار الفكر .ج5ص331
الحميدي ، محمد بن فتوح .( 2002م ).الجمع بين الصحيحين البخاري ومسلم. بيروت. دار ابن حزم.ج1ص 175
البغوي ، أبو محمد الحسين بن مسعود .( 1997 م ).معالم التنزيل. دار طيبة للنشر والتوزيع. سوره عنکبوت آيه 69
البيهقي، أبو بكر أحمد بن الحسين بن علي.( 1344 هـ).السنن الكبرى. حيدر آباد. مجلس دائرة المعارف النظامية الكائنة.ج2ص40
سابق السيد .(ب ت).الفقه السنة.پشاور .دارالکتب.ج3 ص7
السجستاني ،سليمان بن الأشعث.( ب ت).سنن أبي داود. بيروت .دار الكتاب العربي. ج2ص318
زهيلي وهبة.(ب ت).الفقه الاسلامي وادلته. کويته . مکتبة الرشيدية.ج8ص 5846
سابق السيد .(ب ت).الفقه السنة.پشاور .دارالکتب ج3ص 11 -12
الموصلي، أحمد بن علي بن المثنى أبو يعلى .( 1984).مسند أبي يعلى. دمشق. دار المأمون للتراث. ج9ص255
الهيثمي ، نور الدين علي بن أبي بكر .( 1992 ).مجمع الزوائد ومنبع الفوائد. بيروت. دار الفكر .ج11 ص143
الطبراني ، سليمان بن أحمد بن أيوب أبو القاسم.( 1985).المعجم الصغير  الطبراني . بيروت. المكتب الإسلامي.ج1ص 235
البغوي ، أبو محمد الحسين بن مسعود .( 1997 م ).معالم التنزيل. دار طيبة للنشر والتوزيع.
15      زيدان عبدالکريم. (1388).اصول الدعوة.کابل . انتشارات اصلاح افکار.ص333

نوشته: پوهنمل عبدالواحد جهید، عضو کدرعلمی دیپارتمنت علوم و فرهنگ اســلامی پـوهـنځی عـلوم اجـتماعـی پوهـنتون تعلیم و تربیه کابل

منبع: اصلاح انلاین