حجروي غشا څه ته وايي؟ جوړښت، ارزښت، دندې او ځانګړتیاوې یې
د حجرې غشا (Cell Membrane) د حجرې یوه نرمه، انعطاف منونکې او نرۍ طبقه ده چې د حجرې ټول داخلي برخې (ارګانیلونه) له خارجي چاپېریال څخه جلا کوي. دا د ژوندیو موجوداتو د ټولو حجرو ضروري برخه ده، چې حجرې ته ځانګړې بڼه او ساتنه ورکوي. د غشا اصلي دنده د حجرې دننه چاپېریال تنظیمول او د موادو د تګ راتګ کنټرول دی.
د حجرې غشا جوړښت
حجروي غشا د فاسفولیپیدونو دوهطبقهيي جوړښت او نورو موادو څخه جوړه ده چې لاندې برخې لري:
1. فاسفولیپید دوهطبقهيي جوړښت (Phospholipid Bilayer):
- د فاسفولیپیدونه دوه برخې لري:
- Hydrophilic (اوبهدوست): د فاسفولیپیدونو سر چې د اوبو سره تعامل کوي.
- Hydrophobic (اوبهڅخهڅڅېدونکي): د فاسفولیپیدونو لکۍ چې اوبو ته د ننوتلو مخه نیسي.
- دغه جوړښت حجره د بهرني چاپېریال د اوبو له زیانونو څخه ساتي.
2. پروټینونه:
- پروټینونه په غشا کې ځای پر ځای دي او لاندې دندې ترسره کوي:
- انتقالي پروټینونه: مواد د غشا له لارې انتقالوي، لکه ګلوکوز او آیوونونه.
- انزایمونه: کیمیاوي تعاملونه تسهیلوي.
- ریسپټر پروټینونه: د حجرې لپاره سیګنالونه ترلاسه کوي.
3. کولیسټرول:
- د غشا ثبات او انعطاف لوړوي.
- د غشا د سختۍ د کنټرول لپاره مهم دی، په ځانګړې توګه په ژوو حجرو کې.
4. کاربوهایډریټونه:
- د حجرو د پېژندنې په بهیر کې برخه اخلي.
- د پروټینونو او لیپیدونو سره یوځای، ګلیکولیپیدونه او ګلیکوپروټینونه جوړوي.
د حجرې غشا ځانګړتیاوې
- انتخابي نفوذ (Selective Permeability):
حجروي غشا یوازې ځانګړو موادو ته د ننوتلو یا وتلو اجازه ورکوي.- مواد چې په اسانۍ سره تېرېږي: کوچني غیر قطبي مالیکولونه لکه اکسیجن او کاربن ډای اکسایډ.
- مواد چې د انتقال لپاره مرسته ته اړتیا لري: قطبي مالیکولونه او لوی مالیکولونه لکه ګلوکوز.
- انعطاف منونکی جوړښت:
د فاسفولیپیدونو دوهطبقهيي جوړښت غشا ته د شکل بدلون او انعطاف وړتیا ورکوي. - سیګنالونه او پېژندنه:
- حجروي غشا د بهرني چاپېریال څخه سیګنالونه ترلاسه کوي او د هغې پر بنسټ د حجرې دننه ځوابونه تنظیموي.
- د حجروي پېژندنې پروسې لپاره د کاربوهایډریټونو او پروټینونو مرسته اړینه ده.
د حجروي غشا دندې
- د موادو انتقال:
غشا د موادو تګ راتګ تنظیموي، چې په دوه ډوله ترسره کېږي:- فعال انتقال (Active Transport): د انرژۍ (ATP) په مرسته مواد د غشا له لارې انتقالوي.
- غیر فعال انتقال (Passive Transport): مواد د غشا له لارې د انرژۍ مصرف پرته انتقالېږي.
- د حجرې ساتنه:
د غشا د حجرې داخلي برخې د بهرني زیانونو، اوبو تیز جریان او نورو فزیکي ګواښونو څخه ساتي. - سیګنال ورکول:
د حجروي غشا ریسپټرونه د بهرني موادو (لکه هارمونونو) سیګنالونه ترلاسه کوي او د هغې مطابق حجره ځواب ورکوي. - د حجرو پېژندنه:
- د غشا کاربوهایډریټونه د حجرو پېژندنې لپاره ځانګړې پېژندګلوۍ برېښناوې برابروي.
- دا ځانګړتیا د معافیت په سیستم کې مهمه ده ترڅو بهرني عاملین وپېژندل شي.
د حجروي غشا اهمیت
- د حجرې ژوند ساتنه:
د حجروي غشا د حجرې لپاره د ژوند کولو یو ثابت چاپېریال برابر وي. - موادو ته د لارې جوړول:
د حجروي غشا پرته حجره نشي کولی ضروري مواد لکه اکسیجن، غذايي مواد او اوبه ترلاسه کړي. - د چاپېریال سره تعامل:
د غشا انعطاف وړتیا د حجرې سره مرسته کوي چې د چاپېریال د بدلون سره ځان عیار کړي. - د ارګانیلونو ساتنه:
د یوکاریوټیک حجرو دننه غشاګانې د حجرې دننه ارګانیلونه ساتي او د هغوی فعالیتونه تنظیموي.
د حجروي غشا نمونې
د حجروي غشا د فعالیتونو د ښه توضیح لپاره، لاندې دوه مشهور میکانیزمونه یادوو:
- فلوئډ موزاییک ماډل (Fluid Mosaic Model):
- دا ماډل وړاندیز کوي چې حجروي غشا په دوامداره توګه په حرکت کې وي او د هغې اجزا لکه پروټینونه او فاسفولیپیدونه په هغه کې حرکت کوي.
- موادو لیږد ماډل:
- مواد یا د غشا له لارې پرته له کومې مرستې تېرېږي (لکه په اسانتیا سره تېرېدونکي مالیکولونه) یا د پروټینونو له لارې چې ځانګړې لارې جوړوي.
د حجرې غشا د ژوندیو موجوداتو په ژوند کې یوه حیاتي برخه ده چې د حجرې د داخلي برخو خوندي ساتنه، د موادو انتقال تنظیم، د بهرني چاپېریال سره اړیکه او د حجرې ژوند لپاره ضروري فعالیتونه ترسره کوي. د دې غشا ځانګړی جوړښت او دنده د هغې د اهمیت اصلي دلیل دی.
