نقش جماعت و مسجد در زندگی مسلمانان
جماعت در مساجد، نماد هدایت و اصلاح
الله متعال می فرماید: ﴿إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسَى أُوْلَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنْ الْمُهْتَدِينَ﴾.
توبه/ ۱۸ – تنها كسي حق دارد مساجد خدا را ( با تعمير يا عبادت ) آبادان سازد كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته باشد و نماز را چنان كه بايد بخواند و زكات را بدهد و جز از خدا نترسد . اميد است چنين كساني از زمره راه يافتگان باشند.
از عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود رضي الله عنه روایت است که فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَلْقَى اللَّهَ غَدًا مُسْلِمًا فَلْيُحَافِظْ عَلَى هَؤُلاَءِ الصَّلَوَاتِ حَيْثُ يُنَادَى بِهِنَّ، فَإِنَّ اللَّهَ شَرَعَ لِنَبِيِّكُمْ صلى الله عليه وسلم سُنَنَ الْهُدَى، وَإِنَّهُنَّ مِنْ سُنَنِ الْهُدَى، وَلَوْ أَنَّكُمْ صَلَّيْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ كَمَا يُصَلِّي هَذَا الْمُتَخَلِّفُ فِي بَيْتِهِ لَتَرَكْتُمْ سُنَّةَ نَبِيِّكُمْ، وَلَوْ تَرَكْتُمْ سُنَّةَ نَبِيِّكُمْ لَضَلَلْتُمْ، وَمَا مِنْ رَجُلٍ يَتَطَهَّرُ فَيُحْسِنُ الطُّهُورَ ثُمَّ يَعْمِدُ إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ هَذِهِ الْمَسَاجِدِ إِلاَّ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ خَطْوَةٍ يَخْطُوهَا حَسَنَةً، وَيَرْفَعُهُ بِهَا دَرَجَةً، وَيَحُطُّ عَنْهُ بِهَا سَيِّئَةً، وَلَقَدْ رَأَيْتُنَا وَمَا يَتَخَلَّفُ عَنْهَا إِلاَّ مُنَافِقٌ مَعْلُومُ النِّفَاقِ، وَلَقَدْ كَانَ الرَّجُلُ يُؤْتَى بِهِ يُهَادَى بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ حَتَّى يُقَامَ فِي الصَّفِّ» صحیح مسلم.
کسيکه خوشحال می شود فردا خدا را ملاقات کند، درحاليکه مسلمان باشد، بايد بر اين نمازها مواظبت کند، در وقتيکه اعلان اقامهء آن مي شود. زيرا خداوند براي پيامبر صلي الله عليه وسلم راههاي هدايت را نمودار کرده است و اين نمازها از همين راههاي هدايت اند.
و اگر شما مثل کسيکه در خانه اش از نماز (جماعت) تخلف مي ورزد، آن را در خانه هاي خود ادا کنيد، همانا سنت و طريقهء پيامبر تان را ترک نموده ايد. و اگر سنت پيامبر صلي الله عليه وسلم تان را ترک کرديد، هر آئينه گمراه مي شويد، وقتی یکی از شما درست و به نیکویی وضوء گیرد و به طرف یکی از مساجد حرکت نماید، الله متعال به هر گامی که بر می دارد، حسنه نوشته و درجه و مقام او را بلند می برد و یک گناه را از نامه اعمالش پاک می سازد و در حقيقت ديديم که از آن جز منافقيکه نفاقش آشکار است، کسي تخلف نمي ورزيد. و همانا مرد به نماز آورده مي شد، در حاليکه در ميان دو مرد کشانده شده و بر آنها تکيه کرده بود، تا اينکه در صف ايستاده مي شد.
اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم، این گونه به ادای نماز جماعت به مسجد می نگریستند و این نماز را فرق کننده مؤمن و کافر دانسته و مریضی را که توان رفتن به مسجد را نداشت؛ دو نفره او را به مسجد می رساندند.
دلایل فضیلت جماعت در مسجد فراوان است؛ چنان چه بر شما برادران مسلمان پوشیده نیست. از جمله در صحیح مسلم از ابو منذر ابي بن کعب رضي الله عنه روایت است که گفت: مردي بود که مردي دورتر از وي از مسجد را نمي دانستم، و هيچ نمازي از وي نمي ماند. بوي گفته شد، يا به وي گفتم: چه مي شد هرگاه مرکبي خريداري ميکردي، که در تاريکي و شدت گرمي بر آن سوار مي شدي؟ گفت: شادم نمي سازد که خانه ام در کنار مسجد باشد، من مي خواهم که رفتنم به مسجد و باز گشتم بخانواده ام در پلهء حسناتم نوشته شود. رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمود: خداوند همهء اينها را برايت فراهم کرده است.
ضیافت روحانی
کسی که به سوی مسجد می رود، رفتن و آمدنش در مهمانی خداست، چقدر مهمانی عزتمندانه که در آن قلب ها آرامش میابند و ارواح خشنود و سعاتمند می گردند و سینه ها فراخ و شاداب می شوند. حضرت ابوهریره روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَرَاحَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الْجَنَّةِ كُلَّمَا غَدَا أَوْ رَاحَ ) صحیح بخاری و صحیح مسلم «هركس به مسجد رفت و آمد كند، خداوند براي هر رفت و برگشت او، ضيافتي در بهشت تدارك مي بيند».
امام احمد و ترمذی از ابن عباس روایت نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم امور کفاره کننده گناهان را این گونه بیان نمودند: درنگ کردن به مساجد بعد از نمازها، قدم زدن به طرف مساجد برای نماز جماعت، وضوء کامل گرفتن در وقت سختی ها و فرمودند: کسی که این اعمال را انجام دهد به خوبی زندگی کرده و بخوبی می میرد و از گناهان طوری پاک می شود که از مادر تولد شده بود.
خوشحالی الله متعال از التزام بنده مسلمان به مسجد و جماعت
امام احمد و ابن ماجه از ابوهریره روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَا تَوَطَّنَ رَجُلٌ مُسْلِمٌ الْمَسَاجِدَ لِلصَّلاَةِ وَالذِّكْرِ إِلاَّ تَبَشْبَشَ اللَّهُ لَهُ كَمَا يَتَبَشْبَشُ أَهْلُ الْغَائِبِ بِغَائِبِهِمْ إِذَا قَدِمَ عَلَيْهِم»
جاي نميگيرد مرد مسلمان در مسجد براي اداي نماز و ذكر مگر اينكه الله ِ به قدومش خوش ميشود چنانچه خانوادة يك مسافر به آمدن مسافر شان خوشحال ميشوند و با بشاشت و خوشرويي متوجة او ميشوند”
حضرت انس بن مالک رضی الله عنه روایت نموده که رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيه وسَلَّم فرمودند: «إِنَّ الله عَزَّ وَجَلَّ لَيُنَادِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ: أَيْنَ جِيرَانِي؟ أَيْنَ جِيرَانِي؟ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلاَئِكَةُ: رَبَّنَا، وَمَنْ يَنْبَغِي أَنْ يُجَاوِرَكَ؟ فَيَقُولُ: أَيْنَ عُمَّارُ الْمَسَاجِدِ؟»
الله متعال در روز قیامت ندا می کند که همسایگانم کجایند؟ همسایگانم کجایند؟ فرشتگان می گویند: پروردگارا! چه کسی سزاوار همجواری ترا دارد؟ الله متعال می فرماید: آباد کننده گان مساجد کجایند؟
هشدار به ادای نماز به خانه و دوری از مسجد
بزار و طبرانی روایت نمودند که ابودرداء به پسرش گفت: پسرم! باید خانه ات مسجد باشد؛ چون از رسول الله صلی الله علیه و سلم شنیدم که می گفت: مساجد خانه های پارسایان اند و هر کسی که مسجد، خانه اش شود؛ خداوند روح و رحمت خویش را برایش کامل می سازد و عبور از پل ( صراط ) را تا رسیدن به بهشت برایش فراهم می کند.
لهذا باید مسلمانان به ادای نماز به جماعت حریص بوده و مساجد را با ذکر و نماز اعمار نموده و در جستجوی یافتن رخصت برای گریز از جماعت در مسجد نباشند؛ مگر در صورت وجود عذر شرعی.
حضرت ابو هریره می فرماید: أَتَى النبيَّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم رَجُلٌ أَعمى فقال: يا رسولَ اللَّه، لَيْس لي قَائِدٌ يقُودُني إِلي المَسْجِد، فَسأَلَ رسولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم أَن يُرَخِّصَ لَهُ فَيُصَليِّ في بيْتِه، فَرَخَّص لَه، فَلَمَّا وَلىَّ دَعَاهُ فقال له: هلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلاة؟ » قال: نَعَم، قال: « فَأَجِبْ » رواه مسلم.
مرد کوری خدمت پيامبر صلي الله عليه وسلم آمده و گفت: يا رسول الله صلي الله عليه وسلم! من راهنمائي ندارم که مرا به مسجد آورد و از رسول الله صلي الله عليه وسلم خواست تا بوي اجازه دهد که در خانه اش نماز گزارد و آنحضرت صلي الله عليه وسلم بوي رخصت داد و چون وي روي گرداند او را خواسته و فرمود: آيا اذان را مي شنوي؟ گفت: بلي! فرمود: پس اجابت کن!
بیهقی از حضرت علی رضی الله عنه روایت نموده که فرمود: نماز همسایه مسجد، جز در مسجد درست نیست. برای حضرت علی گفته شد که همسایه مسجد کیست؟ فرمود: کسی که اذان را بشنود.
رسول الله صلی الله علیه وسلم در نکوهش متخلفین از نماز به شدت برخورد کرده و می فرماید: «مَنْ سَمِعَ الْمُنَادِيَ فَلَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ اتِّبَاعِهِ عُذْرٌ» قَالُوا: وَمَا الْعُذْرُ؟ قَالَ: «خَوْفٌ أَوْ مَرَضٌ، لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ الصَّلَاةُ الَّتِي صَلَّى».
کسی که اذان را بشنود و بدون عذر به مسجد حاضر نشود، نمازش قبول نمی شود. صحابه فرمودند: عذر چیست؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: ترس و مریضی.
جماعت خفتن و صبح دلیل روشن ایمان راستین
برادر ایمانی! به جماعت صبح و خفتن زیاد حریص باش؛ چون آندو فرق کننده مؤمن و منافق می باشند. ابوداؤد از ابی بن کعب رضی الله عنه روایت نموده که ایشان فرمودند: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا الصُّبْحَ، فَقَالَ: أَشَاهِدٌ فُلَانٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «أَشَاهِدٌ فُلَانٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «إِنَّ هَاتَيْنِ الصَّلَاتَيْنِ أَثْقَلُ الصَّلَوَاتِ عَلَى الْمُنَافِقِينَ، وَلَوْ تَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَيْتُمُوهُمَا وَلَوْ حَبْوًا عَلَى الرُّكَبِ، وَإِنَّ الصَّفَّ الْأَوَّلَ عَلَى مِثْلِ صَفِّ الْمَلَائِكَةِ، وَلَوْ عَلِمْتُمْ مَا فَضِيلَتُهُ لَابْتَدَرْتُمُوهُ، وَإِنَّ صَلَاةَ الرَّجُلِ مَعَ الرَّجُلِ أَزْكَى مِنْ صَلَاتِهِ وَحْدَهُ، وَصَلَاتُهُ مَعَ الرَّجُلَيْنِ أَزْكَى مِنْ صَلَاتِهِ مَعَ الرَّجُلِ، وَمَا كَثُرَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى»
یک صبحی رسول الله صلی الله علیه و سلم بعد از ادای نماز صبح فرمودند: آیا فلانی حاضر است؟ گفتند: نخیر ، باز فرمود: آیا فلانی حضور دارد؟ گفتند: نه، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: این دو نماز ( صبح و خفتن ) سنگین ترین نماز بر منافقین می باشند؛ اگر می دانستید که این دو نماز چقدر فضیلت دارد، بدان روي ميآوردند، اگرچه بر روي دستها و زانوهايتان ميبود، صف اول نماز مثل صف اول فرشتگان می باشد و اگر فضیلت صف اول را می دانستید، حتما برای رسیدن به آن عجله می کردید. نماز دو نفری بهتر از نماز انفرادی است و نماز سه نفره بهتر از نماز دو نفری می باشد و هر چه جماعت نماز بیشتر باشد، نزد الله متعال دوستداشتنی تر می باشد.
در صحیح ابن حبان از عبدالله بن عمر روایت است که فرمودند: اگر شخصی در نماز خفتن حضور نمی یافت، ما برایش بد گمان می شدیم.
پیامبر صلی الله علیه وسلم تأکید نمودند که کسی که نماز صبح را به جماعت حاضر شود، آتش دوزخ برایش حرام می گردد؛ امام مسلم از عماره بن رؤیبه روایت نموده که فرمود: از رسول الله صلی الله علیه شنیدم که فرمودند: کسی که نماز پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب ( صبح و عصر) را ادا نماید، به دوزخ وارد نمی شود. کسی از اهل بصره از راوی پرسید: آیا این سخن را از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدی؟ گفت: بله من گواهی می دهم که این سخن را با گوش هایم شنیدم و قلبم آن را حفظ کرده است.
پس ای برادر مسلمان بر ادای نماز جماعت به مسجد حریص باش به ویژه نماز صبح و خفتن، در هر شرایطی که قرار داری آن را از دست نده؛ اگر چه به این گمان بودی که به جماعت اول نمی رسی، بازهم به سوی مسجد به نیت رسیدن به جماعت بشتاب؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی که ابو داود از ابو هریره روایت نموده فرمودند: «مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ ثُمَّ رَاحَ فَوَجَدَ النَّاسَ قَدْ صَلَّوْا أَعْطَاهُ اللَّهُ جَلَّ وَعَزَّ مِثْلَ أَجْرِ مَنْ صَلاَّهَا وَحَضَرَهَا، لاَ يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أَجْرِهِمْ شَيْئًا»
کسی که صحیح و کامل وضوء گیرد و به طرف مسجد حرکت نماید، در حالی که مردم نماز جماعت را خوانده اند؛ برای این شخص مثل پاداش کسانی که به جماعت حاضر بودند می رسد، بدون این که از مزد آنان کاسته شود.
لذا نباید در ادای نماز جماعت کوتاهی کرده و تنبلی نمایی؛ چون درین صورت اجز و مزد جزیلی را از دست داده ای و این خسران بزرگی است.
مسجد و جماعت مهمترین میدان های دعوت
ای برادر ایمانی! دعوت ما دعوت اسلام است که از مسجد آغاز می گردد و قلب ها را باهم مرتبط ساخته و محبت بخاطر الله متعال را بین برادران ایجاد می کند؛ از جمله توصیه های امام شهید حسن البنا رحمه الله برای اخوان در هر شعبه و منطقه برای افزایش ارتباطات ایمانی این است که فرمودند: باید برادران برای حصول بیشتر محبت ایمانی حد اقل هفته یک نماز صبح را در یک مسجد معین در کنار هم به جماعت ادا کنند.
نماز جماعتی که روزانه پنج مرتبه ادا می کنیم؛ در حقیقت تمرین روزانه نظام اجتماعی- عملی است که چکیده خوبی های تمام نظام ها در آن وجود دارد؛ در نماز جماعت این اساسات تحقق میابد: مساوات به معنی واقعی آن متحقق می شود، بر نظام طبقاتی و نژاد پرستی پایان داده می شود، وحدت نظام و وحدت مظهر را متحقق می سازد، مسلمان را عادت می دهد که راه صواب را به خطاکار نشان دهد؛ اگر چه این خطاکار امام باشد، امام را عادت میدهد که خطای خویش را تصحیح نموده و رأی صواب را بپذیرد؛ این نظر درست از طرف هر کس که ارایه شود. برای نظام های مختلف جهان، چه فضلیت باقی می ماند در حالی که خوبی های شان در اسلام وجود داشته و از بدی های شان بیزاری صورت گرفته است؟
التزام به نماز جماعت بویژه جماعت صبح بر کسانی سنگین است که به این عبادت مبارک انس ندارند؛ در حالی که این عبادت بر برادر صادق خیلی آسان است، برادری که قلبش به مسجد و جماعت مرتبط بوده و از جمله برادران مسجد و جماعت می باشد؛ طوری به جماعت صبح انس دارد که خودش بدون هشدار بیدار می شود هر چند مشغولیت ها و خستگی هایش فراوان باشد.
مداومت بر جماعت بویژه جماعت صبح، نمازگزار را نشیط و فعال ساخته و گره های شیطان را باز می سازد؛ آن گره های که شیطان به وسیله آن ها انسان مسلمان را به خواری، خباثت نفس و کسالت و کوتاهی می کشاند. در صحیحین از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمودند: «يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ، فَارْقُدْ. فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللَّهَ، انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ وَإِلَّا أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ»
چون يکي از شما بخوابد، شيطان در آخر سرش سه گره مي بندد و با بستن هر گرهي مي گويد: شب درازي داشته باشي، بخواب. پس هرگاه بيدار شده و خدا را ياد کند، يک گره گشوده مي شود و چون وضوء کند، گره ديگر باز مي شود و اگر نماز گزارد گره ديگر گشوده مي شود، پس با نشاط وخوش خلق مي شود، ور نه زشت خوي و کسل مي گردد.
پس جماعت در مسجد، روحیه مثبت گرایی را درنفس مومن غرس کرده و صفت منفی گرایی و لاابالی گری را از وجودش نابود می سازد و او را به تحقق عملی اسلام و عمل به آن و رهنمایی مردم به سوی خیر و نیکی وادار می سازد.
استاد حسن البنا می گوید: ای برادران! دوستان ملتزم به مسجد و تلاشگران به کثرت عبادت و حافظان قرآن کریم از سلف رضی الله عنهم؛ تنها به استقلال کشور، عزت قوم و آزادی ملت شان بسنده نمی کردند؛ بلکه به زمین پراکنده شده و در اطراف و اکناف جهان به سیاحت و گردش به حیث فاتح و معلم می پرداختند، مثل آزادی خود، امت ها را آزاد می کردند، مردم را به نور هدایتی که نصیب شان شده بود، رهنمون می ساختند و آنان را به شاهراه سعادت دنیا و آخرت سوق می دادند. درین برنامه خویش فریب کاری، ستم و تجاوز نکرده و انسان های آزاده را به بردگی نمی گرفتند.
هان ای دوستان! بسوی مساجد بشتابید، مساجد را با نماز، جماعت، ذکر و تلاوت قرآن؛ آباد نگهدارید. با بزرگان امت آشنا شده و از مسجد برای دعوت و رهنمایی و ارشاد تمام جهانیان حرکت کنید و با شنیدن اذان به سوی مسجد برگردید تا ارواح تان را شستشو داده و حرکت و نشاط خویش را تجدید نموده و دست در دستان راکعین و ساجدین مخلص بگذارید و بر اساس تقوا و نیکوکاری، همکاری شان کنید و به یقین بدانید که الله متعال با شماست و از اجر و پاداش تان نمی کاهد.
نوشته: د.عبدالرحمن البر
ترجمه: عبدالخالق احسان
