په افغانستان كي د نفتو او ګازو د را ايستلو سوابق
د ځينو مځك پېژندونکو د معلوماتو له مخي د افغانستان په شمال كي د هرات له تېرپل څخه د بغلان تر ولايت پوري د نفتو او ګازو يوولس ډګرونه سته چي د نفتو او ګازو كچه يې څو مليارډه متر مكعبه اټكل سوې ده. پر دغو تثبيت سوو زېرمو سر بېره د كټواز، فراه او سيستان په سيمو كي هم د نفتو او ګازو زېرمي سته. د ”افغانستان ومداخلات خارجي“ كتاب ليكوال مير آقا حقجو د دغه كتاب په (۱۰۱ـ۱۰۲) مخونو كي ليكي :”د خداى بخښلي محمد داود خان د جمهوريت په پېر كي د فرانسې د توتال كمپنۍ لخوا د افغانستان په سهيل كي د نفتو داسي زېرمه كشف سوه چي د پاكستان تر شمال پوري رسيږي. خو د روسانو د فشار له كبله دغه خبره چوپه پاته سوه، څو دغي سيمي ته د لوېديزو شركتونو لار پيدا نه سي“.
په افغانستان كي د ۱۹۳۷ع.كال د مى په مياشت كي د لومړي ځل لپاره د نفتو د پلټني او را ايستني انحصاري امتياز په ټول هيواد كي د پنځه اويا كالو لپاره يوې ستري امريكايي كمپنۍ ته د يوه تړون له مخي ور كړه سو. دغه كمپنۍ چي امريكان انلينډ ايكس پلورېشن آيل كمپنۍ (American Inland Exploration Oil Co.) نومېده د سي بورډ آيل كمپنۍ (Seaboard Oil Company) او د ټكسيكو (Texaco) د دوو سترو شركتونواو يو شمېر نورو كوچنيو شركتونو يوه ستره اتحاديه وه. د دې تړون له مخي دغي كمپنۍ كولاى سواى د هيواد نور ټول كانونه هم وپلټي او د مطلوبو نتايجو په لاسته راوړلو سره د بېلو تړونونو له مخي هغه را وباسي. كمپنۍ ومنل چي په لومړيو پنځو كالو كي درې سوه دېرش زره پونډ سټر لينګ او وروسته په افغانستان كي د خپلو فعاليتونو د كلنيو ګټو څخه په سل كي شل د افغانستان حكومت ته وركړي.
دغي كمپنۍ سمدستي درې امريكايي مځك پېژندونكي د نفتو د پلټنو كار ته وګومارل، خو له بده مرغه يو كال لا نه وو تېر سوى چي دغي كمپنۍ ان د لومړنيو راپورونو تر بشپړېدو دمخه دغه تړون لغو اعلان كړ. د دې تړون د فسخ كېدو عمده دليل يې دا وړاندي كړ چي د عربو سمندرګي او نورو ته د مواصلاتي كرښو د نشتوالي او د نل ليكي د غځولو په برخه كي د ستونزو له امله د افغانستان د پټرولو له زېرمو څخه د ګټي اخيستني امكانات ډېر نه دي مساعد او په لومړي پړاو كي د درو سوو مليونو ډالرو پانګوني ته اړتيا ده. خو ځيني پوهان وايي چي حقيقت دا وو چي يو خو په ۱۹۳۸ع.كال د نړيوالي جګړې د پېښېدو او په اروپا كي د شخړو د پيلېدو امكانات مخ پر زياتېدو وه او امريكايان بېرېدل چي د جګړې په بهير كي به د افغانستان د پټرولو زېرمي تر بريد لاندي راسي. بل د امريكا د نفتو كمپنۍ پوهېدلې چي دوى ته د فارس خليج په سيمه كي د افغانستان په پرتله د ګټي ښه شرايط مساعد دي. خو اصله خبره داده چي د امريكا د طاغوټي ځواكونو او استخباراتو په پلان كي وه چي روسان پر افغانستان باندي په ډول ډول چلونو يرغل كولو ته وهڅوي، د دې ځاى نيولو ته يې ورټېل وهي او دلته يې په يوه اوږده، ستومانوونكې او د اقتصاد په دړي وړي كوونكې جګړه كي ښكېل كړي، څو هغوي مات سي، نړيواله زبر ځواكي له لاسه وركړي او وروسته دوى پر افغانستان باندي په يوازي سر او بېله كوم نړيوال خنډ او مزاحمته د خپلو اهدافو د پلي كولو لپاره يرغل وكړي. ځكه يې نو نوموړې كمپنۍ دلته له پانګي اچولو څخه په شا كړه. البته ښايي پر دې سربېره نور دلايل او مسايل هم وه.
د يادولو وړ ده چي د موجودو اسنادو له مخي د هيواد په شمالي سيمو كي د نفتو او ګازو د پلټنو په هكله په ۱۳۳۷لمريز كال د افغانستان او د وخت د شوروي اتحاد تر منځ تخنيكي تړونونه لاسليك سول. په ۱۳۳۸ل.كال د نفتو او ګازو د پلټني په موخه كيندني او برمه كارۍ پيل سوې. چي په پايله كي يې په ۱۳۳۹ل.كال د ګازو لومړنۍ زېرمه د شبرغان په يتيم تاق كي كشف سوه. وروسته تر ۱۳۴۵ل. كال پوري د هيواد په شمال كي د ګازو درې نوري زېرمي وموندل سوې. په ۱۳۴۶ل.كال د نفتو لومړنۍ زېرمه د سرپل په انګوت نومي ځاى كي كشف سوه. د ۱۳۵۰ل.كال د وري په مياشت كي د جرقدق د ګازو زېرمه كشف سوه. د دغي زېرمي په موندلو سره د نورو زېرمو د موندلو زياتي هيلي هم را ژوندۍ سوې. بالاخره د ۱۳۵۳ل.كال د مرغومي تر مياشتي وروسته د هيواد په شمال كي په دېرشو ځايونو كي برمه كارۍ پيل سوې. چي په پايله كي يې د ګازو د زېرمو شمېر څلورو ته جګ سو. او په هغو كي د ګازو كچه تر (۱۲۰) ملياډو مكعبو زياته سوه. په خواجه ګوګردك او يتيم تاق كي د (۶۷) مليارډو متر مكعبو په مجموعي ظرفيت د ګازو د زېرمو موندني له دې زېرمو څخه د ګټي اخيستني امكانات مساعد كړل. په دې موخه يوه نل ليكه ( پايپ لين ) د (۳۲) انچو په پنډوالي او د (۹۷،۵) كېلومترو په اوږدوالي د پخواني شوروي تر پولو پوري د ګازو د صادرولو لپاره وغځول سوه. چي تر ۱۳۴۶ل. كال وروسته د دغي نل ليكي له لاري د ګازو صادرول شوروي ته پيل سول، اما د صادرو سوو ګازو د مقدار د معلومولو مېټر په شوروي كي نصب سوى وو. افغانستان ته دصادرو سوو ګازو اندازه د شورويانو لخوا ويل كېدل؟ پر افغانستان باندي د شورويانو د ولكې پر مهال چي ما په باختر آژانس كي د خبريالۍ دنده تر سره كول، يو وخت ما وغوښتل چي د افغانستان د نفتو او ګازو د عوايدو په هكله راپور برابر كړم. زه د معلوماتو او ارقاومو د تر لاسه كولو لپاره د كانو او صنايعو وزارت ته ورغلم، خو تر بيا بيا مراجعو وروسته د هغه مهال د كانو او صنايعو وزير راته وويل چي د نفتو او ګازو د عوايدو په هكله معلومات محرم دي ځكه يې نو موږ تاسي ته د خپرېدو لپاره نه سو دركولاى؟!
بله نل ليكه د (۱۲) انچو په پنډوالي او د (۵۵) كېلو مترو په اوږد والي مزار شريف ته د كودو او برېښنا په صنعتي موسسو كي د ګټـي اخيستني لپاره وغځول سوه.
پر دې سر بېره د ۱۳۵۶ل.كال په وروستيو كي د سر پل په بازار، قشقري او علي ګل كي د نفتو درې نوري زېرمي هم كشف سوې. بيا له ۱۳۵۸ل. كال څخه تر ۱۳۶۲ل.كال پوري په جرقدق كي د هغه مهال د شوروي اتحاد په تخنيكي او مالي مرستو د نفتو يو چاڼ ځاى د پنځو سوو زرو ټنو په ظرفيت جوړ سو. بيا د روغنياتو صنعتي موسسه جوړه سوه. دغي موسسې د موټرونو او نورو ماشينونو (۱۰) ډوله صنعتي روغنيات او (۴۲) ډوله موټري روغنيات توليدول. دغه موسسه چي كلني توليد يې (۲۰۰) زره ګېلنه روغنيات وه د افغانستان په (۵۱) فيصده او د امريكا د فاركر پټروليم او د لندن د كسټرول د روغنياتو د فابريكې په (۴۹) فيصده پانګه اچونه رامنځ ته سوه.
له پورتنيو څرګندونو څخه جوتيږي چي زموږ په هيواد كي هم د نفتو او ګازو غني منابع او زېرمي سته او دلته هم د نفتو او ګازو د موندلو لپاره هلي ځلي د منځني ختيځ د نورو هيوادونو د نفتو د پلټنو سره په يوه مهال كي پيل سوي وې، خو لكه چي څرګنديږي د هغو هلو ځلو نتيجه وركړه، اما له بده مرغه زموږ هلو ځلو د اړوندو چارواكو د بې كفايتۍ او خيانتونو او د امريكايانو او نورو بهرنيانو د خود غرضيو او شومو موخو له امله تر دې اوسه څه پايلي نه دې لرلي. هر څه د كاغذ پر مخ پاته سوي او ټول وخت په پلټنو او راپورونو وركولو تېر سوى دى. پای
