واژه ی تنظیم وقت معنی درستی را افاده نمی کند چون به معنی اصطلاح انگلیسی ORGANIZATION TIME است، وقت طبیعتا از جانب پیدا کننده ی خود منظم است، کسی که سال، ماه، هفته و شب و روز را بوجود آورده است وقت را تنظیم نموده است.
وقت از همه ی موجودات هستی منظم تر است، واحد های وقت مانند: ساعت، دقیقه و ثانیه؛ بلکه اجزاء ثانیه که امروزه تحقیقات به تجزیه ی ثانیه پرداخته و انسان را با یک هزارم و یک ملیونم (1/1000000) ثانیه آشنا می سازد؛ نیز به صورت کامل دقیق و حساب شده به پیش می روند.

نوشته: د. طارق السویدان
ترجمه: عبدالرحمن عزّام

مفهوم مدیریت و تنظیم وقت:

اداره در اصطلاح علم مدیرت به تنظیم و نظارت بر پدیده های مربوط به انسان یا متعلق به منابع مالی، اطلاق می شود.
اگر این تعریف را درست بدانیم؛ آیا کسی توانایی تنظیم وقت را دارد؟
خیر، وقت قابل تصرف نیست؛ فلهذا قابل مدیریت، کنترل، اجاره، توقف و تبدیل نیز، نمی باشد.

چگونگی تعامل با وقت :

یگانه کاری که در تعامل با وقت می توانیم انجام دهیم، وفق دادن خود با وقت است نه وقت را به خود؛ انسان توانایی اداره و کنترل خود را دارد، می تواند با بیکاری وقت خویش را سپری نماید همچنانکه می تواند با بکارگیری توان و نیروی خویش از وقت بهره برداری نماید. یا به عبارتی دیگر می تواند وقت را با فعالیت و تلاش یا با کسالت، غفلت و خواب، سپری نماید.

قوه ی اداره، مدیریت و توانایی جسمی در خلال مدت زمانی مشخص که عمر نامیده می شود جهت انجام امور زندگی به انسان داده شده که می تواند با استفاده از آن به انجام کارهای مورد نظر خویش پرداخته و در طی آن مدت قادر به انجام امور ذیل باشد:
1- در ظرف مدت عمر خود، کار و تلاش نموده و از وقت خویش به نحو احسن بهره برداری نماید تا سعادت دنیا و آخرت را بدست آورد.
2- با ضایع نمودن عمر و گذراندن وقت به کسالت، تنبلی، کارهای لهو و لعب و دیگر امور منکر و نابجا، پشیمان دنیا و آخرت شود؛ خداوند متعال می فرماید: «حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ، لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَكْتُ«
])آن ها همچنان به راه غلط خود ادامه می دهند] تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می گوید: پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم و کوتاهی نمودم عمل صالحی انجام دهم) (المؤمنون/99-100)
در حالی که این پشیمانی بحالش سودی ندارد.
امام شعبی رحمه الله تعالی می گوید: »ما بكيت من زمان إلا بكيت عليه.« (هیچگاه در خلال مدت زمانی گریه نکردم مگر اینکه بر خود زمان گریه نمودم؛ ]نیز با ندامت و پشیمانی، اشک ریختم]) گریه سودی ندارد زیرا وقت از دست رفته است و ضیاع آن بر حسرت و ندامت آن می افزاید.

چگونه به روشی فعال کارهای خود را برنامه ریزی نماییم؟

انسان بیشتر با کارکردهای عادی و تکراری خود روبرو بوده و با آنها در زندگی دست و پنجه نرم می نماید؛ به عنوان مثال: به اداره اش رفته و بعد از انجام وظیفه به کارهای خانه باز می گردد دوباره به دیدن خانواده، اقارب و دوستان می رود، سپس وقتش را به دفتر و قهوه خانه یا در کنار تلویزیون و روزنامه خواندن و دیگر کارهای روزمره ی زندگی می گذراند؛ این زندگی تکراری سپری می شود! اما آنچه مهم است اینکه: با انجام این امور چه چیزی بجا گذاشته؟ چه چیزی برای خود، ملت و وطنش انجام داده؟ و در زمینه ی رشدش چه اقدامی نموده است؟

مرام و مقصد زندگی انسان این است که به مقام و جایگاه والای خود پی برده و شخصیتش را بشناسد، تلاش کند تا اثر و یادگاری از خود بجا بگذارد که یادش را جاوید و پاداشش را دوامدار نماید.
منظور ما موقعیت، جایگاه و عملکرد انسان نیست؛ بلکه آنچه مورد نظر است، انسانیت انسان است.

بیست درصد از وقت نسبت به دیگر اوقات مهمتر است، پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که تقسیم وقت به اساس اولویت بندی کارها به قاعده ی (20/80) یعنی بیست در صد کار، سبب هشتاد در صد نتیجه می شود یا به عبارتی دیگر هشتاد در صد نتیجه با استفاده از بیست در صد وقت بدست می آید.

در این حال این نسبت کوچک دارای بزرگ ترین اثر در زندگی است؛ اگر انسان بتواند به این باور برسد، بیست در صد از وقت در بهره دهی نمونه‏ی غیر عادی است، تا جایی که نتیجه ی تحقیقات نیز به این موضوع تاکید نموده و به قانونی غیر قابل تغییر، تبدیل شده است.

در این هنگام باید دانست که فقط از جمله اعمال انسان بیست در صد بسیار حساس و مهم اند که باید این قسمت به واقعیت ملموس تبدیل شود.

تو با وقتت چه می کنی؟

گاهی یک شخص با استفاده از شصت در صد وقتش به نتیجه ای دست پیدا می کند که دیگران با چهل در صد به آن نتیجه می رسند.
آیا می خواهی مانند دیگران زندگی کنی؟ یا چنانچه خودت می خواهی؟
وقت ما برای مردم اختصاص یافته است، چقدر از وقت ما ضایع می شود؟
عده ای از زن ها به پیمانه ای زیاد، وقت را ضایع می کنند.
ناگفته نماند، هر چند تعداد مردم در جاهای کم درآمد افزایش یابد، تاجران خبره جهت بدست آوردن ثروت به راه های جداگانه و منحصر به فردی دست می زنند.
فلهذا متوجه باش که وقتت به کجا سپری می شود؟ چگونه ضایع شده و چه کسی آن را اداره می کند؟
هدف ما در این بحث، ایجاد راه هایی است که تو را متصرف وقتت بگرداند.

تقدیم کارهای مهم بر امور دیگر:

نکته اساسی در تنظیم وقت تقدیم نمودن کارهای مهم و ضروری بر دیگر امور است؛ زیرا از روی طبیعت پاره ای از علوم دارای عاید و فایده‏ی کم اند که متعلم جز اندکی بدان نیاز ندارد و گاهی هیچ گاه مورد استفاده قرار نمی گیرد؛ اما از طرف دیگر بعضی ازعلوم وجود دارد مانند ارتباط انسان با خداوند تعالی و ارتباط و علاقه ی انسان با انسان های دیگر، که متعلم منحیث یک انسان لحظه به لحظه به آن نیاز دارد و نمی تواند از آن بی نیاز باشد؛ و قابل ذکر است که بعضی از اعمال نیز وجود دارند که زیاد قابل پذیرش نبوده و دارای فواید کم و اندک اند که چندان نیازی به آن نیست؛ زیرا مشغولیت به خوب، گاهی انسان را از رسیدن به بهتر و مهمتر باز می دارد، به همین خاطر شخص حریص بر تنظیم وقت و کسی که از وقت به نفع خود کار می گیرد، همیشه در علم و عمل بهترین ها را بر دیگر امور مقدم می دارد.

فلهذا انسان عاقل هرگاه امتیاز و برتری چیزی را دانست باید آن را انتخاب نموده و خاطرش را به آن مبذول بدارد.

خطیب بغدادی رحمه الله می گوید: »خود را در عرصه ی علم و عمل به موضوعات مهمتر و ارزنده تر مشغول دار؛ زیرا کسی که خود را به موضوعی کم اهمیت مصروف بدارد، موضوعات مهم را از دست می دهد؛ چون قسمتی از وقت را گرفته و توان و تلاشش را به خود مبذول می دارد، فلهذا باید برای کارهایش وقتی را در نظر گرفته و کارهای مهم و مهمتر را به میزان ارزش آن درجه بندی نماید، بنابر همین ترتیب بندی و اولویت در کارها، ثمره و بهره ای بهتر را به دست می آورد.«

ابوعباس علوی نکته ای ارزنده و جالب بیان می دارد: »عزیزم بدانکه فهم وعقل تو گنجایش درک همه اشیاء را ندارد؛ فلهذا توان عقلت را به موضوعات مهم اختصاص ده، و همچنین مال تو کفایت انفاق به همه مردم را نمیکند بنابرآن، مال خود را به مستحقین آن اختصاص ده.«

ویژگیهای فردی انسان:

هر مسلمان دارای ویژگی های خاص و منحصر به فرد خودش می باشد که ممکن نیست دو نفر در ذات خود به یک خصوصیت تطابق داشته باشند؛ از اینرو باید برای هر فرد بطور مستقل تقسیم اوقات روزانه و هفته واری جهت توزیع و تنظیم کارها و وظایف، با اولویت دادن نماز و کارهای مهم و لازم، و گنجانیدن امور دیگر مانند قرار ملاقات ها، درس ها وامور مشابه – که در زندگی انسان مسلمان به وفور یافت می شود – ، وجود داشته باشد تا هر شخص بنا بر ظروف و شرایط خود، کارهایش را به اساس آن تنظیم نماید.

قواعد عمومی:

پاره ای از قواعد عمده، اساسی و عمومی تنظیم وقت که قابلیت استفاده برای هر علاقه مند به تنظیم وقت را دارد، اینک قرار ذیل تقدیم می گردد:
1- متوجه باش تا وقتت مطابق به پلان روزانه و هفته وار به پیش برود و حتی لحظه ای هم ضایع نشود.
2- پیش از همه کارها به انجام فرایض و واجبات بشتاب و آنها را در صدر جدول برنامه هایت قرار ده!
3- همیشه نوافل را بعد از فرایض قرار داده و بر انجام آن مبادرت ورز.
4- برنامه های خود را با آزمندی زیاد بر غنیمت شمردن وقت و بدست آوردن منفعت، و مناسب با موقعیت خویش تنظیم و جابجا نما!
نکته اساسی و مهم در انجام قواعد مذکور، توزیع درست و دقیق وقت نسبت به بعضی کارها است که به ترتیب اهمیت شان، به اوقات مناسب تنظیم گردد.
آنچه از جمله قواعد مذکور می توانیم بشمار آوریم توزیع دقیق و درست وقت است؛ چون پاره ای از کارهای علمی نیاز بیشتری به ذهن فعال، تمرکز زیاد و مکانی مناسب دارند که سازگار با آن باشد؛ زیرا بعضی از کارهای علمی مانند: نوشتن، مطالعه های خفیف، قرائت های گذرا، و دیگر موارد مشابه که نیاز به دقت زیاد و تفکر عمیق و بیداری تمام عیار ندارند؛ ممکن است در هر زمان و مکانی انجام داده شوند. اما برخی دیگر از کارهای علمی، جهت بهره برداری بهتر و نتیجه ای خوبتر به زمان مناسب نیاز دارند که انسان در آن با نشاط و کمال علاقه مندی با ذهن و روانی آرام و آماده آن را فرا بگیرد؛ فلهذا لازم است که این اوقات ناب غنیمت شمرده شوند تا بتوان از آن استفاده ای بهتر و بیشتر نمود، طوری که این اوقات مناسب برای حل مشکلات دشوار، تهذیب مسایل در هم آمیخته و مختلط، تصحیح اصطلاحات غلط، نتیجه گرفتن از عبارات سخت و پیچیده، حفظ نصوص معتمد و مانند آن اختصاص داده شود.

پایان:
در پایان سخن ابراز میدارم: آنچه زیاد بر آن اهمیت قایل بوده و بیشتر تمرکزم بر آن است اهمیت وقت و جلوگیری از ضیاع آن است، تا به شکلی بهتر تنظیم شده و مورد استفاده بیشتر قرار گیرد.
به نظر من انسان موفق، مثمر و مورد اعتماد کسی است که از وقت خود به نحو احسن استفاده نماید.