اشاره: در قسمت های گذشته  در مورد زنده گی و ویژه گی های شخصیتی امام عبدالقادر گیلانی مطالبی ارائه گردید. امام عبدالقادر گیلانی درد جامعه ی زنام خویش را در انحطاط عقدتی حکام و وابستگی علما به دربار تشخصین داده بود؛ ازینرو، گوشه هایی از توصیه ها و نصایح امام عبدالقادر گیلانی برای علمای آن و قت که طبعاً برای تمام عصرها نیز می تواند مفید باشد، در بحث حاضر ارائه می گردد.

وعظ و ارشاد عمومی::

مشغولیت در مدرسه و تعلیم و تربیت منظم، امام گیلانی: را از نشستن در مجالس وعظ و ارشاد و پیوند با عموم مردم باز نداشت؛ بلکه ایشان سه روز از هفته را برای این امر مهم اختصاص داده بودند که صبح جمعه و عصر سه شنبه در مدرسه و روز یکشنبه در تربیت گاه مدرسه (رباط) به و عظ و ارشاد مردم می پرداختند. در (قلائد الجواهر) اثر تادفی آمده است که در مجالس وعظ امام تنها چهار صد نفر قلم به دست شمرده شده است که حاصل    یادداشت های شاگردان همان کتاب مشهور فتح الربانی می باشد.
امام در موعظه های خویش حماس بسیار و حرص فراوانی برای باز گشت امت به اسلام نشان می‌داد و از بی‌مهری که تعالیم دین به آن گرفتار شده بود، بسیار رنج می‌برد و تلاش می کرد که مردم را بیداری بخشیده و برای نصرت و یاری دین ایشان را بر انگیزند؛ چنانچه در یکی از موعظه های شان می فرماید: «دیواره های دین محمد صلى الله عليه وسلم  در حال فروریختن و اساسش در حالت انهدام است؛ به پاخیزید ای اهل زمین تا آنچه در حال فروریختن است استحکام بخشیم و آنچه ویران شده است اعمار کنیم…»

امام، خود را در امر ادای رسالت و زنده کردن روح دین داری در جامعه و قلب مردم نائب رسول الله صلى الله عليه وسلم  می‌دانستند. ایشان در یکی از سخنان خویش می‌فرماید: «الهی در این نیابت، از تو طلب عفو و عافیت دارم، در امری که به دست گرفتم یاری ام رسان، همانا تو پیامبران صلی الله علیه وسلم را نز خود بردی و مرا در صف اول قرار دادی تا مخلوقات ترا به راه آورم، باز از تو طلب عفو و عافیت دارم و مرا از شر شیطان های انسی و جنی و شر همه آفریده گانت در امان بدار» در جای دیگر می‌فرماید: «پاک است پروردگاری که محبت دعوت خلق را در دلم قرار داد و آن را بزرگترین آرزوی من گردانید؛ من نصحیت گرم و برآن  پاداش نمی خواهم که پاداشم در آخرت نزد پروردگارم من است. من طالب و بنده‌ی دنیا نیستم و جز رضای پروردگار عزوجل چیزی نمی طلبم، رستگاری شما سبب شادمانی ام و هلاکت شما سبب دردمندی و سوگواریم می باشد.             «فتح الربانی‌ص27»

امام، با همین شور و شوق به روحیه بخشیدن و برانگیختن مردم به سوی اسلام و بازگشت به رسالت های اسلامی دعوت می کنند و پیوسته تأکید می‌نمایند که فرد در دین داری استوار نمی‌شود تا قلب خویش را از اسارت دنیا و محبت بیهوده‌گی‌ها و اخلاق پست و آنچه او را از یاد خدا غافل می کند، رهایی نبخشد.

نقد علمای وقت توسط امام:

دکتور ماجد عرسان در کتاب ارزشمند خود (هکذا ظهر جیل صلاح الدین و هکذا عادت القدس) می نویسد که تحقیق در مواعظ و ارشادات شیخ عبدالقادر گیلانی، روشن ساخته است که امام در تشخیص امراضی که جامعه‌ی اسلامی را به فساد کشیده است با شیخ الاسلام غزالی هم‌نظر بوده است؛ به تشخیص امام، دوران عقیده در فلک سیاست های حکام، خود باخته گی علماء در برابر سلاطین و زرق و برق دنیا، از مهمترین امراضی بود که اسباب  ده ها مرض را در میدان های اجتماعی و اقتصادی فراهم آورده بود؛ از این روی امام عبدالقادر:، معالجه‌ی امراض ذکر شده را مانند امام غزالی در صدر برنامه های خویش قرار داده بود که حکایت  نقد علماء زمان توسط امام عبدالقادر گیلانی و هشدار ایشان به حکام وقت مفصل است و نیاز به نوشته یی جداگانه دارد و در این مقام، به همین قدر اکتفا می کنیم که امام با مشاهده‌ی یک عده از علمای خود باخته در مقابل زور و زر، خطاب به ایشان می فرمایند:    «ای خیانت پیشه گان در علم و عمل و ای دشمنان خدا و پیامبر صلى الله عليه وسلم  و ای جدایی اندازان میان بنده گان و خدای عزوجل، شما در ظلم و نفاق آشکار قرار دارید، تا به کی منافقت؛ ای عالمان و زاهدان تا چه وقت در برابر ملوک و سلاطین به خاطر دریافت دنیای دون و رسیدن به لذت ها و شهوات، منافقت می کنید؟! شما و اکثریت حکام این زمان، ظالمان و خیانت پیشه گان به ثروت الله و      بنده گانش می‌باشید؛ پروردگارا! شوکت این منافقان را بشکن؛ ظالمان را ریشه کن، کن و زمین را از ایشان پاک بگردان و یا ایشان را به صلاح آور!»   (فتح الربانی ص 173).
به همین ترتیب عموم مردم را نیز از حضور در جلسات علمای درباری و گوش فرا دادن به سخنــان ایشــ‍‍‍‍ان هشـــدار می دادند و می فرمودند: «ای بنده گان خدا! به حرف ایشان گوش ندهید که شما را با سخنان خویش شادمان      می سازند اما در پیش پای حکام و سلاطین مانند مورچه به خاک ذلت می افتند، نه ایشان را امر به نیکی ها می کنند و نه هم از بدی ها باز می دارند و اگر کاری هم بکنند از سر نفاق و تکلف است و من بر سر غیرت می‌آیم هنگامی یکی از ایشان را می‌بینم که می گوید الله، الله، اما چشمش به سوی غیر خداست؛ خدا زمین را از ایشان پاک گرداند و یا ایشان را هدایت کند و به سوی خویش بخواند.

سهم امام در حرکت اصلاحی جهادی دولت زنگی و ایوبی:

امام عبدالقادر گیلانی همان گونه که گذشت یک حرکت اصلاحی را ایجاد کرد که به طور آهسته و پیوسته با استفاده از حلقات منظم تعلیمی و تربیتی و درس های آزاد، موعظه و اندرز که درست شبیه تجربه‌ی حرکت های اسلامی معاصر در جهان امروز است، تمام جوانب حیات امت را که در حال فاسد شدن بود دو مرتبه به سوی صلاح و رستگاری سوق داد و این حرکت امام در بین سال های 521 تا 561 هـ همزمان با آغاز فعالیت های اصلاحی دولت نورالدین زنگی و صلاح الدین ایوبی: است که در سال 541 آغاز می شود و در سال 583 هـ قدس عزیز   به-دست صلاح الدین ایوبی فتح و از لوث صلیبیان پاک می گردد.

حرکت اصلاحی امام عبدالقادر گیلانی: در حقیقت برای دولت نورالدین زنگی که او نیز اراده ی خیر و صلاح امت را داشت و عملاً کارهای مهم اصلاحی را نیز آغاز کرده بود، این فرصت را فراهم می‌کند که در مقام های مختلف دولتی افراد تربیه شده‌ ای را داشته باشد که از مدرسه ی امام عبدالقادر گیلانی فارغ شده اند که از جمله می توان از حامد بن محمود حرانی نام برد، این مرد بزرگ به اجازه ی شیخ وارد دمشق می‌شود و با نورالدین زنگی به تماس شده و از جانب نورالدین به پست قضاء و تدریس منسوب می‌گردد و به همین ترتیب ابن نجا واعظ یکی از یاران امام عبدالقادر گیلانی به اجازه ی خود امام به عنوان یک تن از مشاورین صلاح الدین ایوبی در حرکت جهادی سهیم می شود و این مرد تربیه شده در مدرسه ی امام عبدالقادر گیلانی در سیاست و ذکاوت و مشوره های ارزشمند خویش برای صلاح الدین ایوبی: به جای می‌رسد که او را عمروبن عاص ثانی لقب  می دهند. (کیف نشاء جیل صلاح الدین، محمد عرسان)

محمد عرسان می گوید که مصادر تاریخی اشارات متعددی دارند از دیدارهایی که میان امام عبدالقادر گیلانی و نورالدین زنگی صورت گرفته است؛ بنابر این فعالیت ها و همکاری های شاگردان امام عبدالقادر گیلانی با دولت نور الدین زنگی و صلاح الدین ایوبی به طور پیوسته در شام و مصر ادامه داشته و این پیوند به صورت فردی نبوده که تنها ابن نجا و امثال او به طور نا منظم در حرکت جهادی و اصلاحی زنگی و ایوبی سهیم شوند، بلکه این مظهری از همان پیمان تعاونی است که میان امام عبدالقادر گیلانی و دولت نور الدین زنگی بسته شده بوده است زیرا مدرسه ی قادری یکی از مهم ترین نقش هایی را که در زمان جهاد برای فتح قدست بازی کرده است این بوده که زمینه‌ی اقامت و تعلیم را برای فرزندان آوره گان مناطق اشغالی فراهم نموده و ایشان را آماده می ساخته و سپس به میدان مقابله با اشغالگران می فرستاده است.
در نهایت این نوشته با ید خاطر نشان ساخت که حرکت قادری یا به تعبیر امروزی طریقه ی قادری از مهمترین دست آوردهای که طی 62 سال داشته است این بوده که ابتدا تشخیص امراض مختلف در جامعه اسلامی و سپس تجویز داروهای شفا بخشی که    به طور عملی توسط شخص امام عبدالقادر گیلانی و تربیت شده گان مکتب قادری پیشکش امت اسلامی می‌شود؛ این تلاش دعوتگرانه و مجاهد مآبانه ی امام عبدالقادر گیلانی در نهایت بزرگترین اثرات خویش را که همانا فتح بیت المقدس و رهایی امت از استعمار و وحدت امت است به خط زرین در صفحات تاریخ درخشان اسلام ثبت می کنند و برای دعوتگران امروز و فردا بزرگ ترین درس ها و تجربه های اصلاحی را  ارمغان می کنند.

این بود تصویر نیم رخی از زنده گی و حرکت اصلاحی امام عبدالقادر گیلانی که اکثراً ایشان‌را به عنوان یک عابد گوشه نشین می شناسند و من به عنوان نگارنده ی این سطور بسیار حسرت می خورم از این که به علت محدودیت هایی که در نوشته های مجله ای هست نتوانستم بسیاری از نکات بارز زنده گی امام را آفتابی تر کنم اما به قول معروف که گفته اند: «آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشتنه گی باید چشید» قطراتی از بحر بیکران زنده گی این بزرگ مرد  دانشمند، مصلح و دعوتگر و مجاهد پرور سلحشور را به شما عزیزان پیشکش نمودم امید است که این امام بزرگ و سایر امامان و پیشوایان دین را برای نسل اندر نسل امت اسلامی معرفی بداریم تا درد هویت باخته گی و خود فراموشی امت را درمان کنیم.

ماهنامه معرفت

نگارنده: عبدالقدير صالحي

Advertisement | Why Ads? | Advertise here

پوهنتون چینل

پوهنتون چینل درسره سبسکرایب او شریک کړئ

سبسکرایب Subscribe