توکل و استفاده از اسباب

توکل بر خداوند متعال، مانع استفاده از اسباب نیست، انسان مؤمن استفاده از اسباب را از باب ایمان و فرمانبرداری الله متعال می داند، چون الله متعال به استفاده از اسباب دستور داده است؛ اما رسیدن به نتایج را تنها وابسته به اسباب نمی داند، بلکه به الله متعال توکل می نماید. لذا توکل به معنای بی توجهی به اسباب بعد از آماده کردن اسباب می باشد؛ چنان چه رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: « زانوی شتر را ببند و به الله توکل نما».

الله متعال در مورد استفاده از اسباب می گوید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ} [النساء: 71] اي كساني كه ايمان آورده ايد ! احتياط نمائيد و آمادگي خود را ( براي مقابله با دشمنان ) حفظ كنيد. {وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ} [الأنفال: 60] براي ( مبارزه با ) آنان تا آنجا كه مي توانيد نيروي ( مادي و معنوي ) و ( از جمله ) اسبهاي ورزيده آماده سازيد ، تا بدان ( آمادگي و ساز و برگ جنگي ) دشمنِ خدا و دشمن خويش را بترسانيد. {فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ } [الجمعة: 10] آنگاه كه نماز خوانده شد، در زمين پراكنده گرديد و به دنبال رزق و روزي خدا برويد

و در مورد توکل می فرماید: {وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ} [آل عمران: 122] و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكّل كنند و بس . {فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ} [آل عمران: 159] و هنگامي كه ( پس از شور و تبادل آراء ) تصميم به انجام كاري گرفتي ( قاطعانه دست به كار شو و ) بر خدا توكّل كن ؛ چرا كه خدا توكّل كنندگان را دوست مي دارد . {وَعَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ} [المائدة: 23] اگر مؤمن هستيد، بر خدا توكّل كنيد.

پیامبر صلی الله علیه و سلم در احادیث زیادی، ما را به استفاده از اسباب همراه توکل بر الله متعال رهنمای کرده و واضح ساختند که بین استفاده از اسباب و توکل هیچ تعارضی وجود ندارد، عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: « گر شما طوری که شايسته است بر خدا توکل و اعتماد کنيد، همانا شما را خداوند مانند مرغان که صبح گرسنه بر مي آيند و شام سير باز مي گردند، روزي مي دهد» ترمذی. درین حدیث نبوی به توکل تشویق شده و به اهمیت استفاده از اسباب نیز اشاره شده، چون صبح رفتن و شام آمدن پرنده ها را همراه با ضمانت روزی توسط الله متعال، ثابت نموده است.

عمل به سنت استفاده از اسباب در واقع تحقق بندگی برای الله متعال است، بندگان به اساس آن آفریده شده و پیامبران برای اجرای این سنت فرستاده شده و کتاب های آسمانی به این خاطر نازل گردیده و بر این اساس آسمان ها و زمین استوار و بهشت و دوزخ آفریده شده است، لذا استفاده از اسبابی که به آن امر شده، از جمله عبادت برای الله متعال محسوب می گردد.

your ads

قرآن کریم ما را به استفاده از اسباب دستور می دهد و رهنمون می سازد که تنها به اسباب اعتماد نکنیم و بلکه همگام با توکل به الله متعال، از اسباب استفاده نماییم، مسلمان در امر استفاده از اسباب باید از دو موضوع پرهیز نماید:

اول: اعتماد، توکل، اتکا، امید و ترس از اسباب؛ چون این گونه نگاه به اسباب شرک بوده و خطرناک می باشد و مسلمان باید از آن بر حذر باشد.

دوم: ترک اسبابی که الله متعال به آن ها دستور داده است، این کار نیز گاهی کفر و گاهی ظلم می باشد؛ چون بنده باید، دستور الهی را اجرا نماید و بر الله متعال توکل نیز داشته باشد و باور داشته باشد که همه امور به مشیت الله متعال است و علم و حکم الهی بر آن سبقت جسته، سبب نمی تواند نفع و ضرری برساند، سبب نمی تواند چیزی بدهد و چیزی را بگیرد، نمی تواند حکم و فیصله نماید، اگر اراده الهی نرفته باشد، هیچ چیزی برای بنده حاصل نمی گردد و اگر اراده الهی رفته باشد، هیچ چیزی مانع آن نمی گردد. لذا بنده مسلمان طوری از اسباب استفاده می کند که باور دارد راه نجات و گشایش و رسیدن به هدف با اجرای این اسباب ممکن است و طوری بر الله متعال توکل دارد که نجات و رستگاری و رسیدن به هدف فقط با اراده و مشیت الهی ممکن می باشد، لهذا با جدیت و عزم قاطع از اسباب استفاده می کند و قلب خویش را از اعتماد محض به اسباب پاک می کند و توکل و اعتماد را تنها برای الله متعال مربوط می سازد.

پیامبر صلی الله علیه و سلم بین این دو اصل در حدیث صحیحی جمع نموده و فرمودند: « بر آن چه به نفع توست، حریص باشد و از خداوند استعانت بجو و ناتوان مباش»، رسول الله صلی الله علیه و سلم دستور می دهد که بر استفاده اسباب حریص باش و از سبب ساز اصلی کمک بخواه و از عجر و ناتوانی نهی نموده است و عجز به دو قسم می باشد:

نوع اول: کوتاهی در استفاده از اسباب و عدم حرص و ولع بر استفاده از آن.

نوع دوم: کوتاهی در کمک خواستن از الله و ترک تجرد و خاص از خداوند خواستن.

این سخن مختصر پیامبر صلی الله علیه و سلم همه ظاهر، باطن، احکام و حقایق دین را احتوا می کند.

ادعای منافات بین توکل و استفاده از اسباب بی خبری از دین است:

کسی که می گوید: بین توکل و استفاده از اسباب منافاتی وجود دارد، نسبت به دین جاهل بوده و این نشانه ی بی خبری او به سنت الهی نسبت به مخلوقات و دستورات او می باشد، الله متعال مخلوقات را در چارچوب اسباب آفریده است و برای بندگان اسبابی را مشروع گردانیده تا توسط آن ها به مغفرت، رحمت و ثواب دنیوی و اخروی نایل آیند، کسی که گمان کند به محض توکل و بدون استفاده از اسباب به مطلوب خویش می رسد، سخت در اشتباه قرار دارد؛ چون ممکن نیست، بدون استفاده از اسباب به مقصود و مطلوب رسید.

توازن بین مقام توکل و استفاده از اسباب:

اصل این است که بنده از اسبابی که الله متعال بیان نموده و اجازه داده است، استفاده نماید و باور داشته باشد که سبب ساز اصلی الله متعال می باشد، آن منفعتی که با استفاده از اسباب نصیبش شده، به تقدیر الله متعال می باشد و اگر الله متعال نخواهد، با استفاده از اسباب باز هم منفعتی نصیب او نمی گردد، لذا باید همیشه به الله متعال اعتماد و توکل داشته باشد که نفع رسان الله متعال است و اوست که به اسباب توانایی رسیدن به منفعت را می دهد.

با جستجو و بررسی اقوال دانشمندان اسلامی در مورد توازن بین توکل و استفاده از اسباب به این نتیجه می رسیم که همه علما باور داشتند که توکل وقتی حاصل می گردد که مؤمن به وعده الهی اعتماد داشته و یقین داشته باشد که فیصله او تعالی خواه و نخواه واقع شدنی است و اما با این اعتقاد خود استفاده از اسباب را فراموش نکرده و برای زنده ماندن از خوراکی ها و نوشیدنی ها بهره می گیرد، و بخاطر محفوظ ماندن از دزد و دشمن، سلاح دفاعی آماده نموده و دروازه خانه اش را می بندد، با این هم به اسباب اطمنیان قلبی ندارد و بلکه جلب منفعت و دفع ضرر را به الله متعال مربوط می داند؛ چون سبب و مسبب اصلی الله تعالی است و همه امور به مشیت و اراده اوست و اگر بنده با استفاده از اسباب کوتاهی کند، توکل او دچار نقض و اشکال می گردد.

منابع:

– علي محمد الصلابي، سنة الله في الأخذ بالأسباب، 2017، دار الروضة للطباعة والنشر والتوزيع، استنبول، ص(41:39)

– ابن القيم، مدارج السالكين، (2/130).

– مجدي محمد عاشور، السنن الإلهية، ص(215)

– سيد قطب، في ظلال القران (2/919).

نوشته: د. علي محمد صلابي

ترجمه: عبدالخالق احسان

Advertisement | Why Ads? | Advertise here

پوهنتون چینل

پوهنتون چینل درسره سبسکرایب او شریک کړئ

سبسکرایب Subscribe


Editorial Team

د واسع ویب د لیکوالۍ او خپرونکي ټیم لخوا. که مطالب مو خوښ شوي وي، له نورو سره یې هم شریکه کړئ. تاسو هم کولی شئ خپلې لیکنې د خپرولو لپاره موږ ته راولېږئ. #مننه_چې_یاستئ

خپل نظر مو دلته ولیکئ

wasiclinic.com
Back to top button
واسع ویب