دانشمندان علم تربیه متفق اند که مرحله کودکی در ساختار شخصیت آنده انسان نقش مهم بازی می نماید و اگر در پرورش کودک خلل رخ دهد نتایج منفی آن بر فرد و اجتماع اثرات ناگواری بجا میگذرد.
بر والدین و مربیان لاز است تا با مشاهده مشکل شرم و کم جراتی در برخی از کودکان با آن مبارزه نمایند زیرا بسا از این کودکان گوشه گیر و شرمناک بار آمده و بطور کامل باردوش پدر و مادر شان می گردند و میدانند که چگونه به تنهایی با جهان خارج رو برو شوند و این پديده هنگام پا نهادن به مکت بیشتر آشکار می شود.

فرق بين کم جراتی و حیا

میان اين فرق وجود دارد، کم جراتی عبارت است از گوشه گیری کودک و دوری جستن از ملاقات با دیگران اما حياء عبارت از از التزام کودک به آدام و عادات اسلامی و این را کم جراتی نمی توان خواند که کودک از همان آوان طفولیت به گناه و ارتکاب معصیت نزدیک نشود و یا اینکه کودک به بزرگان احترام گذارده و چشمانش را از دیدن اشیای حرام باز دارد و به همین گونه در حفاظت زبان از دروغ و حفظ شکم از تناول مال حرام و صرف وقت در فرمانبرداری خداوند میکوشد.

کودک کم جرات کیست؟

کودک کم جرات در حقیقت کسی است که توانانی داد و ستد با همسالانش را در مکتب و اجتماع ندارد و در مقایسه با کودکان دیگر احساس ناتوانی می نماید. کودک کم جرات در ذهن خود اعمالش را نکوهش میکند زیرا کم جراتی یک حالت روانی بوده که انسان ضمن آن یکنوع نقص و عیب را در وجودش احساس می نماید.
کودک کم جرات در مکتب با مشکلات فروان رو برو میشود او در سوال نمودن در داخل صنف و مناقشه نمودن با همصنفان و استادانش متردد بوده اکثراْ گوشه گیری می نماید و از دوستان بازی ها و تجارب شان دوری می گزیند.
کودک کم جرات همواره به احساس کمتری مبتلا بوده و فعالیت هایش در اجتماع از نوعی خمود و سستی ای بر خوردار است؛ پس استعداد او کم رشد نموده و از تعامل درست با خود و دیگران ناتوان است و از صحت درست برخوردار نیست.
گاهی کودک کم جرات در بسیاری از تصرفتاتش خود خواه و مطلق العنان می باشد زیرا او می خواهد خواسته هایش را بر افراد ماحولش بقبولاند و هم چنان کودک کم جرات حساس عصبي، و سرکش می باشد تا توجه دیگران را به خود جلب نماید.

۳۰٪ از کم جراتی در نزد کودکان نوزاد به ميان می آید و آنها را با وقایعی رو برو می سازد که در کودکان عادی به چشم نمی خورد مثلاْ طفل کم جرات در وقت خواب تپش قلبش نسبت به همسالانش بیشتر می باشد، کم جراتی در چهار ماهگی در کودک آشکار می شود چنانچه هر چیز نو او را میترساند اگر شخص ناشناس بخواهد با او سر سخن باز کند روگشان ده چشمانش را بسته و یارویش را با کف و دستش پنهان می نماید در سه سالگی هنگامیکه بار اول به خانه ناشناسی برود و مادرش در کنارش نباشد احساس کم جراتی به او رخ میدهد.

علل کم جراتی در اطفال

کم جراتی در کودکان عوامل زیاد دارد که مهمترين آن قرار ذیل است:
1- وراثت:
نقش مهم را که در کم جراتی کودک بازی می نماید هارمون های وراثی در کم جراتی و یا عدم آن تاثیر بسزایی در کودک بجا میگذارد پژوهش های طبي خاطر نشان میسازد که کم جراتی در وقت پيدا يش کودک در او پديد میشود و هارمون ها صفات وراثي را از پدر و مادر به کودک انتقال میدهد در اکثريت کودکان کم جرات ديده شده که پدر های شان نیز از ويژه گی کم جراتی برخوردار می باشند و اگر پدر های شان چنين نباشد يکي از اقارب او مانند پدر کلان و يا کاکايش از چنين صفت کم جراتی بر خوردار بوده اند و کودک بعض از ويژه گیها را از پدر و مادرش به ارث ميبرد.
۲- احتياط بيش از حد مادر:
هر مادر کودکش را منحيث پربهاترين چيزي در زندگی دوست میدارد پس او احساس مي نماید که کودکش را از ضرر حفاظت نماید مگر وقت اين حمايت از حد مطلوبش تجاوز نمايد مادر احساس نماید که کودکش را در هر لحظه خطري تهديد می نمايد در حقيقت غير مستقيم په کودکش وا نمود می سازد که صدها پديده به طور غير مرئي او را تهدید می نماید پس اينجا است که کودک احساس خطر نموده و يگانه مکان که در آن احساس آرامش و اطمينان به او دست ميدهد آغوش مادرش را تصور می نمايد و بعض اوقات مادر از احتياط بيش از حد کودکش را از اختلاط و بازي با ساير اطفال باز ميدارد تاوی اخلاق ناپسنديده و سخنان نادرست را از ديگران نياموزد که در نتيجه کودک کم جرات و گوشه گير بار آمده تنهایی و گوشه گيري را دوست داشته و از اشتراک در هر بازي با کودکان ديگر بيم می داشته باشد.

۳- معيوبيت و کم جراتي
برخی از کودکان نظريه برخی از عيوب جسماني که دارند همواره خجالت می کشند و اين عيوب آنها را ودار می سازد تا کم جرات و گوشه گير بار آیند که از جمله ضعب بينايي، فلج، ضعف شنوايي، چاقي زياد و کوتاهي قد را می توان در اين ميان از عيوب بارز به شمار برد و برخی از کودکان نظر به عوامل مادي از قبيل داشتن لباس چرک و کثيف، لاغري، سوء تغذي، نداشتن جيب خرچ لازم و يا نداشتن کتاب و لوازم مکتب احساس خجالت و کم جراتی می نمایند.

۴- دلسوزی بيش از حد والدين
دلوزسي بیش از حد پدر و مادر به کودکانشان يکي از عوام مهم کم جرات بار آمدن اطفال ميگردد مثلاْ مادر به کودکش اجازه نمیدهد تا به انجام دادن کار های بپردازد که توانایی انجام دادن آن را دارد و يا اينکه وقتي بر میز بالا شده، سامان آلات خانه را می شکند و يا بر روی ديواري چيزي مي نويسد سرزنش و مجازات نمي شود، و گاهی دلسوزي بيش از حد در والدين هنگامی ظهور میکند که پدر و مادر بعد از گذشت سالهای زیادی از ازدواج شان دارای فرزند می شوند، يا اینکه مادر پس از پيدايش دختران زياد پسری به دنيا مي آورد، پس کودک با دلسوزی زيادی از جانب والدين روبرو می شود که در خارج از خانه خيابان، دهکده، انجمن و يا مکتب چنين معامله با آنها صورت نمی گيرد که در نتيجه کودک در تصرفاتش توبيخ می شود و مورد سرزنش قرار مي گيرد آرو هايش بر آورده نشده مایوس شده و احساس کمرویی و خجالت به اودست میدهد.

راه های علاج کم جراتی

ما میتوانیم با پيروي از ارشادات ذیل کودکان خود را از کم جراتی و گوشه گیری نجات دهيم:
۱- میتوانيم فضای آرام برای کودکان در خانه ومواجه نشدن آنها با رویداد های که عدم اطمينان دلتنگی و بيم و ترس را در دل های شان جا ميدهد که اين کار به اجتناب از تعامل سخت با کودکان، مشاجرات و گفتگو های که ميان والدين رخ ميدهد تحقق می يابد زیرا در آنصورت آنها از اختلاط باديگران ميترسند گوشه گيري و عدم رو بروشدن بازندگی را ترجيح ميدهند.
۲- بر والدين است که با کودکانش به اندازه مناسب مهر ورزند و بر آنها انتقاد توهين آمیز ننمايند زیرا انتقاد شديد و توهين و تحقير کودکان در روبروی دوستانشان به آنها اين احساس را ميدهد که مورد پسند ديگران نبوده و به کم جراتی و گوشه گيري آنها می افزايد.

۳- مادر بايد تشويش را در باره کودکان پنهان نموده و او را بگذارد تا بر خودش اعتماد نماید طوریکه روانشناسان خاطر نشان می سازند که در نزد اطفال غريزه طبعی وجود دارد که آنها را وادار مي سازد تا در برار خطرات از خود حفاظت نمایند.
۴- والدين بايد به کودکانشان عادت دهند که با مردم نشست و برخاست نمایند طوری که دوستان شان را به خانه خود دعوت نموده و يا اينکه اطفال خود را به ديدن دوستان و خويشاوندان با خود ببرند، يا از کودکان خواسته شود که در برابر ديگران حرف بزنند و لو اگر جانب مخاطب آنها خرد سالان باشند و يا بزرگسالان، صحابه کرام رضي الله عنهم کودکان شان را طوری تربيه می نمودند که آثار کم جراتی و گوشه گیری در آنها به چشم نمی خورد زیرا پدرانشان آنان را در ديدواديد ها و محافل عمومی با خود می بردند و آنان را تشويق ميکردند تا در برابر بزرگان سخن بزنند و با برخی از کودکان خردمند و هوشیار حکمرانان و خلفاء گفتگو نموده و در باره قضاياي علمي با ايشان جرو بحث مینمودند، حضرت عمر فاروق رضي الله عنه فرزندش عبدالله را در مجلس پيامبر صلی الله عليه وسلم با خود می برد تا آنوقت عبدالله به سن بلوغ نه رسيده بود.

۵- پدر و مادر بايد به کودک کم جرات شان بياموزاند تا با همسالان و دوستان شان داد و ستد نموده و رابطه دوستی را با اطفال دیگر ايجاد نماید و در اين رابطه والدين از دلسوزي زياد با اطفال شان بپرهيزند بگذارند آنها در همه امور منجمله پوشيدن لباس و پاپوش بر خود متکی شوند هر گاه کودک بر والدين متکي باشد پختگي ذاتي او ناقص می ماند و هر گاه کودک در کار های کوچک بر خود متکی نباشد کم جرات باز می آید.
آموزگاران و استادان بايد اعتماد به نفس را در شاگردان تقويه نموده با همه ايشان رفتار مساويانه نمايند و در ميان ايشان مقارنه با کسانی صورت نگيرد که از ناحيه استعداد، جسم، شکل، و مهارت های دیگر از آنان برتری دارند؛ زيرا اين مقايسه اعتماد به نفس را در کودک ضعيف نموده و او را بسوی کم جراتی می کشاند.

عبدالخالق مصدق- با استفاده از منابع عربي