شاه محمود هوتک څوک و؟
د شاه محمود هوتک ژوندلیک
شاه محمود هوتک د افغانانو په تاریخ کې یو نامتو شخصیت او د غلجي پښتنو زړهور مشر و، چې د خپل مېړانې، پوځي مهارتونو، او ستراتیژیکو بریاوو له امله یې ځانګړی ځای خپل کړی دی. نوموړی د مېرویس خان نیکه مشر زوی و او په ۱۱۱۰ هـ کال (۱۶۹۸ ز کال) کې په کندهار کې وزېږېد. د خپل پلار له مړینې وروسته، هغه یوازې ۱۸ کلن و، خو د خپلې مېړانې او لیاقت له امله یې د خلکو باور ترلاسه کړ او په پښتني ټولنه کې یې یو مهم ځای وموند.
د واکمنۍ پیل او ستونزې
د مېرویس نیکه له وفات وروسته، د هغه ورور میراحمدعزیز د کندهار واکمن وټاکل شو، ځکه شاه محمود هغه مهال د کم عمر له امله د مشرۍ لپاره مناسب نه بلل کېده. خو شاه محمود په دې دوره کې خپل سیاسي او پوځي مهارتونه لاپسې ښه کړل. کله چې د خپل تره د ناوړه کړنو او شخصي ګټو له امله د پښتنو ازادي له خطر سره مخ شوه، شاه محمود اقدام وکړ او خپل تره یې له واک لرې کړ.
د هغه دې کړنې په ولس کې د خوښۍ څپې راپورته کړې، ځکه چې پښتنو ولیدل چې شاه محمود د خپلې خاورې او خلکو لپاره ریښتینی رهبر دی. هغه د پښتنو جرګې په ملاتړ د کندهار واکمن شو او د “شاه محمود” لقب یې ترلاسه کړ.
د کرمان او اصفهان نیول
شاه محمود هوتک د خپلې واکمنۍ په لومړیو کې د خپلو پلارني هیلو د ترسره کولو لپاره هڅې وکړې. په ۱۷۲۰ ز کال کې یې په کرمان برید وکړ او هغه سیمه یې تر خپلې واک لاندې راوسته. په ۱۷۲۱ ز کال کې هغه د صفوي ایران پلازمېنې اصفهان پر لور حرکت وکړ.
د ګلناباد په تاریخي جګړه کې، شاه محمود د صفوي پوځ یو لوی ځواک ته تاریخي ماتې ورکړه او اصفهان یې د محاصرې لاندې راوست. د محاصرې دا دوره اتو میاشتو ته وغځېده، چې په پایله کې شاه حسین صفوي تسلیم شو او خپله پلازمېنه یې د افغانانو واک ته پرېښوده.
د صفوي پاچا سره چلند
د اصفهان د نیولو وروسته، شاه محمود د صفوي پاچا شاه حسین سره د درناوي چلند وکړ. د تاریخ لیکونکو په وینا، هغه د شاه حسین سره د پلار په څېر چلند کاوه، له هغه سره یې ګډې ډوډۍ خوړلې او هڅه یې کوله چې د هغه عزت وساتي.
ساده ژوند او روحانیت
شاه محمود په خپله واکمنۍ کې یو ساده ژوند غوره کړی و. هغه د شاهي تخت د لوړې ګاڼې پر ځای ساده جامې اغوستلې او د خپل پوځیانو سره یې ګډ خواړه خوړل. هغه به د خپلې واکمنۍ پر مهال زیات وخت په عبادت بوخت و او د خدای (ج) دربار ته د دعا لپاره به یې شپې سبا کولې.
د شاه محمود هوتک اخلاقي ځانګړنې
شاه محمود د خپل دښمن سره د اخلاقي لوړتیا چلند درلود. هغه د صفويانو ماتې نه یوازې د خپلې واکمنۍ د پراختیا لپاره وګټله، بلکې هڅه یې وکړه چې د خپلو خلکو او سیمه ییزو واکمنو ترمنځ سوله او عدل تامین کړي.
د هغه د خور بي بي زینب مرثیه
کله چې شاه محمود د دماغي ناروغۍ له امله په ۱۱۳۷ هـ کال (۱۷۲۵ ز کال) وفات شو، د هغه خور بي بي زینب یوه زړه بوږنوونکې مرثیه وویله، چې د هغه د میړانې او د خلکو په منځ کې د هغه د محبوبیت څرګندونه کوي.
د بي بي زینب مرثیه د شاه محمود لپاره:
ږغ شو چي ورور تير له دنيا سونا
کـندهــار واړه په ژړا سونا
زړه مـــــي په وېر کې مبتلا سـونا
چـي شاه محمـــود له ما جلا سونا
دا روڼ جــهـان راتـــه تور تم دى نا
زړه د بـــيلتون په تــــــيغ کړم دى نا
هوتک غمجــن دي په دې ماتم دينا
د پــــــــاچهۍ تاج مــو برهـم دى نا
چـــي شاه محــمود تېرله دنيا سونا
کنــدهــــــــار واړه په ژړا ســــــــونا
ځـوان و، ميــــړه د توري جنګ ونا
ولاړ د قــــــــام په نام او نـــنګ ونا
دښــمن له ده پــه ويـــــنو رنګ ونا
پر ميدان شـــير و پــــلـــــــنــګ و نا
افــســـــــوس چـي مرګ دې په خوا سونا
کــــنـــدهار واړه پـــــــــه ژړا سـونا
میراث
شاه محمود هوتک د خپلې لنډې واکمنۍ په موده کې د پښتنو لپاره یو زرین دور جوړ کړ. هغه د خپلې مېړانې، اخلاص، او ساده ژوند له امله د افغانانو په زړونو کې ځانګړی ځای خپل کړ. د هغه بریاوې نه یوازې د افغانستان په تاریخ کې بلکې د سیمې په کلتوري او سیاسي تاریخ کې هم لوی اهمیت لري.
د شاه محمود هوتک نوم د مېړانې او اخلاقو سمبول دی او د هغه مړینه د افغانانو لپاره یوه لویه ضایعه وه. هغه د یوازې ۲۷ کلنۍ په عمر د دې نړۍ نه ولاړ، خو د تاریخ پاڼو کې یې د خپل ولس لپاره یو تلپاتې یادګار پرېښود.
