بزرگداشت بزرگسالان
پیری و کهنسالی، مرحله طبیعی از مراحل عمر انسانی است، چون عمر انسان دارای چهار مرحله می باشد: کودکی، جوانی، میانسالی و کهنسالی؛ مرحله کهنسالی، ضعیف ترین و پست ترین مرحله عمر است و بدین خاطر به ( ارذل العمر) مسمی شده است، الله متعال می فرماید:{وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لَا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ} [النحل: 70] خداوند شما را آفريده است سپس شما را مي ميراند . برخي از شما به سنين بالاي عمر مي رسند ( و ) به گونه اي ( فرتوت مي شوند كه كارشان بدانجا مي كشد ) كه پس از ( آن همه ) علم و آگهي چيزي نخواهند دانست. بي گمان خدا ( از اسرار آفريدگان خود ) آگاه و توانا ( بر هر آن چيزي ) است ( كه بخواهد ) .
درین مرحله زندگی، نیروی شنوایی و بینایی و عقلی ضعیف می گردد و تا جایی که انسان باردوش دیگران قرار می گیرد. رسول الله صلی الله علیه و سلم این مرحله از عمر انسانی را مورد عنایت قرار داده و مجموعه ی از آداب اسلامی را از خلال گفتار و کردار و رهنمایی خویش در مورد کهنسالان سفارش نموده اند؛ درین نوشته می خواهیم به برخی ازین هدایات ارزشمند اشاره نماییم:
کفالت مادی
رسول الله صلی الله وسلم، پسری را مورد سرزنش قرار دادند که پدرش از او شکایت داشت و می خواست تمام دارایی فرزند خود را بگیرد؛ و برایش گفتند که تو و مال تو از پدر توست. إرواء الغليل في تخريج أحاديث منار السبيل (3/ 323).
خطابی می گوید: از آن چه درین حدیث ذکر شده، فهمیده می شود که نفقه مورد ضرورت پدر زیاد بود که پسر باید تمام دارای اش را می پرداخت؛ لذا پیامبر صلی الله علیه و سلم پسر را معذور ندانسته و فرمودند: تو و سرمایه ات از پدر توست، به این معنی که هر گاه پدرت به مال تو ضرورت داشت، می تواند به اندازه نیازمندی خود بردارد، همانگونه که از مال خودش می توانست استفاده نماید و اگر سرمایه ای نداشتی و کسب و کاری داشتی، لازم است که کار نموده و نفقه پدرت را کامل بپردازی. اما این که دارای فرزند برای پدر مباح باشد و هر طور خواست و بدون نیاز نابودش نماید؛ چنین نظری را هیچ کس از دانشمندان، ازین حدیث برداشت نکرده اند. معالم السنن خطابي5/183
تشویق احترام به بزرگسالان
از جمله رهنمودهای رسول الله صلی الله علیه و سلم در تعامل همراه بزرگان و کهنسالان این است که امت خویش را به احترام و بزرگداشت آنان تشویق نموده و فرمودند: از جمله امور بزرگ و باارزش در پیشگاه الله متعال، احترام مسلمان موی سفید می باشد. صحيح الأدب المفرد ص143
هم چنین فرمودند: از ما نیست کسی که به کودکان ما رحم و شفقت نکرده و بزرگان ما را مورد احترام قرار ندهد. السلسلة الاحادیث الصحيحة (5/ 230)این حدیث بیان می دارد که تجاوز بر بزرگان با گفتار و کردار و اشاره در واقع تجاوز و بی احترامی به شخص رسول الله صلی الله علیه و سلم می باشد و این مفهوم را از نسبتی برداشت می کنیم که رسول الله فرمودند: بزرگان ما.
از جمله بزرگداشت و احترام کهنسالان: فراخ کردن مجلس، نشاندن او به جای خویش، مقدم داشتن در نوبت، و در همه امور بخاطر مراعات ضعف و ناتوانی او می باشد.
نهی از قتل کهنسالان در جنگ
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: به نام خداوند و به خاطر رضایت او و مطابق ملت رسول الله حرکت کنید و شیخ فانی (کهنسال) را نکشید. جامع الأصول (2/ 596)
رسول الله به نزد بزرگسالان می رفتند
از جمله رهنمود های رسول الله صلی الله علیه و سلم در برخورد با بزرگسالان، این بود که دوست داشتند نزد آنان بروند تا بزرگسالان دچار مشقت و سختی نشوند، وقتی ابوبکر صدیق رضی الله عنه، پدرش را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آورد، برایش گفتند: چرا این پیرمرد را به خانه اش نگذاشتی تا من نزد او بیایم؟ ابوبکر فرمود: ای رسول خدا! سزاوارتر است که او نزد شما بیاید تا این که شما نزد او بروید. رسول الله او را نزدیک خود نشاند و دست خود را به سینه اش مالید و گفت: اسلام را بپذیر! او هم پذیرفت. التعليقات الحسان على صحيح ابن حبان (10/ 274)
همراه بزرگسالان مزاح می کردند
رسول الله صلی الله علیه و سلم همراه کهنسالان مزاح می نمودند، روزی پیرزالی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم آمده و گفت: ای رسول خدا! دعا کن که خداوند مرا وارد بهشت نماید. رسول الله فرمودند: ای مادر فلانی! زنان پیر وارد بهشت نمی شوند. آن زن گریه کنان برگشت! رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند: برایش بگویید که او در حال پیری وارد بهشت نمی شود؛ چون الله متعال می فرماید: {إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً (35) فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا (36) عُرُبًا أَتْرَابًا} [الواقعة: 35 – 37] ما آنان را ( در آغاز كار ، بدين شكل زيبا و شمائل دلربا ) پديدار كرده ايم . ايشان را دوشيزگاني ساخته ايم. شيفتگان ( همسر خود ، و همه جوان و طناز و ) همسن و سال هستند . السلسلة الاحادیث الصحيحة ،شماره (2987)
عجله در ادای نماز بخاطر بزرگسالان
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: هرگاه یکی از شما برای مردم نماز می خواند، باید نماز را کوتاه و سبک بخواند؛ چون بین مردم مریض و ضعیف و پیر می باشد و هرگاه به تنهایی نماز می خواند، هر چه می خواهد طولانی بخواند. متفق عليه، اللؤلؤ والمرجان (1/97)
نفقه سالمندان فقیر از سرمایه دولت
از ابوهریره روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: هر مومنی که مالی از او باقی ماند، میراث او به عصبه اش می رسد؛ اگر قرض دار بود و چیزی نداشت که به ورثه اش برسد، ورثه ناتوان شان نزد من بیایند که من سرپرست شان هستم. یعنی اگر ورثه کودک و یا کهنسال بودند که توانایی امرار معیشت خویش را نداشتند، حکومت اسلامی مکلف به کمک و انفاق شان می باشد، البته این حکم فقط برای مسلمانان نیست، بلکه برای همه کسانی است که در سایه حکومت اسلامی زندگی نمایند، خواه مسلمان باشند یا غیر مسلمان. (حقوق الشيوخ والمسنين في ضوء شريعة الإسلام، د. يوسف القرضاوي.)
حضرت عمر رضی الله عنه در زمان خلافت خود، پیرمرد یهودی را دید که تکدی می کرد و حضرت عمر این کارش را نپسندیده و نیازمندی او را شناسایی نموده و فرمودند: ما در حق تو عدالت و انصاف نکردیم، آنگاه که جوان بودی از تو جزیه گرفتیم و حالا که پیر شدی رهایت نموده ایم! سپس خزانه دار را دستور داد که به او و امثال او از بیت المال مسلمانان به اندازه کفایت پرداخت کنید.
