تجسس در قرآن:

الله تبارک وتعالی بندگان مؤمن خویش را از خلال آیات محکم و صریح از تجسس باز داشته و حرمت این فعل ننگین را اعلان می دارد. چنانچه او تعالی فرموده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلا تَجَسَّسُوا وَلا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ[الحجرات: 12].یعنی: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏اى از گمانها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏اش را بخورد از آن كراهت داريد [پس] از خدا بترسيد كه خدا توبه‏پذير مهربان است.

عبدالله بن عباس رضی الله عنه در تفسیر این آیت می گوید: الله متعال نهی کرده از این که عورات و عیوب مردم مورد بحث و جستجو قرار گیرد.

در آیت دیگری آمده است:« وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا»[الأحزاب: 58].یعنی: و كسانى كه مردان و زنان مؤمن را بى‏آنكه مرتكب [عمل زشتى] شده باشند آزار مى‏رسانند قطعا تهمت و گناهى آشكار به گردن گرفته‏اند.

اکثر مفسرین اذیت رساندن به مؤمنین و مؤمنات را به معنای جستجوی اعمال مخفی و مستور مردم تفسیر کرده اند، پس کسی که اشتباهات دیگری را جستجو می کند، در مورد امور شان به تجسس می پردازد، و گناهان آنها را تبارز می دهد و برملا می گرداند، در واقع وی را اذیت رسانده است.

تجسس در سنت نبوی:

پیامبر صلی الله علیه وسلم از تجسس به شدت نهی کرده و بیان داشته که این خصلت نکوهیده اخوت را فاسد می سازد و رشته های دوستی و محبت را قطع می سازد. در اینجا به ذکر چند حدیث نبوی بسنده می کنیم:

(1) حضرت ابوهریره رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت می کند که آن حضرت فرمودند:« إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ ، وَلا تَجَسَّسُوا ، وَلا تَحَسَّسُوا ، وَلا تَنَافَسُوا ، وَلا تَحَاسَدُوا ، وَلا تَبَاغَضُوا ، وَلا تَدَابَرُوا ، وَكُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إِخْوَانًا». یعنی: از گمان زدن خود داری کنید؛ زیرا که گمان زدن دروغ ترین سخن است؛ تجسس نکنید، خبرچینی هم نکنید، با هم فخر فروشی نکنید، با هم حسد نورزید، با هم بدبینی نداشته باشید، از همدیگر روی نگردانید، وبندگان خدای و باهم برادر باشید.

(2) ابو برزه اسلمی -رضی الله عنه- روایت می کند که پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمودند:« يَا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يَدْخُلْ الْإِيمَانُ قَلْبَهُ لَا تَغْتَابُوا الْمُسْلِمِينَ وَلَا تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ يَتَّبِعْ عَوْرَاتِهِمْ يَتَّبِعْ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَمَنْ يَتَّبِعْ اللَّهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ فِي بَيْتِهِ». یعنی: ای گروهی که به زبان ایمان آورده؛ ولی ایمان در قلب شان داخل نشده! مسلمانان را غیبت نکنید و در پی جمع آوری عیب های آنها نباشید، چه هرکه در پی عیبهای ایشان باشد خداوند هم عیبهای او را برملا خواهد ساخت، وخداوند عیبهای هرکه را که بر ملا نمود در خانه اش او را رسوا می کند.

(3) از معاویه بن ابو سفیان رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: « أَعْرِضُوا عَنِ النَّاسِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّكَ إِنِ اتَّبَعْتَ الرِّيبَةَ فِي النَّاسِ أَفْسَدْتَهُمْ أَوْ كِدْتَ تُفْسِدُهُمْ» یعنی: از مردم روی بگردانید، مگر ندیده ای که هرگاه امور شک بر انگیز را در مردم پیگیری کنی ایشان را فاسد ساخته ای یا نزدیک است که به فساد شان بکشانی.