20 وصیت امام اعظم أبوحنيفه به فرزندش حماد
بسم الله الرحمن الرحيم
فرزندم!
خداوند ترا براه راست ارشاد و تأييد كند، مى‌خواهم ترا چند وصيت كنم كه اگر آنها را بياد سپارى و در عمل پياده كنى اميدوارم كه انشاء الله سعادت دنيا و آخرت را حاصل كنى.
اول: اولين آن تقوا است، كه اعضاء و جوارح خود را بخاطر ترس از خداوند از گناهان محفوظ بدارى و اوامر و دستورات پروردگارت را جهت عبوديت و بندگى همواره بجاى آورى.
دوم: اينكه آنچه را احساس كردى كه به دانستن و آموختن آن محتاجى بيشتر خود را در جهل و نادانى مگذار و هر چه سريعتر آنرا بياموز.
سوم: كسى كه در امور دين و دنيا به وى محتاج نيستى با وى نشست و برخواست مكن.
چهارم: اينكه حقى كه ديگران را ذمه تو دارند با انصاف ادا كن و اگر تو بر ذمه ديگران حقى داشتى هرگز براى خودت طالب انصاف مشو، مگر اينكه ضرورتى باشد.
پنجم: هيچگاه با مسلمان يا ذمى دشمنى مكن.
ششم: برآنچه كه خداوند از مال دنيا و مقام و مرتبه به تو عنايت كرده قناعت كن.
هفتم: آنچه در دست دارى با حسن تدبير مصرف كن تا از مردم بى نياز باشى.
هشتم: خودت را در چشم ديگران بى ازرش مگردان.
نهم: خودت را از مداخلت در كارهاى پوچ و لايعنى باز بدار.
دهم: هنگام برخورد با مردم در سلام دادن پيشدستى نما، چون سخن گفتى نيكو بگو، با مردم خوب دوستى و محبت پيشه كن، و با بدان مدارا داشته باش.
يازدهم: ذكر خدا را بيشتر بكن و درود و سلام بر رسول مجتبى ص هر چه بيشتر بفرست.
دوازدهم: تا مى‌توانى به سيّد الاستغفار مشغول باش، كه عبارتست از اين ارشاد رسول گرامى ص:«اللهم أنت ربي لا إله إلا أنت خلقتني وأنا عبدك وأنا على عهدك ووعدك ما استطعت أعوذ بك من شرّ ما صنعت، أبوء لك بنعمتك عليَّ وأبوء بذنبي فاغفر لي فإنه لا يغفر الذنوب إلا أنت»
كسى كه اين دعا را شب بخواند و در آن شب بميرد به بهشت داخل مى‌شود، و كسى كه آنرا هنگام صبح بخواند و در آن روز بميرد به بهشت داخل مى گردد.
و از حضرت ابو الدرداء رض روايت است وقتى كه به او گفته شد: خانه‌ات آتش گرفت، فرمود: آتش نمى گيرد، زيرا كه من كلماتى از رسول خدا ص شنيده ام كه هر كس آنها را در اول صبح بخواند با شب هيچ مصيبتى به او نمى رسد و كسى كه آنها را در شب بخواند تا صبح هيچ مصيبتى به او نمى رسد، (و آن كلمات چنين است.
«اللهم أنت ربي لا إله إلا أنت عليك توكلت وأنت رب العرش العظيم ما شاء الله كان وما لم يشأ لم يكن لا حول ولا قوة إلا بالله العلى العظيم أعلم أن الله على كل شيء قدير, أن الله قد أحاط بكل شيء علماً، اللهم إني أعوذبك من شر نفسى من شر كل ذي شر ومن شر كل دابة أنت آخذ بناصيتها إن ربي على صراط مستقيم»
سيزدهم: اينكه هر روز بر قرائت قرآن مواظبت نمايى و ثواب آنرا به رسول اكرم ص و پدر و مادرت و اساتذه ات و ساير مسلمين هديه كن.
چهاردم: از دوستانت بيشتر از دشمنانت حذركن، چونكه فساد در ميان مردم گسترش يافته است چه بس ممكن است دوستت به دشمن تبديل شود.
پانزدهم: با همسايه خوش رفتارى نما و بر آزار و اذيت آن صبر كن.
هفدهم: مذهب اهل سنت و جماعت را همواره لازم بگير و از جاهلان و گمراهان بپرهيز.
هيجدهم: در تمام كارها نيت خودت را خالص گردان و در هر صورت كوشش كن كه حلال بخورى.
نوزدهم: به پنج حديثى كه از ميان پانصد هزار حديث (500000) انتخاب كرده ام عمل كن:
1- «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّات، وإَنمَا لكل امْرِئٍ مَا نَوَى…». يعنى: دار و مدار تمامى اعمال بر نيت است، و پاداش هر شخص مطابق نيت آن خواهد بود.
2- «مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لا يَعْنِيهِ». يعنى از علامات ديندارى يك شخص مسلمان اين است كه كار هاى لا يعنى و بى فايده را ترك گويد
3- «لا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ». يعنى هيچ يك از شما با هنگامى مسلمان كامل نمى تواند باشد كه آنچه براى خودش مى پسندد براى برادر مسلمانش نيز بپسندد.
4- «إنَّ الْحَلَالَ بَيِّنٌ، وَالْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ، لَا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ، فَمَنْ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ فَقَدْ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ: كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَقَعَ فِيهِ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلَا وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إذَا صَلُحَتْ صَلُحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ».يعنى حلال وحرام آشكارست و در ميان آن دو مسائل زيادى مشتبه است كه بسيارى از مردم آنرا نمى‌دانند پس كسى كه از شبهات پرهيز كند دين و آبرويش را محفوظ داشته است و كسى كه در شبهات بيفتد در حرام افتاده است، مانند چوپانى كه رمه اش را در اطراف كشتزار مى‌چراند عنقريب به كشتزار داخل خواهند شد، سپس فرموند: خبردار! هر پادشاه حدودى دارد، خبردار! كه حدود خداوند همان چيزهايى است كه ارتكاب آنها را بر بندگانش حرام كرده است، خبردار! در جسم انسان تكه گوشتى است كه اگر درست شود تمام جسم درست مى‌شود و اگر آن فاسد گردد تمام جسم فاسد مى‌گردد، خبر دار! كه آن قلب است.
5- «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ». مسلمان كامل كسى است كه مسلمانان ديگر از دست و زبانش سالم بمانند
بيستم: اينكه تا سالم هستى در ميان ترس و اميد قرار داشته باش، و با حسن ظن به خدا، و غلبۀ اميد، با قلبى سالم بمير، كه خداوند بخشنده و مهربان است.
