د افغانستان طبیعی ځنګلونه

په هیواد کی طبیعی ځنګلونه دو عمده ډوله دی ستن پاڼۍ ( سوزنی برګان) ، پلن پاڼۍ ( پهن برګان ) دا ځنګلونه له ۵۸۰ مترو په لوړوالی د بحر له سطحه د ننګرهار او کنړونو په ساحوکې تر ۳۳۰۰ مترو په لوړوالی د بحر له سطحه په نورستان او پکتیا کی دی .

الف – پلن پاڼۍ ځنګلونه :

په افغانستان کې یو زیاد تعداد پلن پاڼۍ نباتات وجود لری ، چې یوه لويه او وسیع ساحه یی احتواکړیده دا پلن پاڼۍ عبارت دی له :

څیړی يا بلوط Quercus baloot :په کنړونو او پکتیا کی یی لویه ساحه نیولی ده .

غوړه څیړی  (      Oak  )   علمی نوم       Quercus semicarpifolia

سپيره څیړی (Oak  )   علمی نوم   Quercus deletata

مارو  علمی نوم    Quercusdilatata: دا هم څیړی ده په کنړونو او پکتیا کی .

کچو علمی نوم           Quercus semicarpifolia: په ۲۰۰۰ – ۲۵۰۰ مترو ارتفاع کی په پکتیا او کنړونو کی .

ښوون (زیتونOlea ferraginea        علمی نوم   (: دا غرنی ښوون په کنړاو پکتیا کی .

سکساولHaloxylon ammodendron : په هیواد کی څلورډوله سکساول پیداکیږی چی عبارت دی د تورسکساول ، (Haloxylon persicum)  ، سپین سکساول (Haloxylon ammodendron) ، د سکساول (haloxylon salicornicum) ،د بامیان سکساول haloxylon) multilorum.)   د سکساول ونی په مالګینو خاورو کی نمو کولی شی او د وچوبی سره مقاومت لری . لیلی دښته کی ، حیرتان او د امو په غاړو کی دی .

پسته علمی نوم   pistaceae vera:د پسته ونی له میلاد څخه ۳۰۰ کاله مخکی موجود وو او اصلی ټاټوبی یی افغانستان ، ایران ،ترکیه او هندوستان ښودل شوی دا ونی ۵-۶ مترو پوری لوړوالی لری او ۱۰-۱۵ کلونو کی په حاصل راځی او ویل کیږی ۱۰۰۰ کلونه عمر لری .

غرنی بادام amygdales communis: په سهیل لویدیځ ساحوکی یی انتشار موندلی.

چار مغز Juglans regia:  اصلی وطن یی بالکان او اسیایی هیوادونه او افغانستان ښودل شوی دی دا ونی چی شل کلنی شی نو حاصل نیسی .

ب- ستن پاڼۍ :

په ډیری هیوادو کی اوس ستن پاڼۍ ځنګلونه ته ترجیح ورکول کیږی د صنعت لپاره ښه لرګی لری

لمنځ cedrus deodara:  لمنځ ونی د همالیا په شمال لویدیځ کی ، بلوچستان او د هیواد په سهیل لویدیځ کی خپاره شوی .

سرپ ( Spruce  picea smithiana : د سرب ونی په پکتیا ، کنړ او لغمان کی له لمنځی ورسته په دوهمه درجه لرګی لری .

بیجور (  Fir  )      Abies spectabilis   : په کم اندازه په کنړ و لغمان او پکتیا کی دی  سیوری خوښونکی ونی دی  لرګی یی  په صنعت کی استعمال لری .

نښتر ( انگلیسیBlue pine     )   pinus wallchiana:  د لغمان په الینګار د څیړی ، مارو او کچوسره ګډ دی .

ارچه    ( انګلیسی    Deodar)  Cedrus deodara  دا هم نښتر دی خو لږ غوړ دی .

جلغوزه     pinus gerardiana : د هیواد په ټولو ځنګلی ساحوکی ننګرهار ، لغمان او پکتیا کی دی د جلغوری لرګی په صنعت کی خاص اهمیت نلری .

سپین کاج   pinus silivestris : د دی ونو اصلی ځای اروپا ښودل شوی په کال ۱۳۳۰ – ۱۳۴۰ کی په کابل کی راوړل شوی د قرغه په بند ، د کابل پوهنتون ، مرنجان غونډی کی کرل شوی دی چی د کابل سره توافق لری په ازادو ساحوکی ۱۵-۲۰ کلونو کی او په ځنګلی ساحوکی ۳۰-۴۰ کلونو کی حاصل کوی .

تور کاج pinus nigra : دا ونی هم له خارجه راوړل شوی او کابل کی کم دی .

ناجو.pinus helepensis  یا    Pinus eldarica  : اصلی وطن یی د مدیترانی بحیره ، سوریه او ترکیه ښودل شوی په ۱۳۳۰-۱۳۴۰ کلونو کی کابل ، کندهار ، هرات ، جلال اباد ته معرفی شوی لرګی یی په صنعت کی متوسط اهمیت لری .

شنی ‏khinjuk ‎‏ ‏pistacia‏ ،   ګورګورهReptonia baxifolia  ‎‏ ،    ګزTamarix articulata، ارغوان ‏cercis griffithii‏     ، غوړاسکی      Dodonia viscosa  ، پشه خانه  Ulmus compestris   ، پشه ازاد    Ulmus wallichiana ، یاسمن Syringa emodi   ،نسترن    ،      ,    Callistemon veminalisګل بید  Callistemon veminalis    اکاسی             muscataGleditschia triacanthos              ،  سنځله  Elaeagnus latifolia   ،  بکیاڼه (رنګان)   Melia azedarach   ، سروه Cupressus torulosa   ، شنګ Fraxinus floribunda  ، شیشم  Dalbergia sissoo   ،   یوکالپتوس   ( انګلیسی Blue gam) Eucalyptus globulus ، یوکالپتوس (     انګلیسی       (   Lemon scented gum E. citriodora      ،   ګنډیری  Rahazya stricta    ،  خمزوری       Withania coagulans     ،   مرخڼی ( عناب ترش )       Zizyphus muritiana    ،   سپلینی   Calotropis procera   ، اصیل ګنډیری     Nerium oleander     ،املوک   Diospyrus lotus    ،  او نور مو په غرونو او  رغونو کی  پراخه  ساحه احتوا کړی  .

طبی اوګټور بوټی په ټول هیواد کی وو او اوس هم په پراخه پیمانه شتون لری  .

‏کرنیزی ځمکی ، ځنګلونه ورشوګانی مو درلودی ‏ په  مختلفو ملحوظاتو د پراخو ځنګلونو او پراخو ورشوګا نو  د  تخر یب  او یجاړی شاهد  وو او دا  لړی اوس  هم په چټکی روانه  ده  عاقبت  په  ‏خیر.

د نفوس د بی کچه زیادښت  سره  خلکو  زراعتی  ځمکی کورونه اباد کړل په هیواد  کی  د قانون او یا اصول  نه  شتون  چی  ‏د کار ممانعت  وکړی  هیواد  همدا اوس د  دښتی حالت غوره کړی اوپاتی کرنیزو  ځمکوعاقبت هم ښه نه دی د اورښت  اندازه  ‏همدا  اوس  په  کراتو  کمه  شوی،  که  اورښت هم  اوشی  د سیلابونو  په  شکل  به  وی ،  د خاوری  سطحه  د حاصل  لپاره  کمه  شوی  ‏کرنیز فرش به  نور هم  کم  شی  ،  د  ژوو  ژوند  د کلک  ګواښ  سره  مخ  دی  د دی  حالت  سره  به  ډیری ډیری  سر خوږی  پیدا شی ‏ جوی  اخلالات  به  هم  پیدا  شی او نوری سلګونی ستونزی  دنړۍ ۸/۱ برخه خلک په داسی ځایونوکې ژوند کوي چې کلنۍ داورښت اندازه یې په منځني ډول mM200-0.01 ملی متره وی داځایونه دوچ اقلیم لرونکی دی افغانستان هم دوچ اقلیم لرونکی هیواد دی چې کلنۍ اورښت mM200 – 100 ملی لیتره دی دهیواد توپوګرافی دکارماهرینو په حواله هیواد په شپږواقلیمی سیمو یا برخو ویشی :

ګرم بیابانی وچه هوا چی دباران اوسط ییmM 80-70 دی .

غرنی هوا لکه دسپین غر،هندوکش، سالنګ منطقی.

مدیترانیاوی اقلیم mM 400-250 ملی متره باران لکه دننګرهار ،لغمان ،پغمان ،کنړسیمی .

استیپی اقلیم mM 300 ملی متر اقلیم دبغلان، کندز،میمنه سیمی .

موسمی اقلیم mM 680 – 460 ملی متره  باران پکتیا ،پکتیکاسیمی .

تندرالپی اقلیم لوړی منطقی چی ارتفاع یی 3000-2500 متره دبحر له سطحه لوړدی چی زیاتی واوری اوری.

دا چی  شنه  نمو  د انسان  د ژوند  او د نورو ژوند یو لپاره  په  ‏اکوسیستم  کی  مهم  دی   چی د شنی  نمو لپاره  باید موجود کرنیزی  ځمکی  حفظ  او  وساتل  شی بزګرانو  سره  لازمی مرستی اوشی تر څو یو ‏متوازن کرنه  لاس ته  راشی ، د  طبیعی زیرمو نه  داسی  استفاده  وشی تر څو د نورو نسلو نو د بقا او د خطر څخه  د بچ  کیدو لار وی

يو هکتار ځنګل کولاى شي ٣٥ ټنه ګرد او غبار جذب کړي همدا علت دى کله چې انسانان په ځنګلونو کې تګ او راتګ کوي د هوا د پاکي او لطافت احساسوي . چې د روح سکون او ارام ورته حاصلوي او د خوشحالۍ حس کوي .

ډير ځل ليدل شوي دي چې د چورلکو (طيارو) نامطلوبه  اوازونه، ډير صنعتي فابريکي او  د خلکو ګڼه ګوڼه د انسانانو د نا ارامی او ناراحتي سبب ګيږي چې دا رنګه ستونزي او مشکلات د انسان صحت لپاره ډيرې ناوړه اغيزي له ځان سره لري دا  ټول هغه  شیان دی چی طبیعی  ستری زیرمی  د  منځه لاړل  که دولت   پاملرنه  و نه کړی  او ولسی  خلک   د دی  ستری ‏غمیزی په کنترول  کی  ونډه  وانخلی  د زیاتو نورو بدبختیو شاهد به یو.‏

‏1)‏ ځنګلونه   یو  څه  د  جنګ  په  وجی  و سوزیدل او تخریب  شول .‏

‏2)‏ زیات  یی  د  لرګیو د  قاچاقبرانو  په  واسطه خارج  ته  قاچاق  شول .‏

‏3)‏ د  دښمنانو د دسیسو په  وجه  د بی تعلیمو کسانو پواسطه  له ریښی  وویستل  شول.‏

‏4)‏ د  بیکاری او بی  روزګاری  قربانی شول .‏

‏5)‏ د  زور واکو پواسطه  یو څه غصب شول.‏

‏6)‏ د  وچکالی  له  وجه  وچ شول .‏

‏7)‏ د  اوبه خور(ابیاری )  اوبونه شتون له وجه وچ او له منځه لاړل .‏

‏8)‏ دځنګل او ورشوګانو  څخه  غیرمنظمه ګټه اخیستنی په وجه له منځه لاړل  .‏

‏9)‏ د  افاتو او امراضو  شیوع  او نه کنترول .‏

‏10)‏ د وحشی  ژوو ښکار او  مهاجرت . ‏

د  ځنګلونو  د  ساتونکي  ارزښت  په  سلسله  کې  داسې  ويلی  شو ،  چې  ورېدلې  واورې  به  غرونو کې  د  ونو  د  سيوري  لاندې  واقع  کيږي او  د  وخت  په اوږ دو  کې  ويلې  کيږي ، چي  ويلي شوې واورې  او د  هغې  اوبه  د ځمکې او  د  ونو  د ريښو له کبله چې  په  ځمکه  کې  درزونه  ايجاد  کړي جذبوي .

بادونه  که  له  يوې  خوا  د  خاورې  د  بې ځايه  کېدو اسباب  برابروي  له  بلې  خوا  د  هوا  د  نسبتي لنده بل  د  کمېدو ،  د  وريځو  د  انتقال  او  د  باران  د  نه کېدو  لپاره  شرايط  برابر وي . چې  البته  د  ونو  او ځنګلونو  سره  د  ټکر  په صورت  کې  شدت  يي  ماتيږي  او ناوړه  اغيزې  یې  کميږي .

همدارنګه  په  ټيټو ساحو کې  د  چينو  او هم  د  کاريزونو  د  ښيرازه  کېدو  سبب  تر څنګ  په  کرارې  سره  ،  ويلې  کېدونکې  واورې او  په  ځنګلونو  باندې  وريدونکي  بارانو نه  د  غرونو د سطحو  څخه  د  خاورې  د  بې  ځايه  کېدو  او  هم  د سيلابونو  د  جوړېدو سبب  نه  ګرځي .

له  بلې  خوا  د  خاورې  د  نه  مينځل  کيدو  او  هم  د  سيلابونو  نشتوالی  د  سيندونو  په  مسير او امتداد  کې  د  جوړ و شویو بندونو د  ډکېدو  او  د  عمر کمېدو  سبب  نه  ګرځي .

په  کرارې  سره  ويلې کيدونکې  واورې  د  کال  په  اوږدو  کې سيندونو ، ويالو ، چينو ، څاګانو او کاريزونو ته  اوبه  ورکوي .

. تجربو ښودلې ده چې هغه وګړي چې په ځنګلونو او يا ځنګلونو ته په نژدي سيمو کې ژوند کوي جسماً او روحاً تکړه او تندرسته وي . نظر هغه کسانو ته چي په صنعتي مرکزونو او هوائي ډګرونو ته نژدي ژوند کوي.

د پخوانیو ځنګلونو د ساتلو او د نوو مصنوعی ځنګلو نو د ایجاد لپاره لازم دی چی عامو خلکو ته د ځنګلونو د ګټو ، ساتلو او زیادښت درسونه او کورسونه ایجاد او عملی کار باید وشی او پیشنهاد کوم :

‏1.‏ د  محیطی  علومو ښوونه  او  روزنه  د طبیعی زیرمو د ساتنی لپاره  ښه لار ده.‏

‏‏2.‏ د هوا  د  پاکوالی  د  پاره  د  نباتی کمر بند څخه  استفاده حتمی او لازمی ګڼم  .‏

‏3.‏ خلکو ته  د کار پیدا  کول او مصروفیت لازمی ګڼم .‏

‏4.‏ د نفوسو  کنترول یو عمده او اصلی نقطه ده د نورو ګڼو ښیګڼو برسیره د ځنګل په ساتلو مثبت رول لری .‏

‏5‏. بی  کوره خلکو  ته  د کور ونو  ویش او توزیع په غیرکرنیزو ځمکو کی .‏

‏6.‏ د متخصصینو  دایمی  کمیسون.

7.ددولتی فارمونو جوړول او نویو کرنیزو ځمکو ته د اوبو رسول .

  1. د پیله ورۍ او شاتو د مچیو د روزنې پرمختیا.

9 د ځنګلونو ساتنه او پراختیا.

10.د فني زراعتي پرسونلونو روزنه او د تحقیقاتی مرکزونو جوړول

11.د زراعتي تخنیک رواجول او د کرنیزو امراضو او آفاتو په ضد مبارزه.

12.د تخمونو اصلاح کول د څارویو د روزنې پراختیا.

.د کرنی په سکتور کی د اوبخور سيستم د بيارغونی او پراختيا له لاری د بڼوالی او مالداری د توسعی خواته پاملرنه هم زموږ د کورنيو توليداتو دزياتيدو تضمين کوی او هم د ټول وخت لپاره داستخدام شرايط په فوق العاده ډول مهيا کيدای شی.

يوه مشهوره خبره ده چی: تجربه د علم مور ده!  په دې توګه به ان شاءالله افغانستان وکولاى شي دتيرو تجربو څخه په استفادی د پرمختګ بهير ته ډېر ښه لورى ورکړي

  • د نصاب کتابونه
  • د نصاب کتابونه
د ښوونکي لارښود کتابونه
واسع ویب wasiweb wasiweb.com

Editorial

د واسع ویب د لیکوالۍ او خپرونکي ټیم لخوا. که مطالب مو خوښ شوي وي، له نورو سره یې هم شریکه کړئ. تاسو هم کولی شئ خپلې لیکنې د خپرولو لپاره موږ ته راولېږئ. #مننه_چې_یاستئ

خپل نظر مو دلته ولیکئ

Back to top button
واسع ویب

واسع ویب فیسبوک پاڼه لایک کړئ

زموږ فیسبوک پاڼه لایک او له نورو سره شریکه کړئ

#مننه_چې_یاستئ