معنای لغوي سنت (1) :

کلمه سنت در زبان عربی، به معنای طریقه، راه و روش و سیرت را میګویند، چه این روش پسندیده و نیکو باشد و چه زشت و نکوهیده. جمع این کلمه سُننْ بوده و خلاف بدعت می باشد.
تعریف اصطلاحی: سنت در اصطلاح راه، روش و طریقه است که پیامبر اکرم ــ صلی الله علیه وسلم ــ آنرا انجام داده اند، و یا ارشاد فرموده اند.

تعریف سنت از دیدګاه علماء فقه:

علماء فقه سنت پیامبر اسلام ــ صلی الله علیه وسلم ــ را در اقوال و افعال و تقریرات (تائیدات) ایشان خلاصه کرده اند، یعنی هر آن چیزی را که پیامبر اسلام بعد از بعثت شان در مرحله نبوت ګفته اند و یا انجام داده اند و یا عمل نزد ایشان صورت ګرفته و آنرا تائید نموده است، آنرا سنت می نامند.

معنای تقریر:

عبارت از عملی است که در حضور رسول اکرم ــ صلی الله علیه وسلم ــ از صحابه صادر شده باشد وایشان آن را مورد تأیید قرار داده باشد، یا به علامت رضایت و موافقت، سکوت اختیار کرده باشد. ګاهی هم سنت در اصطلاح علما در برابر بدعت به کار می رود، به طور مثال: ګفته می شود، این عمل سنت است، یعنی که بدعت نیست، بلکه دلیلی از کتاب الله و سنت رسول اکرم ــ صلی الله علیه وسلم ــ برای مشروعیت آن وجود دارد. همچنان می دانیم که : در علم فقه، احکام از نګاه درجهء اهمیت دارای پیج مرتبه است: فرض، واجب، سنت، مستحب و مباح.

اما حدیث از نګاه لغوی، معنای جدید و نوظهور را می رساند، و از نګاه اصطلاحی، مترادف است با همان معنایی که علما اصول فقه در باره سنت به کار می برند.

جايګاه سنت در اسلام:

بعد از قرآن کریم دومین مصدر علم همه مسلمانان، سنت مُطهَّرِ پیامبر ګرامی مان ــ صلی الله علیه وسلم ــ می باشد، البته سنت که برای مان با اسناد صحیح رسیده و ازطرف علمای برجسته اسلام صحت آن تأیید شده باشد، و ما باید از آن پیروی نماییم.

از این جهت سنت، از نګاه درجهء اهمیت در مرتبه دوم پس از قرآن قرار می ګیرد، سنت نبوی در حقیقت شارح (شرح کننده) قرآن کریم می باشد، زیرا در قرآن کریم بعض از موارد بنیادین اسلام به طور مختصر ذکر شده، اما تفصیلاتی آن در سنت پیامبر ګرامی ــ صلی الله علیه وسلم ــ را می توان دریافت نمود. به طور مثال: ادای نماز، روزه، زکات و حج که از جمله ارکان اسلام محسوب می شود و غیره، أما تفصیلات این نوع عبادات از قبیل تعداد نمازهای پنجګانه، عدد رکعات نماز، اوقات نمازها، شروط و ارکان و آداب نماز و کیفیت ادای آن، حد نصاب زکات و شروط آن، و به همین ترتیب ده ها مسائل دیګر مرتبط به فریضهء روزه و حج را وسائر امور دینی و دنیوی را باید از سنت فرا ګرفت.

ارتباط سنت با قرآن، مانند ارتباط مُهندس با نقشه است. اګر اداره ای برای ساختن یک تعمیر نقشهء مفصل آنرا به دست یک مهندس ماهر ــ که به جزئیات و تفصیلات آشنایی کامل دارد ــ بدهد و او را موظف به انجام این عمل نماید، و او هم این وظیفه را به وجه احسن انجام دهد، درین صورت اګر کسی به آن ساختمان و به آن مهندس(در اینجا مراد از این مهندس پیامبر ــ صلی الله علیه وسلم ــ است) اعتنا نکرده و از روی آن نقشه عمومی و کلی خودش در جستجوی جزئیات و تفصیلات شود، به هدف خود هر ګز نائل نخواهد ګشت. (3)

علمای حدیث:

از جمله علمائیکه به علم حدیث زیاد خدمت نموده یکی هم امام بخاری (196 __ 256 ه ق) می باشد، وی در میان محدثین به امیر المؤمنین در حدیث شهرت یافته است، و کتاب جاویدان خویش (الجامع الصحیح) مشهو به صحیح البخاری را به رشتهء تحریر در آورد. وی با امکانات آن وقت، سفر کرد و پس از تحملات زحمات فرسا و رنجهای فراوان، در مدت شانزده سال به پایه اکمال رسانید. وی قبل از نوشتن هر حدیث، اول غسل کرده دو رکعت نماز می خواند و استخاره می کرد و سپس آن حدیث را درج کتاب می نمود.

پس از امام بخاري ـ رحمه الله ــ شاګر وی امام مسلم نیشاپوری(204 __ 261) و دیګر علمای بزرک اسلام مانند: امام ابو داؤد سجستانی، (202 __ 275) امام نسايي خراساني (215 __ 303) امام تز مذی(209 __ 270 ) و امام بن ماجه قزوینی( 209 __ 273) کتاب تحت عنوان سنن نوشتند که به نام هر کدام از آنها شهرت دارند و همراه با صحیحَین مجموع صِحَاحِ سته را تشکیل می دهند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1): نظام اخلاقی اسلام/ تألیف: پوهنوال دکتور عبدالله نور عباد ص 9 .
(2): اصول دعوت از دوکتور عبدالکریم زیدان ــ ترجمه مؤمن حکیمی / ص 530 و 531 .
(3): ابن عبدالبر، جامع بیان العلم و فضله 2/ 24 .

تلخیص و ترتیب: محمد خالد (ملکزی)