افغانستان او دويم نړيوال جنګ
څرنګه چې مو د امير حبيب الله خان په دوره کې لومړي نړيوال جنګ په اړه يادونه وکړه چې الماني اوترکې هيئت کابل ته راغي او امير حبيب الله خان يې تشويق کړه ترڅو د انګليس په ضد دجهاد اعلان وکړي. خو د دوي نقشه بريالي نشوه، جنګ پاې ته رسېدو وروسته بيا هم آلمان او افغانستان خپل منځ کې دوستانه اړيکې برقرار کړې، دغو اړيکو وروستۍ دورو پورې دوام وکړه، امان الله خان اروپا ته په خپل سفرکې دهغه هيواد څخه ليدنه وکړه، محمد نادر شاه د خپلې واکمنۍ په دوره کې خپل ورورمحمد عزيزخان په هغه هيواد کې دافغانستان سفيروټاکه او دفاع وزيرشاه محمود خان هم دالمپيک نړيوالو سياليو دسيل لپاره هلته لاړه. افغانستان اوآلمان اړيکه په مختلفو وختونو کې ډېرې پراخه شوې او يو تعداد متخصصين دهغه هيواد نه افغانستان ته راغله.
۱۹۳۹م کال کې دويم نړيوال جنګ په پېل سره دمحوري هيوادونو( متحدين) المان، ايټاليا او جاپان او متفقين يعني انګلستان ، فرانسه ، شوروي اتحاد اوامريکا متحده ايالاتو په اړه دافغانستان حکومت د يو فرمان شپږم د سپتمبر۱۹۳۹م کال په ترڅ کې دبيطرفۍ اعلان وکړه. دې فرمان دجګړيزو هيوادو اتباعو په حرکاتو قيودات وضعه کړه او هم يې دجنګ په اړه خبرونو خپرول دولتي مطبوعاتوپه اړه منحصرکړل.
دويم نړيوال جنګ په پېل سره د افغانستان او آلمان ترمنځ تجارت د هندوستان له لارې عملاً محدود شو خو تر هغې چې المان په شوروي باندې په۱۹۴۱م کال حمله وکړه دالمان سره تجارت په لږه پيمانه دوام وکړو. نړيواله اوضاع دالمان په ګته مخې ته روانه وه د آلمان عسکرو زياتره اروپايې هيوادونه وټکول فرانسې دماتې نه وروسته دبريتانيه سره جنګ پېل شواوهغه هيواديې بمبار کړه، ورپسې خپله حمله په شوروي پېل کړه. پدې ترتيب سره دافغانستان زياتره خلکو په نظر کې آلمان دجنګ ګټونکې شمارل کېدو. په شوروي باندې د المان يرغل دالمان طرفدارانو کې هيلې پياوړې کړې ځکه هغوې فکر کولو چې دالمان قوتونه به سرو لښکرو دماتولو نه وروسته به دافغانستان سرحداتوته نژدې شي خو دبل لورې محافظه کارو هڅې کولې چې د دوي مناسبات د دوي ګاونډي هيواد شوروي اوبريتانوي هند چې اوس ديو بل سره يو شوي وه خراب نشي او دلاسوهنې بهانه ورته ونکړي . ددې پېښې سره هم مهالې دبريتانيه اوروسې سفارتونو ياداشتونه دافغانستان خارجه وزارت ته تسليم کړه او دهغې په واسطه يې آلمان او ايټاليا اتباعوو تل د افغانستان نه غوښتل شوي و. بيا دافغانستان دولت په نوامبرمياشت ۱۹۴۱م کال کې لويه جرګه دايره کړه چې په هغې کې افغانستان په جدي ډول خپله بې طرفي اعلان کړه . داچې يوتعداد الماني اوايټالوي انجنيران افغانستان کې په مختلفو پروژو کې کار کولو انګليس او روسې د افغانستان څخه دهغې دوتلوغوښتنه کوله چې افغانستان حکومت دې درخواست ته دځينې شرايطوپه قبلولو موافقه وکړه.
محمد هاشم خان چې دصدارت په مقام کې قرار لرو د انګليس نه غوښتنه وکړه چې خارجي اتباع افغانستان نه وځي نو د هندوستان او عراق دلارې نه ترکيې ته ورسوي، انګليس دولت هم دا شرط ومانه په پايله کې ۱۸۰ تنه آلمانيانو او ۸ تنه ايټالويانو افغانستان پرېښوده پښور نه کراچۍ او بصره بيا ترکيې ته لاړل او دهغه ځاې نه خپلو هيوادونوته ستانه شول .
دويم نړيوال جنګ په جريان کې افغانستان او دامريکامتحده آيالاتو ترمنځ اړيکو ډېراستحکام پيداکړو اوپه ۱۹۴۲م کال کې د امريکا ډيپلوماټيکه نماينده ګي په کابل فعاليت پېل وکړو. پدې ترتيب سره دويم جنګ کې افغانستان دبې طرفۍ سياست په اعلان سره خپل سرحدونه د يرغلونو اوحوادثو نه خوندي وساته .
