پرسش:

با عرض سلام واحترام

من سوال دارم اگر میشود جواب ان را کمی زودتر برایم بفرستید:

من یک پدرکلان داشتم که ازاین پدر دو فرزند به دنیا امده که یکی آن پدرمن می باشد ودیگری آن کاکای من میباشد. پدرمن صاحب چهار اولاد می باشد وشکر تا حال حیات است وکاکای من صاحب یک اولاد می باشد وخود کاکای من هنگام که اولاد ان یک ساله بود وفات نموده بود وپدر کلان من حدود یک هفته قبل وفات شد.
حالا از پدر کلان من کدام میراثی که باقی مانده آیا این میراث صرف به پدر من میرسد، یا همین بچه کاکای من که پدرش سالهای قبل وفات نموده بود، هم حقدار میراث است.؟ البته پدر کلان من هم همراه پدرم زندگی میکرد.

جواب:

قبل از پاسخ به سوال لازمست یک قاعده در مسائل میراث گفته شود و آن قاعده ی “حَجب” به معنی منع کردن است.

تعریف حجب و حرمان:

حجب در لغت به معنی منع است، و منظور از آن منع شخص معینی از تمام یا بخشی از میراث به علت وجود شخصی دیگر است.

حرمان : منع شخص معینی از میراث به سبب وجود یکی از موانع ارث از قبیل قتل و امثال آن است.

انواع حجب:

حجب دو نوع است : حجب نقصان و حجب حرمان.

حجب نقصان عبارت است از : کم شدن میراث یکی از ورثه به علت وجود شخصی دیگر و به پنج نفر تعلق می‌گیرد :

1-    شوهر، در صورتیکه همسرش فرزند داشته باشد، از نصف به یک چهارم حجب می‌شود.

2- همسر در صورتیکه شوهرش فرزند داشته باشد، از یک چهارم به یک هشتم حجب می‌شود.

3- مادر هنگام وجود فرع وارثی از یک سوم به یک ششم حجب می‌شود.

4- دختر پسر.

5- خواهر پدری.

حجب حرمان عبارت است از محروم شدن شخصی از تمام میراث به علت وجود شخصی دیگر مانند محروم شدن برادر از میراث هنگام وجود پسر، حجب حرمان به شش نفر زیر تعلق نمی‌گیرد، هرچند حجب نقصان به آنها تعلق می‌گیرد :

1 و 2- پدر و مادر.

3 و 4- پسر و دختر.

5 و 6- زن و شوهر.

حجب حرمان غیر از این شش نفر، دیگر ورثه را در برمی‌گیرد.

حجب حرمان بر دو اساس استوار است :

1-    آنانی که به واسطه شخصی دیگر به میت منتسب می‌شوند، در صورت وجود آن شخص ارث نمی‌برند.
مانند پسرِ پسر که با وجود پسر ارث نمی‌برد، بجز فرزندان مادر چون آنان علی رغم اینکه به واسطة مادر به میت منتسب می‌شوند، باز هم با وجود او از میت ارث می‌برند.

2 – نزدیکتر بر دورتر مقدم می‌گردد، بنابراین پسر، پسر برادرش را حجب می‌کند و اگر در یک درجه باشند هر کدام از آنها دارای قرابت قویتری باشد، مقدم می‌شود، مانند برادر شقیق (پدر و مادری) که برادر پدری را حجب می‌کند.

حال با توجه به این قواعد بررسی می کنیم:

اگر بعنوان مثال مردی پسری داشته باشد و پسر او ازدواج کرده و صاحب اولاد شود، چنانچه پسرش قبل از پدر فوت کند حال چند حالت پیش خواهد آمد:

–         اگر آن مرد علاوه بر آن پسرش که فوت کرد، پسر دیگری داشته باشد حال در این وضعیت هیچ ارثی به خانواده ی فرزند فوت شده اش نمی رسد زیرا داشتن پسر دیگر (یعنی برادر آن پسری که فوت کرده) خانواده ی او را حجب می کند یعنی آن پسر زنده مانع رسیدن ارث به خانواده ی پسر فوت شده می شود. و این یک قاعده است.

–         اما اگر آن مرد تنها آن پسر را داشت که فوت نمود در آنصورت چنانکه خانواده ی آن پسر فوت شده هیچیک از اصحاب فروض که ارث می گیرند را نداشته باشند در آنصورت کل میراث پدر بزرگ خود را خواهد برد. زیرا هیچکس وجود ندارد که مانع ارث بردن آنها شود.

بنابر این این امر مربوط است به مسئله ی حجب در ارث، یعنی وقتی که پدری فرزندش فوت کرد در آنصورت دیگر فرزندان آن پدر مانع رسیدن ارث به خانواده ی پسر فوت شده می شوند و به اصطلاح آنها را حجب می کنند و خانواده ی متوفی محجوب می شوند مگر اینکه پدر هیچ پسر دیگری بجز آن فرزند نداشته باشد تا آنها را حجب نمایند.

اما در عوض پدر می توان برای خانواده ی پسر خود مقداری از اموال خود را وصیت کند تا بعد از مرگش به آنها داده شود و چه بسا گاهی مقدار وصیت که نباید از یک سوم کل اموال بیشتر باشد، از مقدار ارثی که بطور معمول می گرفتند زیادتر باشد.*

فلهذا پسر کاکای شما از پدر کلان شما میراث برده نه می تواند زیرا که پدر او (کاکای شما) در زندگی پدر خود فوت نموده است، ولی باید یاد آور شد که از روی صله رحم پدر شما می تواند به برادر زاده خود قسمتی از اموال را بطور هدیه بدهد، ولی این کار بالای پدر شما واجب نیست، دیگر اینکه اگر پدر شما خواهر دارد آنها هم در میراث شریک هستند زیرا اکثریت مردم جامعه ما به زنان حق میراث نه می دهند.

والله اعلم