اسلام ښځو ته د زينت (ځان سينګارولو) حق، د عفت دساتلو حق، د احترام او کرامت حق، د تعلیم حق، د ښه کردار او رفتار او ښه معاملې حق، د کوروالې د رازونو د ساتنې او د جماع (کوروالې) حق، د عدالت حق، په کورني کارونو کې د مرستې حق، د ښځې د خپلوانو احترام کول، د مشورې حق ورکول، د ناروغۍ په حالت کی د ښځې د علاج حق، د انتقاد حق، د ميراث حق، د کار او ملکيت حق،  د خلع حق، د سلام حق، د لباس (جامه) حق، د مسکن (د اوسيدو ځاې کور) حق، د مهر حق، د نفقې حق دا د ښځو حقوق دي اوس داسې کوم قانون او کوم دین دی چې له اسلام څخه یې ښه او ډېر حقوق ورکړي وي؟ ځواب نه دی…

الله تعالی د قرآنکريم په زياتو آياتونو کې د ښځو او چت مقام او عظمت بيان کړيدی چې د هغې جملې څخه د يو څو آياتونو په بيانولو سره زه اکتفا کوم چې په لاندې ډول دي:

لکه څرنګه چې ښځه يوه عزتمند مخلوق دی او د نارينه و لپاره د سکون او آرامي وسيله ده همدارنګه ښځه هغه قيمتي او اوچت نعمت دی چې د ځامنو او لمسيانو وسيله ده الله تعالی فرمایي: ((والله جعل لکم من انفسکم ازواجا وجعل لکم من ازواجکم بنين وحفده))   (سورة النحل آيت ٧٢)

ژباړه: الله تاسې ته ستاسې د جنس څخه ښځې پيدا کړي او ستاسو د ښځو نه یې  تاسې ته ځامن او لمسيان پيدا کړي. انساني ټولنه الله تعالی د ښځو او نارينه و څخه جوړه کړيده او د ځمکې په سر د انسان پاتې کيدل او له منځه تلل د ښځو او نارينه و دواړو پورې تړلي دي که يو جنس نه وي نو بشريت جنس له منځه ځي.

الله تعالی فرمائي: ((يا ايها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی)) (سورة الحجرات آيت ١٣)

ژباړه: ای خلکو موږ تاسې د يو نر (آدم) او يوې ښځې (حوا) نه پيدا کړي ياستئ ښځه د انسانانو ترمنځ د نږدې والي او دوستي يوه مهمه وسيله ده الله تعالی فرمایي: ((وهوالذي خلق من الماء بشرا فجعله نسبا وصهرا)).  (سورة الفرقان آيت ٥٤)  ژباړه: او الله تعالی هغه ذات دی چې بشر  یې د اوبو نه پيدا کړيدی او بيا یې ګرځولی دی خاوند د نسب او سخرګنۍ. او دا معلومه خبره ده چې د سخرګنۍ او زومولي قرابت  د ښځو په واسطه منځ ته راځي.

امام احمدبن حنبل او امام نسائی رحمهما الله د انس رضي الله عنه څخه روايت کړيدی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمایلي دي: ((حبب الی من الدنيا النساء والطيب وجعلت قرة عينی فی الصلاة)). (مشكوة صفحه ٤٤٩). ژباړه: د دنيا څخه ماته ښځې او خوشبويی محبوب شويدي او ځما د سترګو يخوالی په لمانځه کې ګرځول شوی دی.

امام مسلم رحمه الله د عبدالله بن عمرو رضي الله عنه نه روايت کړيدی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمایلي دي: الدنيا متاع وخير متاعها المراة الصالحة. (مشكوة صفحه ٢٦٧)  ژباړه: دنيا يوه شتمني ده او غوره شتمني د دنيا صالحه ښځه ده.

اوس راځو دېته چې اسلام ولې له یوې څخه د ډیرو ودونو یا ښځو کولو خبره کوی:

د نړۍ په سطحه د ښځو تعداد تر سړیو ډیر دی او وجه یې داده چې سړي یا نارینه په جګړو، د موټر، سوارلي یا سفر پر وخت ډیر مري او ورځ تر بلې د ښځو تعداد تر سړیو  مخته حرکت کوي. همدا وجه ده چې سړی له یوې څخه ډیرې ښځې کولی شي او په دغه کار کې د الله تعالی ستر حکمت نغښتی دی.

قرآن کریم د ښځو د نکاح او له یوې څخه د ډیرو ودونو په هکله داسې فرمایي:

فَانْکِحُوامَاطَابَ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ … الآیه (٣). سورت النساء.

ژباړه: اوکه وويريږئ، تاسې چې به ونه کړى شئ عدل انصاف په (حق د) يتيمانوکې نو په نکاح سره واخلئ تاسې (نورې) هغې ښځې چې خوښې (حلالي) وي تاسوته له ښځو دوهدوه اودرې درې او څلورڅلور، نو (بيا که) وويريږئ تاسې چې عدل (انصاف برابري) به ونکړای شئ (د ښځوپه منځ کې په نفقه، نوبت او نورو کې) نو يوه (اصيله کوئ) يا هغېوينځې چې مالکان شويدي د هغو(وينځو) ښي لاسونه ستاسې (تاسې يې مالکان يئ).

فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ :

يعنې که تاسې له دې خبرې څخه وېرېږئ چې په څو ښځو کې به سم له انصافه او مساواته معامله ونشئ کړئ نو بيا فقط په يوې نکاح قناعت وکړئ! يا يوازې پر وينځو باندې يوه وي که ډېرې؛ اکتفاء وکړئ! او که مو زړه غواړي له يوې منکوحې سره څو وينځې هم وساتئ!

وضاحت: له يوې څخه د ډېرو ښځو سره نکاح کول په اسلام کې يو قانون نه، بلکه: يوه استثنا ده خو له بده مرغه چې ډيرۍ خلک په دې اړه يو ډول غلط پوهيدلي دي چې گوندې د الازمي ده چې هر مسلمان دې له يوې څخه ډیرې ښځې ولري.

په اسلام کې پنځه ډوله اوامر او نواهي موجود دي:

١- فرض:- کول يې جبري يا لازمي دي.
٢- مستحب:- چې د کولو سپارښتنه يې شوې وي، خو اړين نه وي.
٣- مباح:- جايز يا روا وي، په کولو يې کوم ثواب يا عذاب مرتب نه وي.
٤- مکروه:- د نه کولو يې سپارښتنه شوې وي.
٥- حرام:- کول يې منع شوي وي.

په اسلام کې د يوې څخه د ډېرو ښځو سره د واده کولو مسئله په منځنۍ ډله کې راځي يعنې دا يو مباح عمل دى او داسې نه ده چې ګوندې هغه مسلمان چې دوه، درې، او يا څلور ښځې لري، د هغه مسلمان په پرتله چې يوه ښځه لري، بهتر او غوره دى.

سړی چې له یوې څخه ډیرې ښځې کوي، نو ددې ډیر حکمتونه دي چې ځینې مو بیان کړل لکه د نارینه وو ډیره مړینه او د نړۍ په سطحه د ښځو ډیرښت او داسې نور….

یوازې مسلمانان نه دي چې له یوې څخه ډیرې ښځې کوي، د مثال په توګه هندوان له مسلمانانو څخه د ډیرو ښځو درلودونکي یا کوونکي دي.

په اسلام کې د ښځې  حيثيت د کميټې لخوا په ١٩٧٥ کال د خپاره شوي راپور په ٦٦ او ٦٧ پاڼو کې راغلي چې د ١٩٥١ او ١٩٦١ کلونو ترمنځ د هندوانو ترمنځ د يوې څخه دډېرو ښځو کولو یا د ودونو فيصدي ٥،٠٦ ده او د مسلمانانو تر منځ دا اندازه %٤،١٣ ده په داسې حال کې چې د انډیا د قانون له مخى يوازې مسلمانان دلته دا حق لري چې له يوې څخه ډیرې ښځى وکړي او د غير مسلمو لپاره دا کړنه يو غير قانوني عمل دى، خو د دغه قانون په شتون کې هم د هندوانو فيصدي په دغې برخه کې له مسلمانانو څخه لوړه وه نو اوس فکر وکړئ چې که هندوانو ته د مسلمانانو په شان قانوني اجازه ورکړل شوې واى، نو دا فيصدي به څومره وه؟ په لومړيو کې په هندوانو باندې هم د ښځو په تعداد کې کوم محدويت موجود نه وو خو په ١٩٥٤ کال کې کله چې د هندوانو د واده قانون جوړېده نو دهغوى لپاره له يوې څخه د ډيرو ښځو لرل غير قانوني وګرځول شول. نن سبا چې هندوان يوه ښځه کوي داله دې امله نه ده چې هغوى له مذهبي اړخه داسې کولو ته اړدي، بلکه: دا د هند د اساسي قانون پرېکړه ده، چې نه پريږدي هندوان له يوې څخه ډېرو ښځو سره واده وکړي.

اوس چې سړی له یوې څخه د ډیرو ښځو اجازه لري ددې څه وجه کیدای شي؟

لومړی وجه خو یې داده چې سړي په هر میدان او هر حالت کې تر ښځو غښتلي او کولی شي چې دغه کار اداره او سم پلان کړي. یو سړی کولی شي چې له یوې څخه ډیرو ښځو ته نفقه او د اولاد خرڅ ور برابر کړي، د خپلو اولادونو په تربیه او روزنه کې پوره ونډه واخلي، کولی شي چې دواړو ښځو ته مساوي حقوق ورکړي او هر حالت کې د هغوی انتظام او دنیوي چارو کې مشري ترسره کړي.

خو بیا ښځې د دغو کارونو جوګه نه دي، لومړی دا چې هیڅ یوه ښځه دوه میړونه نشي کولی، هغه ځکه: که ښځه له یو څخه ډیر میړونه وکړي نو لومړی د هغې د اولادونو خبره ده چې که د ښځې اولاد پيدا شي نو دا به یې د کوم میړه وي (په پيژند پاڼه کې او ښوونځي همداسې نورو اسنادو کې به یې د کوم پلار نوم لیکل کیږي)، همداسې یو میړه به یې وایي چې ما سره وخت تیر کړه او بل به یې بل څه وایي، همداسې د حیض او نفاس مسایل دي چې سړي ترېنه خلاص دي خو ښځې دلته هم سترې ستونزې لري او سړي یا دوه سړي په یو وخت نشي کولی چې یوې ښځې ته ۴۰ ورځې کښنیي تر څو د هغې د نفاس وینه ودریږي یا بنده شي، همداسې هیڅ ځان نه دي شوي چې سړیو یا یوې ښځې همدا کار کړی وي او پایله یې بریالي راختلې وي. دا ډول نکاح که ترسره هم شي نو یوه اونۍ به هم دوام ونه مومي، ځکه د دا ډول نکاح په مخکې لکه د غرونو پشان خنډونه ولاړ دي، خو د الله تعالی بېشماره شکرونه دي چې سړیو ته بیا داسې هیڅ ستونزه په مخکې نشته، شکر الحمدلله چې د اسلام هره وینا او هره خبره له حکمت څخه ډکه ده او د اسلام هر کار کې ډیر حکمتونه نغښتي دي.

اوس که فرض کړو د یوې ښځې له یو څخه ډیر میړونه وي، نو بیا هر څوک او هر کس خو دا نشي کولی چې د علم وراثت پر مټ یا (Genetic Science) په ذریعه د خپل اولاد پوښتنه او پلټنه وکړي چې دا ماشوم یا بچی د چا دی؟

د وراثت د علم يا Genetic Science د پر مختګ سره ممکن په داسې حالت کې هم د ماشوم پلار مشخص کړل شي، خو دغه کار ته به د څومره وخت او څومره پيسو اړتيا ويچې دا ډول ازموينې تر سره شي او په نړۍ کې څومره خلک دا مهال له دغې پرمختللې ټکنالوژي څخه ګټه اخيستلى شي؟ بې له شکه چې عملاً دا کار ناشونى دى. نن سبا په غربي ټولنو کې له چا څخه د پلار د نوم پوښتل جرم ګڼل کيږي آن تر دې چې د پلار نوم په مکتب، پوهنتون، پاسپورټ او نورو اسنادو کې له خط څخه غورځيدلى دى او ځاى يې کورني نوم نيولى دى. اروپا چې د ساينس په برخه کې نن سبا تر ټولو مخکښه لويه وچه ده، دايې حالى دې چې د Genetic ازموينو پر ځاى يې د پلار نوم بيخي ورک کړ،نو د افريقا او اسيا په شان د ورو سته پاتې لويو وچو به څه حال وي؟

که د کوم کس ډیر ودونه وي بیا هم دی کولی شي چې د میړه په صفت خپلې دندې ترسره کړي خو بلخوا یوه ښځه چې ډیر شمېر میړونه ولري بیا نشي کولی چې د یوې ښځې په حیث خپل کارونه او دندې ترسره کړي، لکه د هغې مياشتنۍ دوره د بېلابېلو پړاوونو په اوږدو کې د مختلفو رواني او سلوکي تغيراتو له امله اغيزمنې کيږى او د يوې ښځې په حيث د خپلې دندې د سرته رسونې څخه عاجزې پاتې کيږي.
همداسې کچیرته یوه ښځه له یوه کس څخه ډیر میړونه ولري نو د دوی ترمنځ د جنسي خپریدونکو ناروغیو د خپراوي ډیر فرصت موندل کیږي دا ځکه چې په دې بڼه له یو څخه ډیر جنسي ملګري لري، خو بیا که د یو کس له یوې څخه ډیرې ښځې وي نو دوی ټول خپلو کې غیر مشروع یا ناجایزې جنسي اړیکې نلري، او په دغه کار کې د جنسي ناروغیو د خپریدا فرصت ډیر لږ وي.

بل په ښځو کې دا غوښتنه ډیره کمه وي چې له یو څخه ډیر میړونه ولري خو په نارینه وو کې د دویم واده غوښتنه ډیره پیاوړې او غښتلې وي، دا یې هم بل لامل دی چې نارینه دویم، درېیم یا څلورم واده کوي.

که فرض کړو اسلام دا شوم او کرغیړن کار منع کړی نو بیا په کفري هیوادونو کې هم دا کار منع دی او ولې اروپا، امریکا، چین، جاپان، هند او نورو هیوادونو کې خلک داسې ناروا او کرغیړن کارونه نه کوي. ای کاش هغه خلک چې دا منفي او له جهالت څخه ډکې خبرې کوي هغوی خو لږ د کفري هیوادونو په قوانینو هم ځانونه خبرولی او د دغه شوم کار په هکله یې ځان پوهولی!!!

بل په نړۍ کې د ښځو تعداد تر سړیو ډیر دی همدا وجه ده چې اسلام لا ډیر ترمخه د دغه کار اجازه ورکړې تر څو خلک زنا، فواحشو او ناروا کارونو ته مخه نه کړي.

د امریکا متحده ايالاتو کې ښځينه دنارينه وو په پرتله ٧،٨ مليونه ډیرې دي. يوازې د نيويارک په ښار کې تر يو مليون ښځې له نارينه وو څخه ډیرې دي او په نارينه وو کې يې هم درېيمه برخه نارينه همجنس بازان دي. په امريکا کې پنځه ویشت مليونه داسې نارينه شتون لري چې نه غواړي له ښځو سره واده وکړي او پر ځاى يې له خپلو همجنسو نارينه وو سره د واده کولو له لارې خپل شهواني خواهشات پوره کوي، په روسيه کې ٩ نهه مليونه ښځې له نرانو څخه ډیرې دي، په برطانيه کې څلور مليونه ښځې له نرانو څخه ډیرې دي، په جرمني کې تر پنځه مليونو پورې ښخې له نارینه وو څخه ډیرې دي.

کچيرته دا ومنو چې هر سړى دې يوازې يوه ښځه ولري نو په دې صورت کې به يوازې د امريکا په متحده ايالاتو کې له ٣٠ مليونو څخه ډیرې ښځې بې ميړونو پاتې شي هغه هم که د همجنس بازانو شمېر ٢٥ مليونه قبول کړو کوم چې له دې کچې څه ډير زيات دى همدارنګه په برطا نيه کې له څلورو مليونو څخه ډیرې ښځې په جرمني کې له پنځو ملي نو څخه ډیرې ښځې او په روسيه کې (٩) مليونه ښځې په دي ونه توانيږي چې ميړونه ميړونه ولري.

موږ او تاسو کتلي او ترې خبر یو چې په کفري هیوادونو کې هلته ډیرۍ ځوانان معشوقې لري، څوک یوه څوک دوه یا له دې هم ډیرې خو همدا خلک بیا د دوهم واده خلاف دي، آیا دا یو ډیر عجیب او بې منطقه کار نه دی. همدغو انجونو سره ناروا اړیکې هم ساتل کیږي او د یو کس له څو ښځو یا انجونو سره ناروا اړیکې وي، ولې په دغو بیا نیوکه نه کیږي، چې د یو انجلۍ ژوند لمنځه ځي، بل کس به یې وکړي یا کوژده کړي یا نه، همداسې نور ډیر کړاوونه تیروي په دغو نیوکه نه نیول کیږي خو چې کوم شی اسلام روا کړی د انسانیت د کامیابي لار ده نو پر هغو به دوی نیوکې کوي….!

اوس که د چا لور، خور یا بله خپلوانه په امریکا کې ژوند کوي او هلته ورته میړه نه موندل کیږي او هلته د سړیو تعداد تر ښځو ډیر دی نو دغه ښځې یا لور، خور او نورې خپلوانې یا پردۍ ښځې به څه کوي؟ که نکاح یې منع شي او هغه خلک دوهم واده ونکړي نو ددې فرصت زښت زیات دی چې دا ډول ښځې به عامه شتمني وګرځي، بله هیڅ داسې لار نشته چې حل یې په لاس راشي. اوس که څوک لږ شانته هم حیا ولري یا غیرت په کې نو کومه لاره به غوره کوي، آیا هغه د دوهم واده کولو لار یا د بې عزتي او ناروا لار؟

د نړۍ په هیڅ دین او مذهب او همداسې پخوانیو کتابونو کې ددې محدودیت نشته چې څوک باید له یوې څخه ډیرې ښځې ونکړي.

د نړۍ په مشهورو مذهبي کتابو کې، که هغه د هندوانو کتابونه دي ( رامایان Ramayan)، (مها بهارت Mahabharat)، (ګیتا Geeta )، انجیل او تورات کې د ډیرو ښځو یا شمېر په هکله هیڅ ډول بندیز نشته او د هغو کتابونو له مخې که څوک هر څومره ښځې وغواړي نو کولی یا واده ورسره کولی شي، امّا د هغوی په اوسنیو کتابونو کې چې هندي راهبانو او عیسويانو یا مشرانو (کلیسا ګانې) د ښځو شمېر یوې ته را ښکته کړله یعنې یوه ښځه باید په نکاح کړل شي.

په پیل کې عيسويانو اجازه لرله چې له يوې څخه ډيرې ښځي واده کړي ځکه چې په انجيل کي د ښځو په شمېر کوم محدوديت مرجود نه وو، خو په وروستیو  وختونو کې عيسوي  کليساګانو او پاپانو پخپله خوښه دغه شمېره يوې ښځې ته محدوده کړه.

خپله هندوانو کتابونه لیکي: چې د هغوی مذهبي مشرانو ډیرې ښځې لرلي، لکه: مشر د (شرات) د راما پلار له یوې څخه ډیرې ښځې کړې وې همداسې د کرشنا (Krishna) په هکله هم راغلي چې د هغه هم ډیرې ښځې وې.

همداسې په يهوديت کې هم يو سړى د څو ښځو سره د نکاح یا کولو حق لري، د يهودیانو د قانون تلمود له مخې، چې د تورات پر مټ جوړ شوىدى، حضرت ابراهيم علیه السلامدرې ښځې درلودلې او سليمان علیه السلام په سلګونو ښځې لرلې. په یهودیانو کې همدغې لړۍ تر هغو دوام موندلو تر هغو پورې چې یوه رباى یا يهودي مذهبي مشر جرشوم بن يهودا (960 C.E to 1030 CE) د ډېرو ښځو د لرلو پر ضد يو فرمان صادر کړ او دایې منع اعلان کړلې.

همداسې يهودي سيفارډيک ټولنې   Jewish Sephardic Communities  چې په اسلامي هيوادونو کې او سيدلی د ١٩٥٠ کال پورې د ډيرو ښځو لرلو ته دوام ورکړ تر هغوچې په نوموړي وخت کې اسرائيلو د يهودي مذهبي مشرانو د مشر لخوا يوه لايحه صادره شوه او په کې له يوې څخه د ډيرو ښځو سره واده کول منع وګرځول شول.

داسې ډیر حالات او حقایق دي چې ښځې له نارینه وو سره پرتله کیدای نشي، ځینې موارد په لاندې توګه ذکر کوو.

ساینس او ټکنالوجي:

د ساینس او ټکنالوجي میدان ته ځیر شئ هلته ټول پرمختګونه د نارینه وو په لاس ترسره شوي که د ساعت یا لاسي ګړۍ جوړول وي یا موټر، الوتکه، اورګاډۍ، کمپیوټر، روبوټ، ګڼ شمېر ماشیونه او هر ډول وسایط او نور ماشین آلات دا ټول د نارینه وو پر مټ جوړ شوي. په دغې برخه کې د ښځو هڅې او کارونه د هیڅ په شمار دي او دوی به هیڅکله هم ونشي کړای چې له نارینه وو سره مقابله وکړي ځکه د د هغوی فکري او ذهني پیاوړتیا دومره غښتلې نه ده چې دومره ستر ستر کارونه ترسره کړي.

نظامي اړخ:

ښځې دلته هم له نارینه وو سره مقابله نشي کولی ځکه د هغوی جسماني جوړښت ددې جوګه نه دی چې له سړیو سره مقابله وکړي یا په دغه میدان کې له سړیو مخته شي، په دغه میدان کې هم له الوتکې نیولې بیا تر هیلوکوپټر بیا تر سپکو او درنو وسلو دا ټول وسایل نارینه وو جوړ کړي او ښځې په دغه برخه کې ډیر لږ مهارت او پوهاوی لري او بل دا د هغوې د توان پورې تړلی کار نه دی. همداسې ښڅې نشي کولی چې له سړیو سره مخامخ جګړه وکړي یا د جګړې مشري پر غاړه واخلي. که د نړۍ ټولې سترې جګړې او تاریخ ته ځیر شئ نو د نړۍ په سطحه د ټولو سترو جګړو مشري نارینه وو په لاسر ترسره شوې….

سپورټ یا ورزش:

په لوبو کې هم سړي تر ښځینه وو ډیر ترمخ تللي او په هرمیدان او هره لوبه کې نارینه چټک، غښتلي او ګټونکي دي خو ښځې بیا ددې توان نه لري چې له سړیو سره لوبې ترسره کړي. کڅه هم په اروپا او ځینې نورو هیوادونو کې داسې ځینې کارونه وشول چې ښځې لوبو ته راماتې کړي خو هغوی ونشو کړای چې له سړیو سره مقابله وکړي او بلآخر دوی مجبور شول چې اقرار وکړي: د ښځو فزیکي جوړښت ددې جوګه نه دی چې له نارینه وو سره لوبې یا مقابلې ترسره کړي.

ډار او ویره:

ښځه په ډار او ویره کې تر نارینه وو ډیره کمزورې او ناتوانه ده، هیڅ یوه ښځه په یوازې تن نشي کولی چې په دښته او میرو کې یوازې خوب یا ژوند وکړي، خو الله تعالی بیا سړیو ته ددې توان او زړه ورکړی چې په دښتو، غرو رغو او هر ځای حتی یوازې هم شپه تیره کړي. دا ځکه چې ښځه د کور ښایست او ګاڼه ده او د هغې لپاره دا ستر ستر خطرونه نه دي مقرر او نه ښځې له دې څخه انکار کولی شي چې په دغې برخه کې له نارینه وو سره مقابله وکړي یا ورته کار ترسره کړي.

[irp][irp]

د نړۍ ستر او مشهور مشران:

که د نړۍ تاریخ ته ځیر شو نو وبه وګورو چې د نړۍ ستر مشران که هغه مسلمانانو څخه وو یا نورو ادیانو ځنې هغوی ټول نارینه وو، د مثال په توګه: له حضرت آدم علیه السلام څخه نیولې بیا تر حضرت محمد صلی الله علیه وسلم دا لړۍ ټوله د نارینه وو وه، همداسې په کفارو کې نمرود، فرعون او داسې نور مشران تیر شوي…… نو هر کس باید د خپل فطرت مطابق غوښتنه ولري او له فطرت څخه پورته تلل باید هیڅوک خوښ نه کړي، چې ولې ښځې پيغمبرانې نه وې، ولې د ټولې نړۍ مشري ښځو نه ده کړې او داسې نور د عقل او فطرت خلاف سوالونه او غوښتنې باید مطرح نشي. موږ پوهیږو دا څوک چې په نړۍ کې د ښځو او د بشر حقوقو چیغې وهي دوی ډیر سخت غلط شوي او په دې نه پوهیږي چې دوی څه ډول حقوق غواړي، هغه حقوق چې الله تعالی، د هغه پیغمبر صلی الله علیه وسلم او قرآن شریف ورته ورکړي او که هغه ناروا حقوق غواړي کوم چې د ځناورو په شان حقوق او قوانین دي او د ښځو ټول انساني کرامت او حقوق پکې تر پښو لاندې شوي دي؟ طبیعي خبره ده چې دا ډول ناروا غوښتنې ټولې د پردیپالو په اشارو او د هغوی د بادارانو په لاس ترسره کیږي.

حجاب او اسلام:

کفار او د نړۍ ستر طاغتوي قوتونه همدا هڅه کوي چې پر اسلامي حجاب بندیز ولګوي، ځینې کفري او د بشر ضد هیوادونه لکه فرانسه او بلجیم …په دې بریالي هم شول چې حجاب منع اعلان کړي. ورسره یې اعلان وکړ چې که چا حجاب وکارولو نو پر هغوی به له ۱۵ څخه ۲۵ یورو جرمانه راځي او حتی د زندان ګواښ یې هم ورته وکړ. دا خبره لا خپل ځای ته نه وه رسېدلې چې د هالنډ کفري هیواد یوه ښوونځي (کاټولیک فرقې پورې اړوند) اعلان وکړ چې حجاب باید ونه کارول شي.

زه خو حیران په دې یم چې دا خلک د بشر حقوق د بشر حقوق او ډول ډول چیغې وهي او نوره نړۍ په دغو خبرو غولوي چې تاسو د بشر د حقوقو خیال نه ساتئ خو خپله یې داسې کارونو ته ملاتړلې چې ټول د بشر د حقوقو خلاف او ټوله کړنه یې د بشر پر ضد ده. د نړۍ تر ټول ستر ظلمونه همدوی کوی، په سوریه، افغانستان، عراق، لیبیا او نورو ځایو کې تر ټولو ډیر دوی بیګناه خلک ووژل او داسې سیمې او ځایونه یې بمبار کړل چې هلته ټول ملکي وګړي اوسیدل او حتی ډیرۍ یې ماشومان او ښځې په کې ووژل. دا نو د بشر کوم حقوق شول او کوم عدل او انصاف!!

اوس راځو دېته چې حجاب څه ته وایي؟

حجاب یو عربي لفظ ده چې د پردې یا پوښ په معنی راځي او حجاب کارول د یوې مسلمانې ښځې لپاره خوښ کړل شې فریضه ده. د حجاب کارول ډیرې ګټې لري چې ځینې یې په لاندې ډول دي:

حجاب له زنا څخه مانع ګرځي. حجاب له فواحشو څخه خلک ساتي. حجاب کارول په ټولنه کې اخلاقي فساد لمنځه وړي، حجاب کارول یوه مسلمانه خور له هر ډول خطرونو او د پردیو له بد نظر څخه ژغوري، حجاب کارول انسان له فضول لګښتونو او حتی هغه نارینه چې د پردیو ښځو سره د ناروا خیالونو او فکرو په سمندر ډوب وي له هغوی ممانعت کوي او ددې کارول له ډیرو ناروا لګښتونو څخه مخه نیسي، همداسې د حجاب په لسګونې نورې ګټې هم شته لکه همدغې فرانسه کې یو وخت داسې خبر هم ورکړل شوی وو او ډیرو طبي پوهانو دا خبره په ثبوت رسولې ده چې د حجاب کارول ښځې له جلدي یا د پوستکي له ناروغیو ځنې ژغوري. الحمد لله….

د حجاب یو ستر حکمت دادی چې حجاب لکه مثال د پوښ داسې دی که هغه د میوې پوښ وي، یا د بل شي، دا نه پرېږدي چې د ننه شی ځنې خراب شي او یا هغه شي ته ضرر ورسي همداسې د حجاب مثال هم ده چې ښځې ډول ډول خطرونو څخه ساتي.

ډاکټر ذاکر نایک په دې هکله داسې وایي:

په اسلام کې د ښځې موقف او مقام اکثره وخت د بى دينه (Secular) خبري رسنيو لخوا ترحملې لاندې راغلى دى. حجاب يا د ښځې لپاره اسلامي لباس د خلکو لخوا د اسلامي قانون په واسطه د ښځو د محکوميت د يوې بيلګې په ډول وړاندې کيږي.

مخکې تردې چې ديني پردې په اړه دلايل وړاندى کړم اجازه راکړئ چې لومړى د اسلام له راتګ څخه مخکنيو ټولنو او تمدنونو کې د ښځې په موقف او مقام باندې رڼا واچوم .

١- له اسلام څخه وړاندې ښځې ډېرى ذلېلې او د ټېټې مرتبې خاوندانې وې.

لانديني تاريخي مثالونه په پراخ ډول دا واقعيت روښانه کوي چې د ښځې موقف له اسلام څخه ترمخه په مختلفو مدنيتونو کې تر دومره حده ښکته وه چې آن د ښځو له انسانې کرامت څخه هم خلک منکر وو.
الف :- د بابليانو مدنيت: د بابليانو د قانون له مخې ښځې د ډيرې ټېټې مرتبې لرونکې وې او نږدې له خپلو ټولو حقوقو څخه محرومې وې. د نوموړي قانون له مخې که چيرته به يو سړي کومه
ښځه ووژله نو ددې پر ځاى چې پخپله سړى جزا وویني د هغه ښځه به په مرګ محکومېده.

ب :- يوناني مدنيت: که څه هم يوناني تمدن ته د پخوانيو تمدنونو ترمنځ د يوه باعزته او شريف مدنيت په سترګه کتل کيږي خو بياهم په يوناني مدنيت کې ښځې له خپلو ټولو حقوقو څخه بې برخې وې ورته په ټېټه سترګه کتل کېدل .

په يوناني کیسو او افسانو کې د ټول انسانيت د بدبختيو ريښه د Pandora په نامه يوه خيالي او افسانوي ښځه ګڼل کيږي. يونانيانو ښځې نه يوازې دا چې له نرانو ښکته او ټېټې ګڼلي بلکې کله خو يې حتى انسانان هم نه دي ګڼلې. که څه هم په لومړيو کې د يونانيانو ترمنځ د ښځو عفت او پاکي ډير ارزښت درلوده او ښځو ته په لوړه سترګه کتل کيده خو په وروستيو کې يونانيان د ځاني غوښتنو او جنسي بېلارۍ په څپو کې داسې ډوب شول چې زنا او فحشا د يوناني ټولنې په ټولو طبقو کې يو عادي عمل وګرځيده .

ج : – رومي مدنيت: په هغه وخت کې چې رومي تمدن او مدنيت د خپل شان او شوکت په اوج کې وو يوه سړي حق درلود چې خپله ښځه ووژني. زنا، فحشا او لوڅ لپړ توب د روميانو ترمنځ يو عادي کار وو. .
د:- مصرى مدنيت: مصريانو ښځه د يوه ناوړه، خراب او بد څيز او د شيطان د يوې نښې په حيث پيژندله.
هـ :- له اسلام څخه ترمخه عربي ټولنه:  په عربو کې د اسلام له خپرېدو څخه تر مخه عربانو ښځو ته په ډيره ټېټه سترګه کتل آن تردې چې کله به يې په کور کې کومه ښځینه ماشومه پيدا شوه نو هغه به يې ژوندۍ ښخوله.

٢- اسلام د ښځو موقف او مقام لوړ کړ، هغوی ته يې مساوات ور وباښه او له ښځو څخه د خپل دغه باعزته موقف د ساتنې اميد لري: ١٤٠٠ کاله وړاندې د اسلام مقدس دين په ټولنه کې د ښځو مقام لوړ کړ او د هغوى قانوني او حقه حقوق يې تضمين کړل. اسلام له ښځو څخه د خپل دغه ورکړل شوي باوقاره موقف او حيثيت د ساتنې غوښتنه کوي.

د سړيو لپاره حجاب او پرده :- معمولاً خلک د حجاب کلمه د ښځو په اړه څيړي او فکر کوي چې يوازې ښځې په حجاب کولو مجبورې دي خو الله ج د نارينه و لپاره حجاب له ښځو څخه ترمخه ذکر کړى دى لکه چې الله ج د قرآن عظيم الشان په النور سورت کې فرمايي:  قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِم …

((اى پيغمبره ص مومنانو ته ووايه چې خپلې سترګې ټېټې او د شرم ځايونه پټ وساتۍ، دا ددى لپاره پاکه کړنلاره ده، الله ج يې له ټولو کړنو ښه خبر دى)) النور سورة –٣٠آيت شريف.

له آيت شريف څخه په ډاګه معلوميږي چې کله د يو سړي نظر په يوې ښځې ولږيږي او هر ډول سپين سترګى، بې باکه، او بې شرمه فکر يې ذهن ته راشې نو بايد چې سمدلاسهښکته وګوري .

د ښځو لپاره حجاب او پرده:- د سورة نور په ورپسې آيت شريف کې الله ج فرمايې: وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فَرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا….

ژباړه: ایمان لرونکو ښځو ته ووایه: د پردیو خلکو له کتلو څخه سترګې ښکته واچوۍ، خپل عورتونه وساتي، او خپل ښایست دې نه ښکاره کوي مګر هغه چې د دغه څخه (د کار یا کسب په وخت کې) ښکاره کیږي.

له ښکته کتلو څخه مطلب دا دی چې د پردیو ښځو مخونو ته دې نه ګوري ځکه مخونه د حسن، ښایست او تازه ګي مجموعه او نوملړ دی. نو ځکه د کتلو له امله يې هغو (ښځو) ته شوق پیدا کیږي چې بیا لویه فتنه ترې جوړیږي.

د یادونې وړ ده چې د حجاب فرضیت د هجرت په پنځم (۵) کال شوی دی او د لمانځه فرضیت له هجرت څخه اتلس (۱۸) میاشتې مخکې شوی دی چې د حجاب د فرضیت او لمانځه شپږ نیم کاله واټن ښيي. له کتابو څخه داسې معلومیږي چي که د مخ لڅول یوازې په لمانځه پورې ځانګړي نشي نو د حجاب آیتونه د څه لپاره نازل شوي دي؟

د إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا په اړه لږ وضاحت:

تفسیر البیضاوي داسې لیکي:

والأظهر أن هذا في الصلاة لا في النظر فإن كل بدن الحرة عورة لا يحل لغير الزوج والمحرم النظر إلى شيء منها إلا لضرورة كالمعالجة وتحمل الشهادة. ( تفسیر بیضاوي مکمل، مصري چاپ جلد ۴، مخ ۷۸)

ژباړه: د مخ ښکاره کول په کتلو کې نه بلکه په لمانځه کې هم پروا نه کوي ځکه د آزادې ښځې (حورې) ټول بدن عورت دی، یوازې د درملنې او شهادت پر مهال کتل ورته روا دي.

تفسیر جلالین لیکي:

“يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبهنَّ” جَمْع جِلْبَاب وَهِيَ الْمُلَاءَة الَّتِي تَشْتَمِل بِهَا الْمَرْأَة أَيْ يُرْخِينَ بَعْضهَا عَلَى الْوُجُوه إذَا خَرَجْنَ لِحَاجَتِهِنَّ إلَّا عَيْنًا وَاحِدَة. ( تفسیر جلالین، ۵۹ آیه سورة الاحزاب)

ژباړه: جلابیب ( لوی چادر) چي په عربي ‌ژبه ملاءة هم ورته ویل کیږي هغه لوی څادر دی کومې ښځې چې د کوم ضرورت لپاره بهر ته وځي نو ټول بدن د مخ په شمول په کې پټوي یوازې یوه سترګه لوڅه پریږدي.

کابلی تفسیر (تفسیر عثماني) بیا داسې لیکي:

په شهوت کتل د زنا لومړۍ پایه ده ځکه له کتلو څخه د بدو کارو دروازه پرانیستل کیږي د بدو کارونو او بې شرمیو د مخنیولو لپاره قرآن شریف لومړۍ دا دروازه  بنده کړې ده، مسلمان نارینه او مسلمانې ښځې ته يې حکم کړی دی چې له شهوتي کتلو څخه ځانونه وساتي او خپل شهوتونه دې کنټرول کړي، که یو ځل سړي یا ښځې بي اختیاره یوه او بل ته وکتل دوهم ځل باید قصداً و نه ګوري. (تفسیر کابلی (تفسیر عثماني) سورة النور ۳۰ آيه)

که څوک دا فاسد فکر کوي چي زه په شهوت چاته نه ګورم نو دی دې پوه شي چې موږ د دده په پټ زړه نه یو خبر خو دا منل شوې خبره ده چې لومړۍ زړه غوښتنه کوي بیا سترګې ننداره کوي. د سپیڅلو زړونو څښتنان د پردیو ښځو کتلو ته محتاج نه دي.

که یو کس ستا میرمنې ته وګوري او ووايي: زه په شهوت نه ورته ګورم ته په خپله قضاوت وکړه څومره به دې قناعت حاصل شي؟

تفسیر ابن کثیر داسې لیکلي:

اذا خرجن من بیوتهن في حاجة ان یغطین وجوههن من فوق رؤسهن بالجلابیب ویبدین عیناً واحدةً. (تفسیر ابن کثیر جلد ۳ مخ ۵۱۸)

ژباړه: کله چې میرمنې د یو ضرورت لپاره بهر وځي له یوې سترګې پرته دې خپل سرونه او مخونه په چادري سره پټوي.

داسې نور ډیر تفاسیر او د علماوو ویناوې او لیکنې دي چې مطلق همدا خبره کوي چې د ښځې مخ لاسونه او ټول بدن پرده ده او حجاب باید وکاروي….

٣- د حجاب لپاره شپږ معيارونه:- قرآن او سنتو له مخې د حجاب او پردې لپاره شپږ اساسي معيارات وجود لري چې عبارت دې له:

الف:- د حجاب اندازه او حد: لومړنۍ معيار د حجاب اندازه او حدود دي.

دا اندازې د نر او ښځې لپاره جلا جلا دي په نارينه وو باندې کم ترکمه نامه څخه تر زنګانه پورې وجود پټول فرض او لازمي دي. د ښځو لپاره د ټول وجود پټول فرض او لازمي دي.

ب :- هغه کالي چې نارينه او ښځې اغوندي بايد سست او آزاد وي تر دومره اندازې چې د وجود غړي يې په کې بېل بېل ښکاره نه شي .

ج :- د اغوستلو کالي او جامې بايد دومره نازکه نه وي چه وجود يې ترې ښکاره شي .

د:- د اغوستلو کالي او جامې بايد دومره زړه راښکونکې نه وي چې د مقابل جنس توجه راجلب کړي .

هـ  :- د يوه جنس کالي او جامې بايد د بې دينه خلکو په شان نه وي او نه ورسره ورته والى ولري يعنې مؤمنان بايد داسې لباس ونه کاروي چې د اسلام څخه پرته د نورو اديانو او ډلو ټپلو لپاره ځانګړى وي او د هغوى نښې ګڼل کېږي .

٤:- حجاب يوازې د يوه ځانګړي لباس په معنی نه دى بلکه دا کلمه نور ګڼ مفاهيم هم رانغاړي لکه چلن، خوى، اخلاق، او روش:

٥:- حجاب او پرده د ښځود ځوراو آزار څخه مخه نيسي:

د اچې د ښځو لپاره په اسلام کې ولې د حجاب سپارښتنه شوې ده، دليل يې الله ج په سورة الاحزاب کې وړاندې کوي: اى پيغمبره ص! خپلو ښځو، لوڼو او د مومنانو ښځو ته ووايه چې د خپلو پوړنو يوه څنډه په ځانونو راخوره کړئ، د اډير غوره اسلوب دى چې وپيژندل شي نو نه به ربړول کيږي او الله ښه بښونکى مهربان دى په دغه آيت شريف کې قرآن وايي چې – د الاحزاب سورة – ٥٩ آيت.

تفسیر روح المعاني د دغه آیت لاندې لیکي:

والظاهر ان المراد بعلیهن علی جمیع اجسادهن. (تفسیر روح المعاني سورت احزاب تفسیر ایت ۵۹)

ژباړه: د (علیهن من جلابیهن) څخه د ټول بدن پټول مراد دي.

د دغه لوی مفسر له تفسیر څخه معلوميږي چي د ښځې بدن د مخ په شمول هرو مرو باید پټ شي، دا خبره په نورو تفاسیرو کي هم موجوده ده.

تفسیر القرآن باالقرآن لیکي:

وان یرسلنها حتی تکسو اجسامهن الی موقع اقدامههن. (تفسیر قرآن باالقرآن تفسیر سورت احزاب ایت ۵۹).

ژباړه: مسلمانې مېرمنې دې پر خپلو بدنو داسې واچوي تر څو پښو ته ورسیږي.

د موضوع د ښه روښانتيا په موخه وړاندې کول غواړم: فکر وکړئ چې دوه غبرګونې خويندې چه يو شانته ښکلې دي او دواړه په سرک  روانې دي داسې چې يوه يې د اسلامي حجاب په ښکلي لباس سينګار ده. او بلې خور يې غربي لباس، يو لنډ کميس او نيکر او يا يو تنګ پتلون اغوستى دى، په لاره کې يو بد معاش، لوچک او لوفر د يوه ښکار په طمعه او انتظار ولاړ دى چې يوه انجلۍ وځوروي. تاسې ووايئ چې نوموړى لوچک به کومه انجلۍ وځوروي؟ هغه انجلۍ چې اسلامي حجاب يې اغوستى دى او که هغه چې غربي لباس، لنډ کميس نيکراو يا تنګ پتلون يې اغوستى؟  واضح ده چې نوموړى به هغې انجلۍ ته د ځور او ربړولو تکل وکړي چې غربي لباس يې اغوستى دى او دا ځکه چې د داسې لباس اغوستل په خپله په غير مستقيم ډول مقابل جنس ته د خپل ځور او ربړ بلنه  او دعوت دى. په رښتيا چې قرآن کريم ښځو ته په حجاب د امر کولو له لارې هغوى د ځور لارې څخه په امان کې ساتلي دي .

٦:- په اسلام کې د زنا  کارانو لپاره ستره او لويه سزا:

د اسلامي قانون له مخې که چيرته يو سړى له يوې ښځې سره په زنا کولو سره تورن شو نو ستره سزا ورکول کيږي.

ډيرۍ خلک د دې خبرې په اوريدلو سره حيرانيږي او ځینې خو آن وايي چې اسلام يو وحشي، ظالم او سخت زړى دين دى (ځکه چې زناکارانو ته يا خو سل درې او يا هم د رجم ((کاڼو ويشتلو)) سزا ورکوي). ما له سلګونو غير مسلمو څخه يوه ډيره ساده پوښتنه کړې ده او هغه  دا چې که الله مکړه فرضاً يو څوک ستا له ښځې، ستا له مور او يا ستا له لور سره زنا وکړي، ته قاضي شې او مجرم ستا په وړاندې راوړل شي نو ته به هغه ته څه سزاورکړې؟ ټولو په يوه خوله وويل چې زه به يې په مرګ محکوم کړم او زه به يې ووژنم او ځینو خو داسې وويل چې د شکنجې، ربړ او عذاب په واسطه به يې ووژنم. بيا مې له دوى څخه وپوښتل چې که يو څوک ستاسې ښځې، ميندې او لوڼې بي پته کړي نو تاسې يې وژل غواړئ خو که د بل چا له ښځو، ميندو او لوڼو سره داسې عمل ترسره شي نو هغوی ته د اسلام ستره جزا ورکول بيا سخت زړې، وحشيانه او ظالمانه سزا ګڼئ؟ د اڅنګه کيداى شي چې عين حالت او دوه بېلې بېلې پرېکړې وشي ؟

٧:- غربي ټولنې د ښځو د مقام د لوړولو او هغوى ته د حقوقو د ورکړې دروغژنې دعوې کوي:

د ښځو د آزادۍ په اړه دغربيانو خبرې د ښځو د وجود او ځان څخه د غلطې ګټې اخيستنې د هغوى د روح د سپکاوي او د هغوى د شرافت څخه د محرومولو د يوې اړول شوې بڼې څخه پرته نورڅه نه دي.

غربي ټولنې نه يوازې دا چې د ښځې موقف او مقام لوړ کړى نه دى بلکه باالعکس يې د ښځې موقف او حيثيت دومره را ټيټ کړى دى چې اوس هلته ښځې د فاحشو او بدکارو او معشوقو په ډول د بدکارانو د خوښۍ او د زنا د کار او بار د خاوندانو د لاس  د آلو په حيث د فرهنګ، او هنر د رنګينو ښېښو تر شا ساتل کيږي. د غربي ټولنو په استازيتوب د امريکا د متحده ايالاتو مثال وړاندې کوم. چې په نړۍ کې د زنا تر ټولو لويو کچو لرونکو هيوادونو څخه يو دى: امريکا چې د نړۍ د پرمخ تللو هېوادونو په ډله کې يو له تر ټولو پرمختللى هېواد دى، تر څنګه يې د نړۍ په مخ هغه هېواد هم دى چې د زنا او بد کارۍ تر ټولو لوړه کچه لري. FBI د امريکا د دولتي استخباراتو ادارې د يوه رپورټ له مخې په ١٩٩٥ کال کې هره ورځ په امريکا کې په منځنۍ کچه ١٧٥٦ پيښې ترسره شوې وې. وروسته په يوه بل رپورټ کې چې کال يې نه وه ذکر شوى خو يا ١٩٩٢ يا ١٩٩٣م کال وه) نوموړې اندازه په منځنۍ کچه د ورځې ١٩٠٠ پيښې ښودل شوي دي. او دا ځکه چې امريکايان کال په کال په خپل دې عمل کې زړه ورکيږي او جرئت پيدا کوي .

اوس د يوې سيناريو يا کیسې په هکله فکر وکړئ  چې که په امريکا کې د حجاب اسلامي حکم پلي کړاى شي، کله چې يو سړى کومې ښځې ته وګوري او په زړه کې يا فکر کې يې هرډول بې باکه او بې شرمه فکر راشي نو سمدلاسه ښکته وګوري، ښځې اسلامي حجاب پر ځان کړي او له مخونو او تر مړوندونو پورې له لاسونو څخه پرته نور ټول وجود پټ کړي او د دې تدابيرو باوجود که بيا هم څوک د زنا د ګناه مرتکب شي، درنه او سنګینه سزا ورکړل شي، نو زه له تاسې څخه پوښتنه کوم چې د زنا د پيښو دغه اندازه به په امريکا کې ‌ډیره شي، په همدې حال به پاتې شي او که به کمه شي؟ ښکاره ده چې دا اندازه به کمه شي، په دې خبره کې هيڅ شک نشته چې هر څومره ژر چې اسلامي شريعت او اسلامي قانون پلي کړاى شي، مثبتې پايلې به ولري. که اسلامي شريعت د نړۍ په هر ګوټ کى څه که اروپا ده او يا امريکا، پلي شي نو ټولنه به د آرام او سوکالي ساه واخلي. د دې بحث په آخر کې يو ځل بيا غواړم چې حجاب او پردې د ښځې موقف او مقام ټېټ کړى نه دى بلکه لوړ کړى يې دى او په دې ډول يې د ښځو عفت، عزت، او شرف ساتلى دى.

د دغه بحث په آخر کې دا خبره کول غواړم چې یو هغه حقوق دي چې اسلام ښځو ته ورکړي او بل هغه حقوق دي چې کفري ټولنو او مذاهبو ورکړي، په اسلامي قانون او ټولنو کې د ښځو ډیر لوړ مقام دی، هلته ښځې ته هر ډول شرعي حقوق ورکړل شوي، ښځه په اسلامي ټولنو کې که هغه: خور، لور، مور، ترور، نیا، د تره ښځه، توړۍ، د تره لور، وریره، د ترور لور، خورزه، د ورور ښځه، ښینه، د او ښي ښځه، د ماما ښځه، او داسې نور.. دغو ټولو ته په ډول ډول حقوقو قایل دی خو بلخوا په کفري ټولنو او هیوادونو کې چې شپه او ورځ د بشر د حقوقو چیغې وهي لکه امریکا، اروپا، اسټرالیا، چین، روس، جاپان، کوریا، سنګاپور او نور کفري هیوادونه… هلته په لکونو داسې ښځې شته چې نه یې مور ګانې معلومې دي، نه یې خور معلومه ده، نه یې ورور، نه یې پلار، نه یې تره او حتی په دې نه پوهیږي چې دا څوک او د کومې کورنۍ ده، هغه د ناروا اړیکو د لاسه چې د هغوی میندو ترسره کړي نو هغه دی نسب او پیژندګلوي یې ورکه ده، هلته ښځو ته د عامه شتمني په سترګو کتل کیږي، کله چې خلک ور څخه ناجایزه او ناروا ګټه پورته کړي له دې وروسته بیا هغه ښځه هیڅ ده، د ډیرو لږو مادي ګټو پخاطر ښځې خطا ایستل کیږي، همدا وجه ده چې د نړۍ په سطحه تر ټولو ډیرې رواني ناروغۍ په کفري هیوادونو کې شتون لري او ښځې بیا په کې ډیرې متاثره دي. نو په اسلام کې د ښځو پوره حقوق خوندي دي، هیڅ داسې مثبت او جایز حق به نه وي چې اسلام ښځو ته نه وي ورکړی که د ښوونې او روزنې حقوق دي، که هغه د کار او اقتصاد په ډګر کې دي، که هغه د کورني ژوند په اړه دي او داسې نور…

د کفر سالارۍ په نړۍ کې ښځو ته هیڅ ډول حقوق نه دي ورکړل شوي او کفر ور څخه ټول حقوق سلب کړي دي، یوازې د جنسي غریزې (د اشباع) په موخه د یوه توکي په ډول یې پردیو نظرونو ته وړاندې کړې ده.

اخځلیکونه:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سپيناوی: ځینې ځایو کې د اړتیا پر وخت ما د لاندې انټرنټ پاڼو او لیکوالانو له لیکنو څخه ګټه پورته کړې.

آنلاین اسلامي لارښود  او  د ټول افغان د بحث فورم څخه ځینې اخستنې.

د ډاکټر ذاکر نایک بیانونه او ژباړل شوی یاداښت (ژباړه: ډاکټر پامير احسان).

د ښځو د حقوقو په اړه د حکیم الامت مولانا اشرف علي تهانوي رحمه الله کتاب

د ډاکټر ذاکر نایک بیان او ژباړل شوی یاداښت (ژباړه: ډاکټر پامير احسان).

 

مخکې له دې چې د بي بي عایشې رضی الله عنها د نکاح بحث وڅیړو نو لومړی باید  نکاح په هکله خبرې وکړو تر څو معلومه شي چې اسلام په دغه اړه څه وایي؟

د نكاح شرطونه:

۱- تړون كوونكي به عاقل بالغ او آزاد وي, نو د ليوني او هغه ماشوم چې عقل نلري نكاح نه منعقده كيږي, او د مريي او هغه ماشوم چې عقل ولري نكاح بيا د (ولي) تر اجازې پورې موقوفه بلل كيږي.
۲- محل به د نكاح وړ وي, يعنې داسې ميرمن به وي چې له هغې سره شرعاً نكاح روا وي.
۳ – تړون كوونكي به د يوه او بل خبرې اوري.
۴ – د نكاح پر مهال به دوه شاهدان نارينه يا يو نارينه او دوه ښځينه موجود وي, په شاهدانو كې هم اسلام, عقل, آزادي او بلوغ شرط دي.
۵ – شاهدان به د تړون كوونكو خبرې اوري, ځكه نو د ويدو خلكو په شاهدي سره نكاح نه تړل كيږي.
۶- ايجاب او قبول به په يوه مجلس كې وي.
۷ – ايجاب او قبول به سره مختلف نه وي, د ساري په توګه كه يو سړي چاته وويل چې زه خپله لور تاته په يو لك روپۍ ولور په نكاح دركوم او دوهم سړي وويل چې نكاح مې قبوله ده خو ولور نه قبلوم نو دا نكاح باطله ده.
۸ – نكاح به د ښځې ټول بدن ته یا داسې اندام ته راجع وي چې هغه په ټول بدن باندې تعبيريږي لكه سر او غاړه, ځكه نو كه چا وويل چې زه دلور لاس يا پښه تاته په نكاح دركوم نو دا نكاح نه تړل كيږي, خوكچيرې يې ګيډه يا شا وښودله نو داحنافو د مشايخو په اند يې نكاح تړل كيږي, او كچيرې يې وويل چې نيمايي لور تاته په نكاح دركوم نو غوره قول دادى چې نكاح يې نه كيږي.
۹ – خاوند او ميرمنه به څرګند وي, نو كه د چا دوه لوڼې وي او ويې ويل چې زه يې يوه تاته په نكاح دركوم او څرګنده يې نكړه چې كومه يوه ده، نو نكاح يې نه كيږي.
۱۰ – ښځه به په نوموړې نكاح خوښه او راضي وي, كه هغه باكره بالغه (پېغله) وي او كه ثيبه (يو ځل واده شوې) وي.

اوس پر بي بي عایشې رضی الله عنها نیوکه کول او د هغې په هکله ناروا څرګندونې کول دا د انساني عقل خلاف عمل دی، د هغې نکاح بلکل د شریعت مطابق او د هغې د پلار او کورنۍ په رضایت ترسره شوې وه. نو چې ملحدین یا کفار پرې نیوکه کوي او ډول ډول خبرې کوي، کله وایي عمر یې کم وو کله وایی دا جبر یا ظلم وو، زه دغو خلکو ته وایم چې د بي بي عایشې اصلي وارث یا مشر خو حضرت ابوبکر صدیق رضی الله عنه وو، ولې هغه پرې نیوکه یا اعتراض ونکړ، آیا تاسو د بي بي عایشې څخه هم ډیر هوښیار یئ چې هغې نیوکه نه کوله او په دغه کار راضي وه نو تاسو کفارو او ملحدینو ته یې څه؟ داسې یو کافر او ملحد به وموندل شي چې د بي بي عایشې په لار روان شي او هغه درسونه او علم چې بي بي عایشې له حضرت نبي کریم صلی الله علیه وسلم څخه ترلاسه کړی وو پر هغو عمل وکړي او دوی هم هغه لار ونیسي کومه چې بي بي عایشې رضی الله عنها نیولې وه؟ دا هم د اسلام او د دغې نکاح برکت وو چې له بي بي عایشې رضی الله عنها څخه یې داسې عالمه بي بي جوړه کړه چې د نړۍ په سطحه یې سارۍ نه تر سترګو کیږي.

حضرت عایشه رضي الله عنها فرمايي چې د جهالت په دوران کې د نکاح څلور ډولونه وو :

لومړي ډول نکاح:
دا د اوسني نکاح په ډول وه، چې یو کس به د بل کس لور، خور … وغوښتله نو هغه به ورسره منله او نکاح به یې تړل کېدله.

دوهم ډول نکاح:
دغه ډول نکاح به د استبضاع په نوم سره نومول کېدله او یوازې د بچیانو د پيدا کېدو پخاطر به ترسره کېدله.

داسې چې کله به د کوم کس ښځه له حیض څخه پاکه شوه، نو میړه به یې ورته وویل: زه له فلاني کس سره یو ځای یا کوروالۍ وکړه یعنې د زنا عمل ورسره وکړه، خپل میړه به یې تر هغو ور نږدې کېدلو نه تر هغو چې د دغه بل یا پردي کس څخه به یې حمل نه وو اخستی. یا ربه توبه.

درېیم ډول نکاح:
هغه په دې ډول چې له یوې ښځې سره به تر لسو کسان یو ځای کېدل او کله به چې هم هغه ښځه حامله شوه نو اولاد به یې وځیږیده، بیا به یې ټول کسان راوغوښتل او هیچا به سرغړونه ځنې نشوای کولی.

ښځې به خطاب کې ورته وویل: تاسو چې څه وکړل نو دادی زما اولاد ځنې پیدا شو، نو دا ستا (د هغه کس نوم به یې واخست) ځوی دی ای فلانیه!!! چې د چا نوم به یې په دغو کسانو کې یاد کړ، نو نوموړی ماشوم به د هغه سړي پر برخه رسیدلو.

څلورم ډول نکاح:
هغه وخت به د فاحشو ښځو په کورونو جنډې درول شوې وې تر څو خلک پوه شي چې دا د فلانۍ فاحشې ښځې کور دی، له دا ډول فاحشو سره به ډیر خلک یو ځای کېدل تر څو یې اولاد پيدا شي، نو چې کله به یې اولاد پيدا شو نو بیا به یې یو ماهر (څېره پيژندونکی) راوست او هغه کس به د خپلې تجربې له مخې دغه ماشوم هغه کس ته منسوب یا ورکولو.

هغه داسې وخت وو، چې انجونې به ژوندی خښول کېدلې او دا یو رواج وو او بل خلکو به د تورې او نیزې په زور پردۍ ښځې د خپل ځان کولې / نومولې.

نو د حضرت بي بي عایشې رضی الله عنها نکاح په دغو پورتنیو څلور ډولونو کې په یوه کې هم نه راځي او نه په اسلام کې د دا ډول نکاح کولو کوم ځای شته، دا کومې ناروا او ظالمانه نکاح او ودونه چې تر سره کېدل دا ټول په کفري او بې دینه ټولنو کې ترسره کېدل، مسلمانان او د اسلام د دین پيروان ور څخه بلکل پاک ول. اوس هغه خلک چې د بي بي عایشې په نکاح یا په کم عمري باندې نیوکه کوي دا پورته موارد دې په ښه غور سره ولولي او له بېځایه نیوکو څخه دې تیر شي.

د اسلام د ستر لار ښود حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم په رسالت سره دغه ټول ډولونه د منځه ولاړل پر ځای یې یوازی پاکه اسلامي نکاح منځته راغله.

د بي بي عایشې د کم عمري او نکاح په اړه یو وضاحت:

پر اسلام او حضرت محمد صلی الله علیه وسلم یوه نیوکه دا هم کیږي چې هغه مبارک ولې بي بي عایشې رضی الله عنها سره په وړوکوالي کې نکاح کړې او ددې حکمت څه شی دی؟

د الله د دین دښمنان وايي، چې عائشة رضي الله عنها ماشومه وه، نو باید اوس ددې په معنا پوه شو چې ماشومه یعني څه؟؟

په هکله د علماوو لومړۍ ډله داسې وایي:

په داسي حال کې چې د هغې خِطبه په مكه کې او نكاح ئې په مدينه کې ترسره شوې، د عمر په اړه ئې روايات بېل بېل او متعارض دي، ځيني یې د عمر په اړه يو څه وايي او ځيني بل څه، داسي دليل او شاهد هم نه تر سترګو كېږي چې د دغو متعارضو رواياتو له منځه يوه ته پر بل ترجيح وركړای شي، په داسي مواردو کې د محققينو محدثينو رأيه دا ده چې احتياط وشي او د متعارضو رواياتو له منځه پر كوم يوه له استناد ډډه وشي، په ځانګړې توګه كله چې دا متعارض روايات د احكامو په اړه وي، د متن له پلوه په قرآن کې كوم شاهد ونه لري او د سند له پلوه غريب وي. كه څه هم د بخاري يو روايت چې اوه ځلي یې تكراري راوړى، غريب دی او په دوو طبقو کې يوازې يو يو راوي لري، وايي چې د عایشې رضي الله عنها نكاح په نهه كلنۍ کې تر سره شوې، او همدا خبره په مسلمانانو کې مشهوره شوې، ځيني د دغه روايت د توجيه لپاره وايي چې د تودو سيمو نجلۍ او هلكان د سړو سيمو په پرتله ژر بلوغ ته رسېږي، دوى هم بلوغ شرط ګڼي، او رأيه یې دا ده چې كېداى شي يوه نجلۍ په نهه كلنۍ کې پېغلتوب ته ورسېږي، خو له يوې خوا په مكه کې د عایشې رضي الله عنه خِطبه ښيي چې عایشه رضي الله عنها به له كوم شك پرته هغه مهال بلوغ ته رسېدلې وه، او په مدينه کې درې كاله وروسته د هغې نكاح ترسره شوه، له بلي خوا داسي روايات شته چې ښيي ابوبكر رضي الله عنه په مكه کې او د رسول الله صلى الله عليه وسلم تر خطبې وړاندي بل چا ته د عایشې رضي الله عنها د نكاح كولو پرېكړه كړې وه خو هغه له ايمان راوړلو ډډه وكړه نو ځكه یې هغه موافقه فسخ كړه. بل روايت وايي چې علي رضي الله عنه د خپلي لور كلثوم رضي الله عنها په اړه د عمر رضي الله عنه خطبې ته په دې دليل د نفي ځواب وركړ چې صغيره ده، او هغه مهال یې په نكاح وركړه چې پېغلتوب ته ورسېده. له دې رواياتو په صريح توګه معلومېږي چې د نكاح او جنسي نږدېوالي لپاره بلوغ شرط دی.

وضاحت: دا د علماوو خپل نظر وو، موږ ته امام بخاري او ټول فقهاء او محدثین ډیر محترم دي. د علماوو دا ډله هم وایي چې بي بي عایشه رضی الله عنها بلوغ ته رسېدلې وه او په دې کومه ستونزه نه وه. یوازې اختلاف په روایاتو کې ده ځینې د نهو کلو عمر بیانوي او ځینې بیا وایي چې هغه له دغه عمر څخه پورته وه. والله اعلم.

د علماء دوهمه دله داسې وایي: د هغه وخت لس کلن یا لس کلنه د دې وخت له لس کلنې یا لس کلن سره نه پرتله کیږي، ځکه دلته د زمانو او حالاتو توپیر دی او په هیڅ صورت هغه وخت له اوسني وخت سره نشي پرتله کیدای.

عائشة رضي الله عنها په نهه کلنۍ کې پیغله وه، بالغه وه، نو هغه ماشومه نه وه، او په هغه زمانه کې به د ښځو لوي غم دا وو، چې د دولس کلو څخه يې عمر واوړي، او چا لا په نکاح کړې نه وي.
نو په هغه وخت کې د نکاح کولو یا واده کولو طبیعي عمر له نهو کلو څخه تر دولسو کالو پورې وو، او د بلوغ د وخت نه شروع کېدلو تر ما بعد البلوغه.

زه تاسو ددې خپلې خبرې دلیل وړاندې کوم، او هغه دا چې په صحيح سند ثابت دي، چې نبي کریم صلی الله علیه وسلم ته د خديجې رضي الله عنها له وفات څخه ووروسته یو صحابۍ ښځه راغله، دغه صحابۍ خولة بنت حکیم وه، چې د عثمان بن مظعون رضي الله عنه ښځه وه، دې ښځې سره د خديجې رضي الله عنها له مرګ څخه وروسته د پیغمبر صلی الله علیه و سلم ډیر غم وو، او هر وخت به پریشانه وه، یوه ورځ نبې کریم صلی الله علیه وسلم ته يې وویل: آیا ښه به نه وي، چې له خديجې رضي الله عنها څخه وروسته یو بله ښځه وکړي، نو نبې کریم صلی الله علیه وسلم ورته وویل: څوک یادوي، څوک دې په فکر کی دي؟؟

نو هغې ځواب ورکړ: سودة د زمعه لور، او یا عائشة د أبوبکر لوررضي الله عنهم أجمعین:

اوس لوستونکي کولی شي چې پوه شي، کله چې خولة رضي الله عنها نبی کریم صلی الله علیه وسلم ته د عائشې نوم وړاندې کولو، نو د هغې دا عقیده وه چې دغه دواړې ښځې د نبې کریم صلی الله علیه وسلم سره مناسبې دي، او کولی شي هغه تشه ډکه کړي کومه چې د خدیجې رضي الله عنها مرګ پریښې وه .

دغه وخت کې عائشة رضي الله عنها باکره وه، او سوده کونډه وه، او عمر يې هم ډیر وو، مخکې يې یو میړه هم کړې وو، نو د خولې رضي الله عنها دغه مجرده طرحه ددې ښوودنه کوي، چې هغه په دې پوهیدله چې دواړه جینکۍ د ښځې کولو لپاره ښې جوړې دي، او ددې معنا دا هم ده چې د عائشې رضي الله تعالی عنها د جسم نمو، او پوخووالې دا له ورایه ښکاره کوله چې انوثت او پیغلتوب يې کامل ده، او لږ تر لږه خولة رضي الله عنها دا خبره ښه حس کړې وه، ځکه چې هغه پوهیدله چې سړي له ښځې څه غواړي، نو هغه څه چې غواړي باید په جیلکۍ کې هغه موجود وي.

دغه وخت کې په عائشه رضي الله عنها باندې له نبې کریم صلی الله علیه وسلم څخه پرته بل صحابي هم جرګه کوله، چې د هغه صحابي نوم جبیر بن المطعم وو، خو کله چې د عائشې رضي الله عنها مور د پیغمبر صلی الله علیه وسلم له جرګې خبره شوه، ډیره خوښي يې څرګنده کړه، او جبیر بن المطعم صحابي يې فوراً قاطع ځواب کړ.

که د پیغمبر صلی الله علیه وسلم جرګه نه وای، نو هغوی به دغه جیلکۍ هغه صحابي ته ورکوله، ځکه نو ام رومان خپل میړه ابو بکر رضي الله عنهما ته وویل: ګوره ستا لور الله جل جلاله د جبیر له لارې بچه کړه، نو نبې کریم صلی الله علیه وسلم ته يې ورکړه، چې له خیر او برکت څخه بهرمنده شي.

هو! یوه مور پوهیږي چې کله د خپلې لور لپاره واده کول وغواړي، مور په خپلې لور د پوخوالي او بلوغ ته د رسیدلو علامې تر نور هر چا ښې ویني، او هم يې پیژني.

مور په خپله لور کې د انوثت انقلاب درک کولی شي، نو ډیر پیرزو او آرزو يې شي چې د لور واده وویني، او هغې ورځې لپاره په ډیر شوق خپلې شپې ورځې سبا کوي، هره مور غواړي چې د خپلې لور لپاره د سعادت مصدر وي، او د کورني ژوند اساساتو څخه يې خبره کړي، او په ډیره خوشحالۍ يې نوي کورته رخصت کړي.

اوس که څوک له دغو لادینیانو، مسیحیانو، مستشرقینو، هندوانو او یهودو څخه سوال وکړي، او هغه دا چې، آیا له دوی سره یو دلیل شته چې دا ثابته کړي چې عائشة رضي الله عنها په هغه نهه کلنۍ عمر یا څه د پاسه نهو کالو عمر کې بلوغ ته نه وه رسیدلې؟ یا د هغې أنوثت نه وو کامل شوې؟

سر بیره پردې د حدیثو په ډیرو کتابونو کې په صحيح سند راغلي دي، چې د جزیرة العرب په ځمکه ډیرې جینکیانې په نهه کلنۍ کې بلوغ ته رسیږي.

له امام شافعي رحمه الله څخه روایت چې هغه ويلي دي: په تهامة جینکۍ په نهه کلنۍ کې بلوغ ته رسیږي، بلکه له هغه څخه روایت دی، چې ویلي يې دي: ما په صنعاء ښار کې، د یمن په پلازمینه کې یوه یویشت کلنه ۲۱ نیا ولیدله، یعنې د لمسیانو خاونده وه، بیا وايي: په نهه کلنۍ کې بلوغ ته رسیدلې وه، او لس کلنۍ کې يې لور راوړې وه، او هغه بیا په نهه کلنۍ کې بلوغ ته رسیدلې وه، او په لس کلنۍ کې يې بچۍ راوړې وو.

سربیره پر دې خپله د عائشې رضي الله عنها څخه روایت دی چې وايي: جیلکۍ چې کله نهه کلنۍ ته ورسیږي، نو هغه ښځه شي.

تاسو په انټرنټ او میډیا کې پلټنه وکړئ چې همدا اوس اوس په هند، د افریقا لویې وچې او نورو هیوادونو کې تر لس کلنو جنکیانو بچي ځیږولي او کومه پټه خبره نه ده.

ځینې خلک وایي چې بي بي عایشې ته واک یا اختیار نه وو ورکړل شوی چې له حضرت محمد صلی الله علیه وسلم سره واده وکړي او که نه؟.

قرآن کریم د دغې شبهې ځواب داسې وایي:

[28] يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلاً [29] وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآَخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا الأحزاب

ژباړه: ای پیغمبره! ووایه خپلو ښځو ته، کچیرې تاسې دنیا غواړۍ، او د دنیا د ژوند ښایست غواړۍ، نو راځۍ چې فایده در ورسوم تاسی ته، او آزادې کړم تاسې په آزادۍ نیکې سره، او کچیرته تاسې الله جل جلاله غواړۍ او د هغه پیغمبر غواړۍ، او ورځ د آخرت غواړۍ نو په تحقیق چې الله جل جلاله تیار کړی دی ستاسو د نیکو لپاره لوی اجر.

عائشة رضي الله عنها فرمايي: کله چې دغه آیت نازل شو، نبې کریم صلی الله علیه وسلم ماته راغۍ، او راته ويي ویل: زه تا ته یوه خبره کول غواړم، ته په هغې کې فیصله ژر مه کوه، تر څو چې دې مور او پلار سره فیصله نه وي کړې، نو هغې ورته وویل: څه خبره ده؟

نبې کریم صلی الله علیه وسلم ورته آیتونه تلات کړل، نو عائشې رضي الله عنها وویل: بلکه الله جل جلاله اختیاروو، او تا اختیاروو، او ورځ د آخرت اختیاروو، هغې وویل: نو نبې کریم صلی الله علیه وسلم ډیر خوشحاله شو. اوس که حضرت محمد صلی الله علیه وسلم د شهوت او نفسي غوښتنو پخاطر دا کار کاوه، نو شاید د مکې ډیرو پیغلو او ښکلو نجونو سره یې واده کړی وای، ځکه د قریشو ټولو مشرانو غوښتل چې هغه له خپلې داعیې څخه تېر شي.

که څوک ووایي چې دومره لوی توپیر د ښځې او خاوند د عمر په منځ کې دا ولې؟

ځواب: عائشه رضي الله عنها په خپل دې واده ډیر خوشحاله وه، او د هغې غوندې په لسهاوو ښځې وي چې دا ارزو يې درلودله چې د نبې کریم صلی الله علیه وسلم میرمنې جوړېشي، داسې هم شويدي چې ډیرې ورته راغلې دي ځانونه يې وربخښلي، نو بیا نبې کریم صلی الله علیه وسلم نورو صحابه کرامو ته په نکاح کړي دي، عائشه رضي الله عنها ته غیرت ورتللو کله چې به نبې کریم صلی الله علیه وسلم مړه شوې خدیجه یادوله، او هغه ته به يې وویل: هغه ولې یادوې، د هغې په بدله کې الله جل جلاله له هغې څخه ښه بدله درکړې، کچیرته دغه توپير د عمر عیب وای، نو د قریشو کافرو به ورته پیغور ور کړی وو، هغه وخت یهودو به پرې ګوت نیونه کړې وه.

د نبي کریم صلی الله علیه وسلم له نکاح مخکې بل چا هم د ځان لپاره غوښتې وه، نو ولې په دې څه مشکل دې؟

د یوې جیلکۍ د واده کولو لپاره فسیولوجي او عقلي موانع باید موجود نه وي، او چی دغه رنګ موانعو دلته وجود نه لرلو؟ نو څه مشکل ده چې نکاح تر سره نشي.

هغه وخت له اوسني وخت سره پرتله کول دا ستره نا پوهي ده، د هغه مهال خلک له فزیکي پلوه ډیر غښتلي وو، کیدای شي ځیني به وايي چې عقلي رشد ته نه وه رسیدلې، څنګه نه وه رسیدلې، او هغې مور موږ ته د شرعي فقهې لویې لویې برخې رانقل کړي دي، او اوس چې څومره وخت تیریږې ځوانۍ ختمیږي، د نبي کریم صلی الله علیه وسلم په زمانه کې به یو اووه لس کلن مشر به د زرهاوو کسانو قیادت کاوه، یو مثال يې اسامة بن زید دی، او بل مثال ابن القاسم دی چې په اوولس کلنۍ کې يې سند او شاو خوا علاقې ختمې کړې، اما اوس به ډیر پنځه ویشت کلن ځوانان ووینئ چې عقلي رشد به نه لري، امام بخاري رحمه الله په پنځلس کلنۍ په نبوي حدیث کې یو لوی مرجع جوړ شو، او په اتلس کلنۍ کې يې ډیر حدیث په مجلداتو تألیفات کړي دي، خو اوس حالت بدل دی.

باید یو بل لوی حقیقت او نعمت ته اشاره وکړم، هغه دا چې د نبي کریم صلی الله علیه وسلم له مرګ څخه وروسته عائشة رضي الله عنها ۵۰ کاله ژوندۍ وه، او په دغو پنځوسو کلونو کې هغې د نبي کریم صلی الله علیه وسلم تعلیمات، فقه، او احادیث نورو ته ورسول.

په دغه وخت کې نه یهودو، او نه نصاراوو، اونه فارسیانو، او نه رومیانو، او نه قریشو په نبې کریم صلی الله علیه وسلم باندې دا ګوت نیونه کړې، سره له دې چې هغوی د نبي کریم صلی الله علیه وسلم په هره وړه او غټه خبره غږیدل، نو په حقیقت کې هغوی ټولو د دغه واده اقرار کړی دي.

لادینیان، منصرین، او یهود، اوس هر وخت وايي: چې د عائشي نفسیات به دغه وخت کې څنګه وو؟

اوس سوال دادی: چې آیا بي بي عائشه رضي الله عنها ستاسو کومې حقوقي نړیوالې مؤسسې یا ملګرو ملتونو ته شکایت کړی ده، چې تاسو اوس د هغې مدافع وکیلان جوړ شوئ، آیا عائشې رضي الله عنها له خپلو درې زره روایاتو څخه په یوه روایت کې له خپل دغه ژوند واده څخه شکایت کړی ده، او یا يې سر ټکولی ده؟

او یا هغه په دغه واده پښیمانه وه؟

آیا دې باره کې تاسې یو حرف لرۍ چې ويې وایئ؟

ألا لعنة الله علی الظالمین.

بر عکس هغه ډیره خوشحاله وه، په خپل میړه يې ډیر غیرت کولو، مینه يې ورسره کوله، یوه لحظه يې هم دا شک نه ده کړی چې هغه پیغمبر نه دی، او د نبي کریم صلي الله علیه وسلم سره يې بقا اختیار کړه کله چې نبي کریم صلی الله علیه وسلم هغې ته د پاتې کیدو او د تګ اجازه ورکړه، چې کورنۍ ژوند پریږدي. دا خلک د عائشې رضي الله عنها له زندګۍ داسې خبرې کوي، لکه هغې چې د خپلې زندګۍ څخه نفسي غوټه لرله، نه برعکس عائشې د خپل واده له لومړۍ لحظې څخه ټولې پیښی ثبت کړې، او موږ ته يې رانقل کړي، فقه يې مونږ رانقل کړې، او د نبي کریم صلی الله علیه وسلم له وفات څخه وروسته يې داسې علماء کرام او فقهاء وروزل، چې هغسې علم اوس په پوهنتونو کې د دوکتورا لرونکو استاذانو سره نه پیدا کیږي.

یونیسیف وايي، چې وختي واده درې بدۍ لري:

د تعلیم نه بشپړېدل.
وختي حمل اخیستنه.
د میړه په ښځې ظلم کول، او زور یا زیاتۍ ور باندې ترسره کول.

نو آیا عائشې رضي الله عنها ته له دې درې ضررونو کوم ضرر رسیدلی ده، بر عکس هغي به هر وخت ویل: د نبي کریم صلی الله علیه وسلم اخلاق قرآن ده، یعني تر ټولو بهتر اخلاق، ښه اخلاق، دقرانکریم ترجماني يې کوله، هیڅکله يې د کوم طعام بد نه دي ویلي، غصه به يې ښځو ته نه کوله، د ټولو ترمنځ به يې عدل او انصاف کاوه، سره له دې عائشه رضي الله عنها ورته ډیره ګرانه وه، خو په شپو کې د تقسیم د ټولو ښځو برخې یو شانته وې.

که د پیغمبر صلی الله علیه وسلم ژوند ته له هر نظره وګورو او پوره پلټنه په کې وکړو نو هره برخه او په هر میدان کې هغه مکمل او له حکمتونو ډک ژوند یې تیر کړی. د مثال په توګه د هغه د ډیرو ودونو یا ښځو درلودل همداسې د که د څلورو ښځو لپاره اسلام اجازه ورکړې خو د خوښي ځای دادی چې بیا هغه هیوادونه او خلک چې یوه ښځه کوي او د یوې ښځې لپاره دعوت چلوي، نو تر ټول ډیر طلاق بیا په همدغو کفري هیوادونو کې ترسره کیږي. د مثال په توګه:

امریکا، روسیه، هسپانیه، کیوبا، مالدیو، اوکراین، پُرتګال، بلجیم، چک سلواکیا، لوګزامبورګ، هنګري، هند، جاپان او داسې نور….. یوازې په امریکا کې نږدې ۷۳٪ ودونه په طلاق سره ختمیږي، هلته په هرو شپږو ثانیو کې یو طلاق واقع کیږي. همداسې د فرانسې په پارېس ښار کې نسبت د دغه هیواد نورو ښارونو ته ډیر طلاقونه واقع کیږي. اوس به دغو ته څه ووایو؟ ولې په امریکا، روس، فرانسې او نورې کفري نړۍ کې دوی دعوه هم کوي، چې دوی ښځو ته پوره او ټول حقوق ورکړي، نو بیا طلاق په څه وجه او ولې؟ د دغو ټولو سوالونو ځواب همداده چې هلته ښځو ته هیڅ انساني او اخلاقي حقوق نه دي ورکړل شوي او هغه حقوق چې کفار یې بیانوي هغوی ته حقوق نشو ویلای بلکه دا یو ډول ظاهري فریب او دوکه چې هغوی یې وایي.

په دغو هیوادونو کې کورنۍ نظام ختم او لمنځه تللی ده، هلته جبري زنا او فحاشي کې ډیروالی راغلی، هلته ښځې په نېشه يي موادو روږدې دي، په دغو هیوادونو کې د حمل ضایع کول ډیر شوي او دا پر ښځو ډیر ناوړه اثر پرېباسي، هلته ډیرې ښځې حتی بې واده هم دي خو اولادونه یې راوړي دا هم یوه ستره ستونزه ده چې دوی ورسره مخ دي، هلته حرامیان او په ناجایزه توګه بېشماره اولادونه راوړل کیږي او هغه نظامونه یې له ډیر چیلنج سره مخامخ کړي. تر ټول ډیر ایډز هم په کفري هیوادونو کې شتون لري، هلته حتی د جنس د بدلولو لیونۍ لوبه روانه ده او همداسې هلته ځان وژنه او لیونتوب ډیر شوی. دا هغه عوامل دي چې دوی پخپله ځانو ته خوښ کړي او نړۍ یې له ستر ګواښ او په ځانګړي توګه ښځې په کې ډیرې مثأثره شوي.

په اسلام کې د ښځو د حقوقو او حیثیت په اړه د ځینې لویدیځ پوهانو نظریات:

نامتو فرانسوي ليکوال، محقق او ټولنپوه ( ډاکتر ګوستاول بون) د خپل کتاب (عربي تمدن) په ٢٧٣ او ٢٧٤ پاڼو کې دارنګه ليکلي دي :

((اسلام د ښځو په تمدني حالت باندى ډير لوى اثر وغورځاوه او هغه يې د سپکاوي او ذلت څخه لوړې درجې ته راپورته کړه، د اسلام وراثتي قانون او دښځو حقوق د اروپا د وراثت او ښځو د قانون څخه غوره او بهتر دى ځکه هغه د ښځو د فطرت او طبعيت سره سم، برابر او موافق دى .

پس دا ثابته شوه چې اسلام ښځه د سپکاوي او ذلت پرځاى نوره هم لوړه کړه، دا ځما خبره نده بلکه ځما څخه مخکې (موسيو کوسان اى پرسوان) هم کړې وه او په اوسني وخت کې (موسيومار تاليمى سينټ هيلر) هم همدا نظر وړاندى کړې دى)) (تمدن عرب: ډاکټر ګوستاول بون فرانسوي: ٢٧٣ – ٢٧٤)

نامتو مستشرق (ختيځ پوه) او د لندن په پوهنتون کې د عربي ژبې استاذ پروفيسر هملټن اې، آر، ګب Hamilton A.R.Gibb د خپل کتاب (اسلام او محمد) په (٢٣) پاڼه کې وايي :

((دا يو منلې شوى حقيقت دى چې د حضرت محمد صلی الله عليه وسلم اصلاحاتو د ښځو مرتبه او درجه لوړه کړه)) Hamilton-A.R.Gibb/ Mohammadd and Islam Londan.195- P-33

د فلسفې په ډکشنري کې والټير د قرآن د فسلفې تر عنوان لاندي دارنګه ليکلي:

موږ ددې څخه ناخبره نه يو چې قرآن ښځې ته هغه امتياز ورکوي کوم چې د فطرت له لوري څخه ورکړل شويدى، دا به ناروا او غلطه خبره وي چې موږ ووايو چې محمدي شريعت ښځو ته حق ندى ورکړې او يا يې ورسره زياتې کړې دى.

د اروپا نامتو تاريخ ليکوونکی ( آرتر ګليمن Arthur Gilman ) پخپل کتاب د اسلام په تاريخ History of the Islam په ١٤١ مخ کې دارنګه ليکلي دي :

((زه د پوره څيړنو او تحقيقاتو څخه وروسته ليکم چې د حضرت مسيح څخه شپږ سوه کاله وروسته ښځه په ډير بد حالت کې وه، د هغې هېڅ حيثيت نه ؤ، هغې هېڅ حق نه درلوده، په ٦١١م کال د اسلام پيغمبر هغوى ته لوړتيا ورپه برخه کړه، هغوى يې د سپکاوي او ذلت له کندې څخه د عزت او درناوي عرش ته ورسولې، زه په پوره باور سره دا وايم چې اسلام څومره حقوق او عزت ښځې ته ورکړيدى هغه هېڅ مذهب هم ندى ورکړې، د اسلام پيغمبر چې څومره د ښځې پلوي توب کړې هېڅ مصلح داسې ندي کړي، اسلام حکم کوي چې د خپلو ښځو سره عدل او انصاف وکړئ او د مال د لاسته راوړلو لپاره په ښځو باندى ولکه مه لګوئ، هغوى ته کړاو او تکليف مه ورکوئ، د هغوى په ښوونه او روزنه کې هلې ځلې وکړئ، حال داچې په مسيحي دين کې عيسايي ښځه عالمه کيداى نشي بلکى خادمه جوړيداى شي)) ( هسټري آف اسلام – ١٤١ پاڼه )

د کاناډا مشهور قانون پوه او جج مسټر جسټس کريبائټس دارنګه وايي :

((حضرت محمد صلی الله عليه وسلم په نړۍ کې د ښځو د حقوقو تر ټولو لوى پلوي کوونکې دى)).

جي ډبليو لا ليټ نرو پخپل کتاب کې دارنګه ليکلي دي :

((ښځې ته چې کوم عزت، درناوې او مقام حضرت محمد صلی الله عليه وسلم ورکړيدى په ټولنه کې هېڅ مذهب ندى ورکړې)).

(Lelithe,G.W/Mohammad and Islam in Religious System of The World, London.1893)

پروفيسر راماکرشناراؤ (پخپل کتاب حضرت محمد صلی الله عليه وسلم د اسلام پيغمبر) Mohammad the Prophet of Islam کې دارنګه لیکلي دي :

((د اسلام د ازادۍ يو روح دادى چې ښځه يې د نورو د غلامۍ څخه خلاصه کړه، اسلام څو پيړۍ مخکې دا اعلان کړي ؤ چې د ښځې حقوق محترم دي بايد هغوى د خپلو حقوقو څخه بى برخى نشي)).

(اسلام کې پيغمبر محمد صلی الله عليه وسلم) د راماکرشناراؤ ليکنه د کريسنټ پبليشنګ چاپ (٩پاڼه).

جان هيګټ (جنرال ګلپ پاشا) پخپل کتاب (د حضرت محمدصلی الله عليه وسلم ژوند او وخت) کې ليکلي دي:

((حضرت محمدصلی الله عليه وسلم د ښځو مالي مرسته پدى توګه وکړه چې هغوى ته يې په ميراث کې ټاکلې برخه ورکړه، د خپل مور او پلار په ميراث کې يې هم برخمنه وګرځوله، هغه صلی الله عليه وسلم نوى پيداشوې انجونې د ژوندي خښولو څخه وژغورلې)). (جان هيګټ جنرال ګلپ پاشا / محمد رسول الله صلی الله عليه وسلم (٣١٠ پاڼه).

ښځه په غربي تمدن کې:

د آلمان د دولتي روغتون رئس پروفيسر کلين د ډاکټرانو په کنفرانس کې داسي وايي: زموږ د ټولنې زياتي بلکې ډيرې زياتې ښځې په بدبختي کې ژوند تيروي، ښه او آرام ژوند نلري، ځکه د دوی ارزښت يوازي نفساني او خواهشاتي بڼه لري، ددې لپاره زه د طب علم ته دا اعلان متوجه کوم چې بايد ددې فاجعې مخه ژر ترژره ونيول شي که نه نو د مليونو اشخاصو د خسارې سره به مخ شي.
(ج.س. يالاک): د ټولنيزو علومو يو ليکوال خپل د ټولني غميزه داسي ښکاره کوي: کلونه راپدې خوا ملاحظه کوو چې مونږ انساني صميميت له لاسه ورکړی او ددې صميميت د لمنځه تلو سره زموږ ټولنې ته ډير تاوانونه اوښتي دي څرنګه چې پخوانيو ټولنيزېاړيکې پيژندل کېدلې نننۍ فردي ژوند ترې محروم دي. هغه احساس چې پخوا د ګاونډي په اړوند وو او هغه نن نشته همدارنګه پخوانۍ کورنۍ اړيکې نن نشته او ټول هغه اصول لمنځه تللي دي. په حقيقت کې مونږ وسايل او آلات يو د هغه ماشين وسايل چې زموږ ټولنيزې او کورنۍ اړيکې پرې کوي، زموږ په حالت ډير افسوس پکار دی موږ پيسې ورکوو او روحي خسارات منو بي لدې چې ځانونه پرې وپوهوو.
کاشکې چې مسلمانې ښځې د غربي ‌ښځو له بد بختيو څخه خبرېدلې له هغه حالت څخه چې ځانونه وژني ځکه چې تشويش پريشاني بدبختي لري، په انګلستان کې په يوه کال کې د پنځه زرو څخه ډيرې حادثې شوي. د مسلمانو ښځو سترګې غربي جعلي ځلا وړي او پر سترګو یې جعلي پردې پرتې دي.
(مارلين مانرا) د (پارولو مشهوره ممثله) د ځان وژنې په اړوند يوه کوچنۍ رساله ليکل شوې وايي چې سره ددې چې نوموړې ډير هنري شهرت هم لاره د هغې د ځان وژنې علت يې پکې ښودلی هغه وايي: اي ښځو د لويي غوښتلو څخه ځان وساتۍ په غولوونکې ځلا ونه غوليږۍ زه د نړۍ خواره او بدبخته ښـځه يمه نشم کولای چې يوه مور شم، هغه ژوند چې د کور په دننه له کورنۍ سره کېږي ډير ښه ګڼم، او پردې وپوهيږئ چې د کورونو په دننه کې نه يوازي د ښځې د خوښي رمز بلم بلکې دا د ټول انسانيت خوښي ده،خلکو پرما باندي ظلم کړئ، ښځه که هرڅو د سينما په داخل کې د تقلبي شهرت لرونکي وي بيا هم د يوې بي ارزښته او پست متاع په څير ترې ګټه اخستل کيږي.
دغربي ټولنې تمدن چې اوس مهال د ځنکدن په حال ده ټول بشريت په ځانګړي توګه زموږ ښځو ته د بدبختي ډالۍ په ارمغان کې راوړي، ددې ټولني اوسيدونکي اوس مهال د انساني مدنيت د راتلو په انتظار کې دي دا داسې يوې ټولنې چې روحي او اخلاقي حاکميت ولري او په ځانګړي توګه د ښځو کرامت، وقار او شرف وساتي او پر خپلو اساسي دندو يي وګماري.
(انارارد) يوه مشهوره ليکواله د (استرن ميل) په جريده کې په يوه مقاله کې ليکي: که زموږ لورګانې د خادمې په نامه يا د خادمې په څير کار وکړي دا به ورته ډيره ښه وي او له خطره به بچې شي ددې په نسبت چې په فابريکو کې کار وکړي ځکه چې په فابريکو او نورو ځایو کې د دوی کار کول د دوی حيا د ابد لپاره لمنځه وړي، کاش چې زموږ ټولنه د اسلامي ټولنې په څير پاک لمنې وای چې د ژوند له ښيګڼو څخه برخمنې وي.
هو! د انګلستان د هيواد لپاره ننګ دی چې د هغه ځاي ښځې د نرانو سره د ګډون لپاره د رذالت مرتکب کيږي او زموږ په څير ندي چې د ښځي فطري کارونه چې د کور کارونه دي ور وسپارو او ددې حق نلري چې د نرانو په کارو کې برخه واخلي.
(جال سيمال) د فرانسې په يوه مجله کې ليکي: کله چې ښځه د کور څخه د باندي کار کوي يو ساده او عادي کار کوي هيڅ کله هم د يو کارګر وظيفه نه شي اجرا کولای.

کفر دغه ډول لاس ته راوړني لري، اوس مهال هم په کفري نړۍ کې که څه هم د بشر او ښځي د حقوقو غولونکي نارې وهي، دا نارې ځکه وهي چې ښځو ته لاس رسۍ په اسانۍ پیدا کړي.

نن په کفري نړۍ کې تر پخوا لا هم ډيري ښځي خپل ناموس د یو څو پیسو یا لږ شهرت یا هم مقام په بدل کې خرڅوي. ددې ترڅنګ په لکونو ښځي د زنا په بازارونو کې په زوره پلورل کیږي. هغه یوازي د اسلام د رحمت دین دی چې ښځي ته یې په ستر او حجاب سره دومره ستر مقام ورکړی دی چې څوک په بده سترګه هم نشي ورته کتلای مګر که یوه ښځه خپله ځان د ستر او حجاب څخه لیري کړي حتماً به د فتنې ښکار وي.

د جاهلیت په وخت کې د ښځو لپاره کومه کره شمېره ټاکلې نه وه، دا د هر چا حق وو چې څومره ښځې درلودلی شي، هغه داسې وخت هم وو چې د هر ډول ناروا کړنو لکه زنا، لواطت، شراب، ناروا وژنې ډیرې زیاتې وې چې ډیر خلک ور باندې روږدي ول او همداسې د ډیرو خلکو پلرونه او مورګانې نامعلومه وې.

زما نصیحت خپلو اسلامي خویندو، میندو او ټولو مسلمانو ښځو ته داده، چې هغه د عزت ستر مقام چې الله جل جلاله تاسو ته درکړی هغه په ډیر ټینګ عزم سره ونیسئ ځکه شیطان او د هغه ملګرو ستاسو د خطا ایستلو لپاره رنګین تلکونه ایښي او په کمین کې درته ناست دي.

اخځلیکونه:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱: استاذ فتحي يکن

۲: د ټول افغان د بحث فورم څخه ځینې اخستنې

۳: د پوهندوى عبدالواسع صابر له لیکنې څخه ځینې اخستنې.

د ميراث د ویش مسئله او یو حکمت:

اسلامي شريعت د ميراث د قانون له مخی د نر په نسبت ښځی ته نيمه برخه ټاکلې، قوله تعالی:

يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْن

ژباړه: حکم کوي تاسې ته الله په (حق د ميراث) د اولاد ستاسې کې شته نارينه لره (له ميراثه) په مثل د برخې د دوو ښځو.

يعنې د کوم مړي په اولاده کې چه هلک او جينۍ دواړه وي نو هغوی ته د ميراث ورکولو قاعده دا ده چه يو هلک ته به د دوو جينکو برخه ورکول کيږي، يعنې جينۍ ته به د هلک په نسبت نيمه برخه ورکول کيږي.

ددې مسئلې د حکمت بيان:

د ښځې د پاره ځکه نيمه برخه ټاکل شوې ده چې ميراث مالي او اقتصادي قضيه ده چې په مالي او د ژوند په لګښتونو پورې اړه لري ښځه د مالي لګښتونو د کورنۍ نفقې او خرڅ هيڅ مسئوليت نه لري دا مسئوليت د نارينه دی او د ښځې ټوله شتمني او مال د ځان لپاره ساتلای شي، همدارنګه هلک به د واده لپاره د ښځې مهر برابروي او ښځه به مهر اخلي او مهر اخيستل هم يو مالي قيضه ده.

نو څوک چې نه د نفقې برابرولو او نه هم د مهر ادا کولو هيڅ مسئوليت و نه لري هغوی ته په ميراث کې د نيمې برخې ټاکل ظلم دی او که عدالت ای د عقل خاوندانو! تاسو خپله فکر وکړئ…

د اصل مسئلې پيدا کول:

کله چې موږ ته يوه مسئله راکړل شي موږ بايد لومړی دا فکر وکړو چې د هر وارث څومره برخه ده مثلاً د ښځې لپاره  1/8 او لور لپاره  1/2 حصه ده دا چې پوه شو چې د اصلي ترکې (پاتې ميراث) نه د هر کوم برخه څومره ده نو اصل د مسئلې ته ضرورت لرو،اصل مسئله هغه عدد دی چې په ټولو برخو پوره تقسيم شي  (مخرج مشترک) او د اصل مسئلې د ټاکلو لپاره لاندې ټکې په نظر کې نيسو :

۱- کله چې ټول وارثان عصبه وي نو دوه حالتونه لري :

الف: کچېرې د عصبې وارثان ټول نارينه وي نو اصل د مسئلې د نارينه کسانو شمير دی، مثلاً څوک مړ شو او اوه زامن ورڅخه پاتې دي نو اصل د مسئلې 7 عدد دی او د هر يو لپاره 1/7 برخه ده .

ب: کچېرې د عصبه وارثان نارينه او ښځې دواړه وي نو اصل مسئله د نارينه او ښځو د مجموعې څخه په لاس راځي په دې فرق سره چې هر نارينه دوه حسابيږي ځکه د نارينه برخه د ښځې په نسبت دوه برابره (1:2 ) ده .

مثلاً يو کس وفات شو 3 زامن او 4 لوڼې ورڅخه پاتې شوې نو اصل د مسئلې مساوي دی په:  10=4+2×3

اصل مسئله به د 10 عدد وي .

۲- که وارثان يوازې اصحاب فروض وي :

الف: که دوو برخو يا کسرونو مخرجونه سره مساوي نو اصل مسئله همغه مخرج دی .

مثلاً: خاوند د پاره  1/2برخه او خور د پاره 1/2 نو اصل مسئله د 2 عدد دی.

ب: که د برخو مخرجونو له يو څخه زيات وي داسې چې ځېنې د ځېنې نورو دوه برابر کيږي لکه (1/2+1/4) ، (1/4+1/8)  يا (1/3+1/6) نو اصل مسئله لوی مخرج نيول کيږي .

مثلاً: د 1/2 او 1/4 مسئلې لپاره 4 عدد .

د 1/4 او 1/8مسئلې لپاره 8 عدد .

د  1/3او 1/6 مسئلې لپاره 6 عدد اصل مسئله نيول کيږي .

ج: کچېرې د برخو مخرجونو زيات وي او که مخرج مشترک ورته ونيسو په برخو باندې د مساوي تقسيم وړ وي لکه: 1/4 او 1/6 چې دواړو د 2 پر عدد پوره ويشل کيږي نو اصل مسئله داسې په لاس راځي:  4×6/2=12
د: کچيرې د برخو مخرجونه زيات وي او پر کوم عدد پوره نه ويشل کيږي نو دوه لوی مخرجونه سره ضربوو
مثلاً: 1/2 او 1/3 مساوي 2×3=6 اصل مسئله د 6 عدد دی .

د 1/3 او 1/4 مسئلې لپاره اصل مسئله 12 عدد دی .

د 2/3 او 1/8 لپاره اصل مسئله 24 عدد دی .

چې اصحاب فروضو په صورت اصل مسئله (2-3-4-6-8-12-24) عددونه دي.

۳- که وارثان اصحاب فروض او عصبه وي :

لومړی به د اصحاب فروضو برخه ټاکو باقي ترکه د عصبه ده.

مثلاً: خاوند او ځوی پاتې دي، خاوند لپاره 1/4 حصه ده باقي ځوی لره دی ځکه هغه عصبه دی.

يا مثلاً: خاوند، مور او زامن وي نو خاوند لره 1/4 مور لره 1/6 برخه ده باقي ترکه زامنو لره ده .

د مفقود د ښځي حکم

د مَفْقُود ښځه تر هغه مهاله د مَفْقُود د نکاح څخه نه بېليږي او نه بل مېړه کولاى شي، تر څو چې د مَفْقُود د زيږېدني د وخت څخه دومره وخت تېر شوى نه وي چې په عمومي ډول تر هغه زياته موده څوک ژوندى پاته کېدلاى نشي.

دا موده ځينې نوي کلونه ګڼي او ځينو نورو يې بيا يو سل او شل کلونه ګڼي، ځينې بيا د خلکو د اغلب عمر موده چې شپېته او اويا کلونه دي ور ته ټاکي، ځينې بيا د وخت حاکم ته مسئله راجع کوي او وايي حاکم که د ورکو کسانو او د وخت او ځاى د شرايطو په پام کې نيولو سره، د خپلو هڅو او اجتهاد په نتيجه کې، هر مهال مصلحت وباله، د مړينې حکم يې صادر کولاى شي.

څه مهال چې قاضي د مَفْقُود د مړينې حکم صادر کړي، د هماغه وخت څخه به د مَفْقُود ښځه د وفات عده يعنې څلور مياشتي او لس ورځې عده تېروي او تر عدې وروسته د بل چا سره نکاح تړلاى شي.

د مَفْقُود د ميراث حکم

د مَفْقُود مال تر هغه مهاله په ميراث کې نه وېشل کېږي تر څو چې د هغه د مړينې حکم قاضي صادر کړى نه وي، خو څه مهال چې د مَفْقُود د مړينې حکم صادر شي، په دا مهال کې چې د وارثانو څخه هر څوک موجود يعنې ژوندى وي هغوى يې مالونه او تَرِکَه د ميراث د وېش له مخې ترمنځ ويشي.

د مَفْقُود په وارثانو کې که څوک د هغه د مړينې تر حکم څخه وړاندې وفات شوى وي نو هغه ته د مَفْقُود په ميراث کې هيڅ ونډه نه ورکول کيږي.

د بل څخه ميراث وړل

مَفْقُود د خپل مال په برخه کې ژوندى او د بل د مال په برخه کې مړ ګڼل کيږي، که د مَفْقُود د ورکې په حال کې د هغه داسې خپل مړ شي چې مَفْقُود يې هم په وارثانو کې راتلى، د هغه د ميراث څخه مَفْقُود ته ونډه نه ورکول کيږي، ځکه مَفْقُود د بل د مال په حق کې مړ ګڼل کيږي.

البته د هغه د ميراث څخه د مَفْقُود د ونډې په اندازه مال متوقف کيږي، د مَفْقُود چې په ميراث کې څومره ونډه کيږي، په هغه اندازه مال کنګل کيږي، نه پر نورو وارثانو ويشل کيږي، نه د مَفْقُود د مال سره يو ځاى کيږي.

که مَفْقُود ژوندى وموندل شو هغه ورته کنګل شوې ونډه يې ورته ورکول کيږي.

که مَفْقُود لا درکه شو، آخير يې قاضي د مړينې پرېکړه وکړه، نو بيا د مَفْقُود د پاره کنګل شوى مال پر هغو وارثانو ويشل کيږي، کوم چې دا برخه د هغوى د تقسيم پر مهال ځنې را کنګل شوې وه.

لنډه داچې مَفْقُود د ځان په حق کې ژوندى ګڼل کيږي، نو ځکه يې نه ښځه مېړه کولاى او نه يې وارثان مال په ميراث کې ځنې وړلاى شي.

مَفْقُود د بل په حق کې مړ ګڼل کيږي نو ځکه د بل چا څخه ميراث نشي وړلاى.

د امام مالک رحمه الله په آند د مَفْقُود ښځه د څلورو کلونو وروسته د وفات عده تېروي او تر عدې وروسته د بل چا سره نکاح تړلاى شي .

خو د ميراث په برخه کې امام مالک رحمه الله هم زموږ د مذهب په شان نوي کاله موده ټاکي، يعنې د مَفْقُود چې د ولادت د مهال څخه نوي کلونه پوره شي بيا مړ ګڼل کيږي او ميراث يې وېشل کيږي، يا دا چې قاضي ته مراجعه وشي، که هغه يې د مال د وېش حکم وکړي بيا يې مال د وارثانو تر منځ د ميراث په ډول وېشل کيږي.

د امام احمد رحمه الله په آند که د مَفْقُود د مړينې يا وژنې حالت غالبه وو، نو د څلورو کلونو وروسته يې مال د وارثانو تر منځ تقسيم کيږي، دغه ډول ښځه يې هم د څلورو کلونو د پوره کېدلو څخه وروسته د وفات عده تېروي د عدې وروسته که وغواړي د بل چا سره نکاح تړلاى شي.

که څوک د جنګ په ډګر کې ورک شي يا په نږدې کار پسي ولاړ شي او پسي لا درکه شي، دا د امام احمد رحمه الله  په آند د هغو حالاتو څخه دي چې د مرګ خوا يې غالبه ګڼل کيږي، په دې ډول حالاتو کې د څلورو کلونو څخه وروسته مَفْقُود مړ ګڼل کيږي.

کوم حالات چې په هغه کې غالبا څوک نه هلاکيږي لکه د تجارت او سياحت د پاره په سفر تلل، په دا ډول حالاتو کې د امام احمد رحمه الله په آند موضوع د حاکم او قاضي رايي او نظر ته سپارل کيږي، د احمد بن حنبل رحمه الله د بلې وينا له مخې مَفْقُود د زېږېدنې د نېټې څخه نوي کلونه وروسته ميت ګڼل کيږي.

د همدې مسئلې اړوند زموږ ځينې امامان لکه امام قهستاني رحمه الله وايي: که د ضرورت له مخې د مالک او احمد رحمهما الله د مذهب پر بنسټ فتوا ورکول شي پروا نه کوي، خو که د مالکي مذهب حاکم لره قضيه وړاندې کېدلاى شواى، بيا حنفي لره د بل مذهب په ړنا کې د فتوا ورکولو ضرورت نه ليدل کيږي، ځکه د مالکي مذهب د قاضي پرېکړه پر حنفي مذهب والا هم نافذ کيږي.

د ميراث د تکميل احکام

اول، د جنين (د مور په رحم کې د اولاد) ميراث :

د جنين ميراث په لاندې شرطونو ثابتيږي :

۱- جنين به د مورث د وفات په وخت کې موجود وي .

۲- جنين ژوندی پيدا شي که څه هم څو دقيقې وي وژاړي يا حرکت وکړي يا پرنجی او تنفس وکړي .

جنين يو نيول کيږي که څو؟

د احنافو مفتی به قول دا دی چې جنين يو په نظر کې نيول کيږي ځکه د يو څخه زيات يو نادر حالت وي .

جاء فی فقه الاسلامي وادله :

المفتى به عند الحنفية وبه أخذ القانون في مصر وسورية: أن يقدر واحداً فقط؛ لأنه الغالب المعتاد في الحمل، وما زاد عن واحد، فهو نادر.

په ميراث کې د جنين برخه :

په ميراث کې د جنين برخه مختلف صورتونه لري کيدای شي وارث شي کيدای شي وارث نشي، کيدای شي نارينه وي، کيدای شي ښځينه وي او کيدای شي مړ شي يا کيدای شي ژوندی وي .

چې لاندې حالتونه لري :

۱- کچېرې جنين محجب وي نو نور وارثان به د ترکې د تقسيم پر مهال هغه ته برخه او حصه نه پرېږدي ځکه چې هغه محروم دی .

۲- کچېرې جنين يو له داسې وارثانو څخه وي او دده په ورثه کې کوم محجوب هم شامل وي نو ترکه به د جنين تر تولد پورې متوقفه وي کچېرې جنين ژوندی تولد شي برخه به اخلي او که مړ شو نو برخې یې نورو ته پاتې کيږي .

۳- کچيرې جنين غير محجوب وي او همدارنګه د هغه نور ورثه هم غير محجوب وي نو د احنافو په نزد مفتی به قول چې قول د ابو يوسف رحمه الله دی دا دی چې: هغه لره به د يو ځوی او يوې لور برخه پرېښودل کيږي هر کومه چې لويه وي .

جاء في الفقه الاسلامي وادله :

والمفتى به عند الحنفية رأي أبي يوسف،وهو أن يوقف له نصيب ابن واحد، أو بنت واحدة، أيهما أكثر.

د جنين (حمل) د ميراث وړلو کيفيت :

د جنين د پاره به د غوره حالت هر برخه چې که د نارينه يا ښځينه وي کومه چې زياته وي جنين ته ساتل کيږي کچېرې مړ پيدا شو حق يې نورو ته په ميراث پاتې کيږي او کچېرې ژوندی پيدا شو هغه به پر خپل حق سپارل کيږي .

د مفقود (ورک شوي کس) ميراث :

مفقود هغه کس ته وايي چې لادرکه او ورک وي د مرګ او ژوند حال يې معلوم نه وي او ځای هم معلوم نه وي.

د مفقود مليکت به پر خپل ځای وي په هغه کې هيڅ څوک هم تصرف نشي کولای څو چې د هغه د مرګ يعنې حال معلوم شي .

د احنافو مفتی به قول دا دی چې څو يې مرګ يقيني نه شي يا په غالب ګمان د ښار د عرف سره سم چې په څومره کلونو کې د هغه ښار کوم ژوندی نه پاتې کيږي دومره موده انتظار او يا دا مسئله د مسلمانانو په حاکم او اسلامي حکومت پورې اړه لري هغوی په دې اړه نظر او اجتهاد کوي او د مصلحت په خاطر په غالب ګمان باندې به حکم کوي .

جاء في فقه الاسلامي وادله :

فالمفتى به عند الحنفية: تفويض الأمر إلى رأي الحاكم، ينظر ويجتهد، ويفعل ما يغلب على ظنه أنه المصلحة، لإطلاق قول علي رضي الله عنه: «امرأة المفقود امرأة ابتليت فلتصبر، لا تنكح حتى يأتيها يقين موته»

د مفقود د ميراث کيفيت :

۱- که مفقود ټول وارثان حجب کوي نو هيڅ څوک ميراث نه اخلي ټوله ترکه به مفقود ته ساتل کيږي څو پورې چې د هغه يقيني مرګ نه وي ثابت شوی.

۲- که مفقود د نورو وارثانو سره په ميراث کې شريک وي وارثان يې کولای شي ترکه تقسيم کړي او مفقود ته د جنين په څير غوره برخه پرېږدي .

د بندي ميراث :

هغه بندي چې ژوندی او ځای يې معلوم دی د ميراث حکم يې د نورو مسلمانانو په څير دی بند او زندان د هغه ميراث ته څه نقصان نه رسوي .

فحكم الأسير كحكم سائر المسلمين في الميراث مالم يفارق دينه (فقه الاسلامي وادله) .

د خنثی مشکل (نرښځي) ميراث :

نر ښځوکۍ دوه ډوله دی يو خنثی غير مشکل او بل خنثی مشکل دی .

خنثی غير مشکل: هغه نرښځۍ دی چې د نارينه او ښځنې دواړه آلې لري مګر داسې وي چې نارينه توب طرف يا ښځينه توب طرف يې غالب وي مثلاً يو نرښځی ږېره لري يا د ښځينه آلې څخه د هغه نارينه آله قوي او زيات وي نو په هغه باندې د نارينه حکم کيږي مګر که د ښځينه توب طرف يې قوي وي د ښځينه حکم ورباندې کيږي.

خنثی مشکل: هغه دی چې نارينه توب او ښځينه توب فرق بلکل مشکل وي داسې وي چې په عين وخت کې هم ږېره لري او هم حيض پرې راځي، يا ږېره لري او همدارنګه د ښځې په شان تي هم لري چې د نارينه او ښځينه فرق يې مشکل وي دې ته خنثی مشکل وايي:

د خنثی مشکل د ميراث په اړه د احنافو مفتی به قول دا دی چې: هغه ته به د نارينه توب او ښځينه توب د برخو څخه کمه برخه ورکول کيږي .

مذهب الحنفية المفتى به: يعطى أقل النصيبين أو أسوأ الحالين من فرض ذكورته أو أنوثته (فقه الاسلامي وادله) .

د ولد زنا، لعان او لقيط ميراث :

ولد زنا او لعان چې د قاضي د فيصلې وروسته ثابت شي نسب يې معلوم نه وي بلکې حرامي او رومونی وي .

حرامي د زناکار څخه ميراث نه وړي بلکې فقط د خپلې مور څخه ميراث اخلي .

لقيط (ورک شوي نا بالغ ماشوم):

لقيط په لغت کې هغه ورک شوي ماشوم ته وايي چې خپل والدين نه پيژني .

او د شريعت په اصطلاح کې لقيط ژوندی طفل او ماشوم ته وايي چې اهل يې د فقر او يا د زنا د تهمت څخه د فرار په وجه پرېښی وي (الدرالمختارعلىردالمحتار۳ / ۳۱۴).

که لقيط مړ شي او وارث يې څرګند نه وي او څه ميراث ورڅخه پاتې شي هغه به بيت المال ته سپارل کيږي .

د غرق (ډوب) شويو او تباه شويو کسانو ميراث :

کچېرې څو کسان يا يوه کورنۍ په اور کې وسوځي يا په اوبو کې غرق یا ډوب شي يا په جنګ کې مړه شي يا په زلزله او نورو طبیعي آفاتو کې تباه شي نو د هغوی ميراث صورتونه په لاندې ډول دي :

۱- هر څوک چې ژوندي پاتې دي د وفات شويو کسانو ميراث وړي .

۲- که چېرې د دغه کسان يو پر بل پسې وفات شي حتی که څو دقيقې يا ساعته وروسته هم وي څوک چې مخکې مړه شوي د هغه ميراث هغوی ته پاتې کيږي چې وروسته وفات شوي وي .

مثلاً که يوه ښځه مړه شي او څو دقيقې وروسته د هغه لور مړه شي او خاوند يې پاتې شي چې له يو طرف څخه پلار او له بل طرف څخه خاوند د دواړو ميراث وړي .

۳- کچيرې دا څرګنده نه وي چې کوم کس مخکې مړ شوی دی نو هيڅوک هم د بل څخه ميراث نشي وړلای بلکې هر يو به خپله خپله حصه اخلي.

خلع:

تعريف: خلع په لغت کې لرې کولو او له مينځه وړلو ته وايي او په اصطلاح کې په موافقت سره د نکاح د ملکيت له مينځه وړلو ته خلع وايي .

لکه څنګه چې د نارينه د پاره د سخت مجبوريت پر مهال د طلاق اجازت شته که څه هم طلاق الله (جل جلا له) ته په ټولو حلالو څيزونو کې بد څيز دی لیکن اسلامي شريعت د سخت مجبوريت په وخت کې هغه جايز کړی دی، دغه شان د ښځې د پاره هم د سخت مجبوريت او تکليف په وخت د خلع اجازت شته، لیکن که ښځه بغير د څه مجبوريت، تکليف او کوم عذر پرته هسې د خواهش او مزو پر بنا طلاق غواړي کوم چې په نني عصر کې دا وباء ګډه ده او حاکم وضعي او سیکولر حکومتونه دې فساد ته لارې هواروي نو د داسې ښځو د پاره د سخت وعيد خبرداری ورکړی دی .

جناب رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي دي :

ايما امرأة سألت زوجها طلاقاً من غير بأس فحرام عليها رائحة الجنة. (الترمذي، ابن ماجه، حاکم و صححه ابن خذيمة).

ژباړه: کومې ښځې چې بغير د څه سخت تکليف يا څه خاص وجهې طلاق وغوښتلو په هغې د جنت بوي حرام دی .

او همدارنګه فرمايي: المختلعاتُ هنَّ المنافقاتُ. (الترمذي صححه الألباني ۱۱۸۶).

ژباړه: کومې ښځې چې بغير د څه ضرورت نه خلع غواړي هغه په حقيقت منافقې دي.

قرآنکريم د خلع حدود او شرائط داسې بيان کړي دي :

وَلاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُواْ مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلاَّ أَن يَخَافَا أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ (البقره ۲۲۹).

ژباړه: او تاسې ته جواز نه لري چې له خپلې ښځې څخه د هغه مال څه برخه بيرته واخلي چې د نکاح تړلو په وخت کې مو ورکړی وي. خو د اخيستلو يې څه باک نشته که دواړه ډاريږي چې نور په ګډ ژوند کې د الله حدود نشي پوره کولای، نو که تاسې ډاريدلی چې دوی دواړه به د الله حدود پوره نه کړای شي پر دواړو ګناه نشته چې ښځه څه مال د طلاق په بدل کې ميړه ته ورکړي .

په پورته آیت شريف کې د خلع د پاره لاندې هدايات او شرايط بيان شوي دي :

۱- ښځه خلع په هغه صورت کې اخيستلای شي چې کله ددې ويره وي چې د نکاح ساتلو په صورت کې د الله تعالی قائم کړي حدود نه ساتل کيږي .

۲- ښځه به خاوند ته د هغه په بدل کې څه مهر او يا څه مال ورکوي .

۳- دريم شرط دادی چې دواړه به راضي وي، که خاوند نه راضي کيږي نو خلع نه صحيح کيږي خو ښځې ته شريعت دا حق ورکړی چې خاوند د اسلامي محکمې يا د مسلمانانو د جرګې له لارې راضي کړي .

د خلع په بدل کې د مال اخيستل :

د امام ابوحنيفه په نزد که سرغړاوی د ښځې له خوا وو نو د هغه څخه زيات اخيستل کوم چې ښځې راوړي وي اخيستل يې مکروه دي په دليل د دغه حديث شريف: د قيس بن ثابت ښځې د څه تکليف په وجه رسول الله صلی الله عليه وسلم ته د خلع عرض وکړ، رسول الله صلی الله عليه وسلم هغې ته وفرمايل: أتردين إليه حديقته؟ فقالت: نعم و زيادة، فقال صلّى الله عليه وسلم: أما الزيادة فلا.

يعنې: آيا هغه ته باغچه بيرته ورکوې؟ و يې ويل: هو او د زيادت په اړه ستاسو څه نظر دی؟، رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: زيادت نشته .

او که سرغوړاوی په سړي کې وي نو بيا د ښځې څخه مال اخيستل په اتفاق د فقهاء مکروه دي په دليل د دغه قول د الله تعالی: [وإن أردتم استبدال زوج مكان زوج، وآتيتم إحداهن قنطاراً فلا تأخذوا منه شيئاً، أتأخذونه بهتاناً وإثماً مبيناً] (النساء:۲۰).

ژباړه: او که تاسې غوښتل چې د يوې ښځې پر ځای بله ښځه وکړئ نو که هغې ته مو ډير زيات مال ورکړی هم وي هيڅ شی ترې بيرته مه اخلئ. آيا تاسې مال په ټګۍ او په ښکاره ګناه کولو سره اخلئ .

او که خاوند ښځه خلع ته اړ کوي د هغې سره بد سلوک کوي د امام ابوحنيفه، امام احمد او امام شافعې په نزد د هغې څخه د څه شي اخيستل جواز نه لري په دليل د دغه قول د الله تعالی: [ولا تمسكوهن ضراراً لتعتدوا] (البقرة:۲۳۱).

ژباړه: او د ضرر رسولو په تکل چې تيرۍ به پرې وکړئ له ځانه سره يې مه ساتئ .

او فرمايي: [ولا تعضُلوهن لتذهبوا ببعض ما آتيتموهن] (النساء:۱۹).

ژباړه: او نه دا چې ګوندې ښځې له بل واده څخه وځنډوئ تر څو ځينې هغه مال چې تاسې ورکړی دی بيرته ترې واخلئ. ځکه چې دا ضرر دی چاته ضرر رسول حرام دي «لا ضرر ولا ضرار».

(فقه الاسلامي وادله – خلع، موسوعة الفقهية ۱۹/۲۵۸، بدائع ۳/۱۵۲ ).

د ښځې نفقه نه ورکول او ټګي کول

د ښځې نفقه پر خاوند واجب ده .

لقوله سبحانه وتعالی: [وعلى المولود له رزقهن وكسوتهن بالمعروف] (البقرة:۲۳۳).

يعنې: په دې صورت کې به د ماشوم پلار په ښه توګه هغوی (مور او ماشوم ) ته په ښه توګه خواړه او جامې ورکوي .

ښځه چې کله سرپرست ولري د نفقې او کار کولو هيڅ مسئوليت نلري او ښځې په مختلط دفتر او مختلط (چې نارينه او ښځې پکې ګډ وي) کار کول هيڅ جواز نلري .

که خاوند همداسې وي لکه په پورته بيان کې هغه د ښځې په حق کې ظلم کوي، دا د زوجينو ترمنځ يو مشکل او اختلاف دی قرآنکريم د زوجينو ترمنځ د مشکل د حل لاره داسې ښولې ده .

وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا (النساء ۳۵).

ژباړه: که په تاسې کې د سختو اختلافاتو ويره وي (نو دهغه مخینوی دا دی) چه  وليږئ  يو د اصلاح کس د خاند د طرف نه او يو د اصلاح کس د ښځې له طرفه که دا دواړه اصلاح غواړي (يعنی د فيصلې کولو اهليت ولري) نو الله تعالی به په دواړو کې ضرور د موافقت توفيق پيدا کړي الله تعالی عليم او خبير دی .

يعنې: ته مو د خپلې پلارګنۍ او همدارنګه خسرګنۍ څخه يو يو يا دوه دوه کسان چې د اصلاح اهليت ولري انتخاب او دوی د دغه مشکل په اړه اصلاح وکړي .

الله تعالی به ان شاء الله ستاسو په منځ کې اصلاح راولي .

د احنافو په نزد د نفقې په صورت کې د ضرر، ظلم او پرته له عذر د ښځې څخه مخ اړولو کې تفريق نشته ځکه چې دا مشکلات په اصلاح او تأديب حل کيدای شي د اسلامي محکمې لخوا دغه کس ته تأديب ورکول کيږي تر څو د تيري څخه لاس واخلي .

لم يجز الحنفية والشافعية والحنابلة  التفريق للشقاق أو للضرر مهما كان شديداً؛ لأن دفع الضرر عن الزوجة يمكن بغير الطلاق، عن طريق رفع الأمر إلى القاضي، والحكم على الرجل بالتأديب حتى يرجع عن الإضرار بها (فقه اسلامي وادله).

خلع او تفريق يوازې د اسلامي محکمې يا که اسلامي محکمه نه وي د يو عادل او مجاهد جماعت لخوا تر سره کيږي په هيڅ صورت کې ښځه پر خپل سر دا کار نشي کولای، خو که دا کار وکړي د اسلامي شريعت پر وړاندې بغاوت دی .

د خاوند د اجازې پرته صدقه ورکول

اول – د خاوند د مال څخه صدقه ورکول.

د خاوند د اجازې پرته جايز نده مګر دا چې کوم شی وي او زيات نقصان پکې نه وي لکه: لږ ډوډۍ، څه د څښاک شی او لږ پیسې لکه څنګه چې په صحيحينو کې د عايشې رضی الله عنها څخه روايت شوی دی چې :

إذا أنفقت المرأة من بيت زوجها غير مفسدة، كان لها أجرها  ولزوجها مثل ذلك .

ژباړه: کله چې ښځه د خپل خاوند د کور او مال څخه ورکړي داسې غير مفسده (آسانه او بې ضرر وي) هغې لره اجر دی او د هغې د خاوند د پاره په مثل د هغې اجر دی  .

دوهم – د خپل مال څخه صدقه ورکول :

اول قول دا دی چې: د خاوند د اجازې پرته به هبه او صدقه نه ورکوي دليل يې دا حديث دی:

لا يجوز للمرأة أمر في مالها إذا ملك زوجها عصمتها (أحمد، الحاكم اوالنسائي).

کله چې ښځه خاوند وکړي هغې ته جايز نه ده چې له خپل مال څخه هديه ورکړي مګر د خاوند په اجازه
دوهم قول دا دی چې :د دريمې حصې څخه به زياته صدقه نه ورکوي (مالکيه) .

دريم قول –  د جمهورو قول (الحنفية والشافعية والحنابلة) دا دی چې ښځې ته د خاوند د اجازې پرته تصرف پخپل مال کې کول جايز دي د جمهورو قول دا حديث دی :

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه وسلم خَرَجَ وَمَعَهُ بِلالٌ، فَظَنَّ أَنَّهُ لَمْ يُسْمِعِ النِّسَاءَ فَوَعَظَهُنَّ وَأَمَرَهُنَّ بِالصَّدَقَةِ، فَجَعَلَتِ الْمَرْأَةُ تُلْقِي الْقُرْطَ وَالْخَاتَمَ، وَبِلالٌ يَأْخُذُ فِي طَرَفِ ثَوْبِهِ. (بخارى:  ۹۸).

ژباړه :ابن عباس رضی الله عنه روايت کوي: رسول الله صلی الله عليه وسلم د بلال رضی الله عنه سره د جومات څخه بهر شو او ګمان یې وکړ چې ښځو به د هغه وعظ او ارشاد نه وي اوريدلی. نو هغوی ته يې وعظ وکړ او هغوی ته يې د صدقې ورکولو امر وکړ،ښځو د لښتيو او ګوتمیو په ايستلو شروع وکړه او بلال رضی الله عنه هغه په خپل لمن کې جمع کولې .

جناب نبی کريم صلی الله عليه وسلم ښځو ته په صدقه کولو حکم کړی دی که د ښځې سره مال نه وي د هغې خاوند ته ښايي چې هغې ته څه مال د صدقې د پاره ورکړي چې په دې کې هم ښځې او هم خاوند دواړو ته اجر دی.

د میراث نه ویش او مستحقین له میراث څخه محرومول ډېر خطرناک اړخونه لري چې بعضې یې په لاندېډول دي:

۱: میراث د قرآن او سنت مطابق نه ویشل او د نورو وارثینو حق خوړل د کفارو، یهودو، نصاراو او هندوانو کار دی.

۲: میراث په شرعي طریقه نه وېشل د الله تعالی او  د رسول الله صلی الله علیه علیه وسلم نافرماني ده ــ دا صریح فسق ده لهذا داسې کس فاسق دی ــ په ځانګړي ډول په کلونو کلونو په داسې کار باندې ټینګار کول او توبه نه ایستل خو نوره هم ستره ګناه ده او له  الله تعالیڅخه بغاوت هم ده.

۳: د میراث خورو حق خوړول ظلم ده او دا کس ظالم دی کچیرته وارث پخپلې قبضې او تحویل کې واخلې او بیا کوم طاقتور وارث واخلي  (په زور) نو دا غصب ده، ددې ګناه نوره هم ډېره ده.

۴: په میراث قبضه کولو والا کس باندې به د میراث مال پور  وي ــ ا و د پور  واجب الادا به هم وي ــ که څوک یې په دې دنیا کې نه ادا کوي نو آخرت کې به یې لازماً ادا کوي.

۵: داسې مال چې د میراث مال هم پکې شامل وي ددې صدقه  او خیرات کول او د تقرب په بڼه نفقه کول، حج او عمره کول که څه هم د فتوې په لحاظ سره جائز دي او له دې سره د حج فریضه هم کیږي  لیکن ثواب به پکې نه وي دې لپاره الله تعالی پاک او طیب مالخوښوي.

۶: هغه څوک چې د میراث مال خوري د هغه دعا نه قبلیږي.

۷: میراث  د شریعت مطابق نه وېشلو والا دوزخ ته درومي.

۸:  هغه څوک چې د میراث مال خوري نو حقدار وارث هغه ته ښیرا کوي.

۹: میراث مستحقینو ته نه ورکولو والا حقوق العباد پایمالونکی او مجرم دی.

په اسلام کې د کونډو حقوق:

بل دا چې کونـــډه بې له رضایته د میراث په شکل کې په نـــکاح کول دي، دا هغه ظلم ده کـــوم چـې د جاهلیت په دور کې مشرکانو له ښځو سره کول الله تعالی ﷻ پدې هکله داسې فرمايي: (لایحل ان ترثو االنساء کرها) نه دي حلال تاسو لره دا چې په میراث باندې وړيښځې په زور او ځواک سره، ددې آیت په نفسیر کې تفاسیر لیکي چـې د جاهلیت په زمانه کې د حضرت نبي کریم ﷺ تر بعثت مخته چـې شرک او وحشت ؤ، چـې کله به د یوې ښځې میړه (خاوند) مړ شو د هغه د مړي وارثانو به دده دغه کونډه ښځه که به یې زړه غوښته ور سره به يې پخپله نکاح کــوله او که به يې پخپله نکاح نه ور سره کوله بل ته به يې په نکاح ورکـــوله او پدې کې به ددې رضایت او خوښــي ته اعتــــبار نه وو او کــله به یې چـې نه پخپله زړه غوښــــته چـې ور سره نــــکاح وکړي او نـــه به يې بل چا ته په نکاح ورکوله نو پخپل کور کې به يې بنده ساتله او د هغه کونډې په مال او سامان به يې خیټه اچوله چـې کله د عدل او انصاف قانون اسلام راغی نو الله تعالی ﷻ مسلمانان د جاهلانو او مشرکانو له هغو وحشیانه اعمالو څخه رامنع کړل.

کله چې یوه ښځه کونډه شي نو د هغې لیورونه یا ترونه او یا د تره ځامن وایي چې؛ دا کونډه زموږ میراث ده. او بیا پخپلو کې يې یو تن ته په زور او جبر سره ودوي او یا هغه د بل چا سره د نکاح کولو څخه منع کوي.

نو دغه کار پر ښځه باندې لوی ظلم ده بلکې د اسلام د مقدس دین حکم دا ده، چې هېڅ یوه ښځه هم په میراث نه وړل کیږي او کونډه ښځه د خپل ځان اختیار لري که واده کوي او که نه او همدارنګه که واده کوي نو د خاوند په انتخاب کې هم اختیار لري او هېڅوک هم هغه په نکاح باندې نشي مجبورولی.

په اسلام کې ښځې په بدو کې ورکول منع دي:

زموږ په ټولنه کې پر ښځو باندې یو بل لوی ظلم دا کیږي، چې د قاتل لور یا خور د سولې او دوستي تر نامه لاندې د مقتول وارث ته په زور او جبر سره ودول کیږي. یعنې یوه بېګناه پیغله د قاتل په بدل کې د کامي جرګې په پرېکړه باندې د سولې تر نامه لاندې د وارث مقتول ته په ظلم او جبر سره ودول کیږي او ددې په ځای چې پر قاتل باندې شرعي سزا تطبیق شي په یوه بیګناه پیغلې باندې یو بل لوی ظلم ترسره کیږي.  الله تعالی فرمایي: ((و لا تزر وازرة وزر اخری)). ))سورة الانعام ایت ۱۶۴))

ژباړه: هېڅ یو نفس د بل نفس ګناه په ځان نشي بارولی.

نو د قاتل د قتل په بدل کې د مقتول ورثه ؤ ته د یوی بیګناه پیغلې ور کول د نکاح او سولې تر نامه لاندې د انسانیت او اسلاميت خلاف عمل ده او پر ښځه باندې یو لوی ظلم او جنایت ده بلکې دغه جنایت د ښځې د وژلو د جنایت څخه لوی ده او دا ځکه چې کومه ښځه په بدو کې ورکړل شوې وي نو هغه باندې همېشه د خاوند په کور کې ظلم کیږي او هغه به همېشه رټل کیږي. نو ځکه زیاتو علماؤ ویلي دي چې کومه ښځه په بدو کې ورکړل شوې وي، د هغې نکاح نه کیږي، ځکه چې د هغې خوښه نه وي او په ظلم او جبر سره ودول کیږي.

اوس ګرم یا ملامت څوک دي؟ اسلام او که خلک؟

اوس نو داسې هیڅ بل نظام نشته چې له اسلام سره په دغې او کومې بلې برخه کې مقابله وکړای شي ځکه اسلام یو مکمل دین دی او د هر چا حقوق په کې خوندي دي که د ښځوق حقوق دي او که د نارینه وو او داسې نور…

که موږ او تاسو فکر وکړو داسې په زرګونو مثالونه، شواهد او اسناد شتون لري چې که په نړۍ کې کومه ستونزه رامخته کیږي نو خلک بیا ډول ډول نظرونه ورکوي د مثال په توګه:

که یو موټر ټکر وکړي نو خلک د موټر جوړولو کمپني ته بد یا کنځل نه کوي وایي دا د ډریور غلطي وه یا ځینې وایي چې د قسمت او نصیب خبرې دي. همداسې په هوا کې الوتکه را نسکوریږي او ځمکې ته له راتلو سره د هغې ټولې سوارلۍ لمنځه ځي، خلک او میډیا وایي چې د تخنیکي ستونزو له امله داسې پيښه وشوه، همداسې که د چا کمپیوټر له کاره لویږي، یا بل ماشین او آلات ټول همداسې نظرونه ورکوي. که چیرته سړک خراب شي یا بل شی خراب شي نو خلک وایي چې د خلکو د بې غورۍ له امله داسې وشول خو د شرکت یا جوړونکي په هکله څه نه وایي. نو اوس سوال دا پیداکیږي، چې که څوک د اسلام قوانین مني خو بیا عملي کوي یې نه، آیا دا د هغو خلکو جرم دی یا د اسلام نیګړتیا ده؟ اسلام خو موږ او تاسو ته ټول قوانیت لکه د لمر د رڼا پشان روښانه پریښي دا چې موږ یې عملي او زده کوو نه دا خو زموږ او د خلکو ګناه او نیمګړتیا ده، نه د اسلام او اسلامي قانون…. اسلام په هره برخه کې او هر اړخ کې پوره او کامل دین دی، داسې هیڅ شی به نه وي چې اسلام یې په اړه وینا، حکم او مسئله نه وي بیان کړې، نو اسلام یو کامل دین دی او هغه خلک چې له اسلام څخه وځي او بل دین غوره کوي د هغوی په اړه  الله سبحانه وتعالی داسې فرمایي: وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الإسْلامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ (٨٥) او هر څوک چې غواړي غير له اسلامه (چې توحيداو الله احکاموته انقياد دى) بل دين نوله سره به ونه منل شي له ده نه ؛حال داچې وي به دى په آخرت کې له زيانکارانو(چې د اسلام د پرېښودلو په سبب به تل په دوزخ کې پاتې کيږي).

اخځلیکونه:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

آنلاین اسلامي لارښود

فقه المبتدي- دوهم ټوک، نکاح

فقه الاسلامي وادله

موسوعة الفقهية

له ښځینه وو سره ښه سلوک وکړئ:

قرآنکريم د ميرمنې سره د ښه سلوک کولو امر کړی دی :وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا (النساء: 19).

او له هغې سره په ښه طريقه ژوند تير کړئ، بيا که هغه ستاسې (په څه وجه) خوښې نه وي نو کيدای شي چې يو شی ستا خوښ نه وي خو الله جل جلا له په هغه کې (ستاسو) لپاره ډيره څه ښيګڼه ايښې وي.

يعنې له ښځو سره په خبرو او اترو (په افعالو او احوالو او په نفقه او کسوت په مسکن او مامن) او نورو معاملاتو کې په ښو خويونو او ښه سلوک سره معامله وکړئ! د جاهليت پهشان (چې د ذلت او د سختۍ سلوک له ښځو سره کېده) له هغوى سره خراب سلوک مه کوئ! بيا که ستاسې د کومې ښځې کوم خصلت او خوى او عادت خوښ نه وي نو صبروکړئ! کېږي چې په هغې کې کومه ښېګڼه هم وي او ممکن دى چې تاسې ته کوم شى ښه نه درښکاري او الله تعالى (ج) په هغه کې ستاسې لپاره ديني يا دنيوي کومه ګټه ايښېوي، نو تاسې لره تحمل کول په کار دي، او له بد خوى سره بدخويي نه ښايي چې وکړل شي.

نبی کریم صلى الله عليه وسلم ښځو ته د بدبختیو څخه خلاصون ورکړ او هغو ته یې لوړ او د احترام ځای ور په برخه کړ، همدارنګه رسول الله صلى الله عليه وسلم پلرونو ته ښوونه وکړه چې د لور درلودل نه دا چې شرم ده بلکې که یو پلار د لور ښه روزنه او پالنه وکړي او د هغې حقوق ورته ورکړي نو همدغه لور به یې جنت ته د تللو سبب هم شي.

همداسې د ابن عمر رضي الله عنه څخه روایت دى، چې د رسول اکرم صلى الله عليه وسلم په ژوند كې به موږ د خپلو ښځو سره ډیر احتیاط کولو او وېرېدلو به چې زموږ په اړه کې څه نازل شي، خو کله چې رسول اکرم صلى الله عليه وسلم وفات شو نو بیا به موږ په ډیرې آسانۍ د خپلو میرمنو سره ساتیري کوله. دا هم یو ډول جایز حقوق دي چې د اسلام ستر پیغمبر او د هغه صحابوو یې په اړه نظر ور کړی.

اسلام ښځو ته هر ډول مالي حقوق ورکړي خو په غربي ټولنو کې بیا ښځو ته هیڅ داسې حقوق نه دي ورکړل شوي چې له اسلامي حقوقو سره پرتله کړای شي، یو څو لنډ مثالونه یې لاندې لوستلای شئ.

په کفري او غربي ټولنو کې د ښځو مالي حقوق او تاریخ:

امریکا: د امریکا په متحده ایالتونو کې ښځو د هیڅ ملکیت حق نه درلوده بالاخره په ۱۸۳۹ میلادي کال کې د امریکا په مختلفو ایالتونو کې په دې اړه بحثونه شروع شول، چې په تدریج سره یې ښځو ته د خپل ملکیت او میراث لرلو اجازت ورکړی…(Married Women’s Property Act 1839-70)

بریتانیا: په بریتانیا (انګلستان) کې د ۱۸۷۰ میلادي کال څخه مخکې هیڅ ښځې نشو کولای چې د خپل مال، ملکیت او میراث حق ولري، که یوې ښځې مال او ملکیت په مزدوري، پانګونې، سوغات یا میراث سره ترلاسه کړی ؤ نو دا ټول مال او ملکیت یې په خپل سري ډول د خاوند حق ګرځېده او هغې نور هیڅ حق نه په کې درلوده.

په ۱۸۷۰ میلادي کال کې تر ډیرو سیاسي بحثونو او مناظرو وروسته ښځې ته دا اجازت ورکړل شو چې د خپل ګټلي شخصي پیسو واک ولري او په میراث کې برخه پیدا کړي.

په ورته وختونو کې ښځو حق نه درلوده چې محکمې ته غوښتنلیک وړاندې کړي او د خپلو حقوقو غوښتنه وکړي. خو د اسلام دین ۱۴۰۰ کاله مخکې یعنې د اسلام د راتګ سره سم ښځو ته هم د خپل شخصي مال، ملکیت، نفقه، مهر، د استوګنې ځای او داسې نور مالي حقوق ورکړي او هم یې د میراث په مختلفو ځایونو کې برخه ورکړې ده.

د مثال په توګه: یوه ښځه چې لور وي هم حق لري، که خور وي هم حق لري، که مېرمن یا نیا وي هم په میراث کې خپله برخه لري. یعنې یو ښځه کولای شي څو ځایه میراث تر لاسه کړي. دا او دېته ورته نور زیات شمېر حقوق اسلام ۱۴۰۰ کاله مخکې ښځو ته ورکړي دي.

د هندوانو په مذهب کې پر ښځه باندې د کتاب ویل حرام وه. او د بودا په مذهب کې داسې هم وه چې ویل به یې که یو نارینه د ښځې سره اړیکه ولري نو هغه بیا نجات نشي موندلی.

یهودیانو او مسیحیانو به ښځه د ټولو ناوړه کارونو سرچینه بلله او یونانیانو به ویل چې ښځه نه پوهه لري او نه انساني حقوق، همدا وضعه په روم، مصر، ایران، چین او نورو ځایونو کې حاکمه وه. غلامي، په بند کې ساتل، رټل، وهل ټکول… ټول هغه څه وه چې د ښځې په برخه وه او له بلې خوا نارینه د غلامۍ حس په ښځو باندې تحمیل کړی وه او ښځه به یې دېته هڅوله چې ویاړ وکړي چې د میړه وینځه ده او په دې باندې عقیده ولري چې میړه یې خدای دی.

ښځه د بایبل په تمدن کې:

په دې تمدن کې ښځې ته هیڅ حقوق نه وه، او د هر څه څخه بې برخې وه، په دې قانون کی که یوه سړي یوه ښځه وژلې وای نو هغه ته څه سپکه سزا ورکول کېدله او پر ځای یې د هغه مېرمن قصاص کېدله.

ښځه په يوناني تمدن کې:

تر اسلام څخه مخکی چې کوم تمدنونه راغلي دي په هغو ټولو کې د یونان تمدن پرمختللی وو، او په دې تمدن کې هم ښځه د هر څه څخه بې برخې او محرومه وه، پنډورا(Pandora) په یوناني تمدن کې یوه خیالي ښځه وه، چې د دوی په اند د ټولو ناخوالو زانګو او سرچینه یې بلله؛ نو ځکه ښځه هم پر (پنډورا) باندې قیاس وه، ښځې ته یې د نیم سړي ارزښت ورکاوه، او په آخر کی یې د جنسي اړیکو د پوره کولو یوه غوره آله وپېژندله چې هر چا هر څه په هر ځای کی ورسره ترسره کولای شول.

ښځه د روم په تمدن کې:

په دې تمدن کې خاوند ته دا حق وو، چې خپله مېرمن ووژني، او یا یې هر ډول نامشروع او غیر انسانی کړونو ته وهڅوي.

ښځه د مصر په تمدن کې:

د مصر په تمدن کې ښځه د ټولو بدو کړنو مور وه، او دوی ورته شیطان او د شیطان خور ویله.

په هغه وخت کې یوازې د اسلام مبارک دین ؤ چې دغه ناروا او د شرم څخه ډکو کارونو ته یې د پای ټکۍ کیښود. هو، دا اسلام وه چې د ښځې او نارینه ترمنځ یې یووالی رامنځته کړ او انسانانو ته یې د ښځې د عزت، مقام، احترام، او حقوقو ښوونه وکړه.

د د ښځو حقوق او دندې نه دي چې یوه ښځه باید د نارینه وو په شان جامې او عادات خپل کړي، کتل کیږي چې په غرب او کفري ټولنو کې ښځې دېته هڅول کیږي چې د نارینه وو په شان ځانونه جوړ کړي خو بیا هلته نارینه نشي کولی چې خپل ځانونه د ښځو په شان جوړ کړي. همدا وجه ده چې هلته د ښځو په هر ډولو حقوق تیرۍ شوی او هیڅ ډول انساني کرامت یې خوندی ندی.

ښځو ته مهر او نور حقوق ورکول!

مهر: هغه رقم کوم چې سړی يې د نکاح په وخت کې فوراً ادا کوي يا د ادا کولو وعده کوي دېته په شريعت کې مهر وايي چې دوه ډوله دي مهر معجّل اومهر مؤجل ،مهر معجّل هغه مهر ده چې فوراً د نکاح په وخت کې ادا کيږي، او مهر مؤجل هغه ده چې د نکاح په وخت کې فوراً نه ادا کيږي بلکې د ادا کولو دپاره وعده کيږي.

د مهر کمه اندازه لس درهمه ده چې 29.75 ګرامه په اوسني بازارکې له 1488 افغانیو سره سمون خوري.

د بي بي فاطمې (رض) د مهر اندازه 500 درهمه ؤ چې 1488 ګرامه سپين زر کيږي په اوسني نرخ کې 74400 افغانۍ کيږي.

د مهر د زياتې اندازې لپاره څه حد مقرر نده، خو د مهر دومره اندازه مقررول پکار دي چې خاوند يې په آساني ادا کولې شي حضرت محمد (ص) غوره نکاح هغه نکاح بللې چې آسانه وي ‹‹ اعظم نکاح برکة ايسر» (مسند احمد).

پخپله هغوی خپل مهر ډېر زيات مقررول نه دي خوښ کړي.

مهر مثل: په وطني اصطلاح کې بدل يا د بدلانه نکاح چې يو سړی خپله خور بل سړي ته په نکاح ورکوي او د هغه سړي خور خپل ځان ته نکاح کوي. دا ډول نکاح روا ده ولې مهر نه معاف کيږي، ښځي ته به مهر مثل ورکوي. يا د چا په نکاح کې مهر نه وي ذکر شوی هغې ته هم مهر مثل دی.

مهر مثل هغه مقدار مهر ده کوم چې په عام طور سره د دوی په کورنۍ او خاندان کې مقرريږي، د خاندان نه مراد پلارګنۍ ده، نه مورګنۍ مثلاً د پلار خور د تره لوڼې يا نورې په مهر مثل کې دا هم ضرور دي چې کومه ښځه مثل ګرځوي د هغې د صورت او سيرت څه ناڅه برابري شرط ده.

موږ يوازې اورېدلي چې شريعت د مهر لپاره لوړ حد ندی ټاكلى خو کله مو هم پدې غوږ ندی ګرولى چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم غوره ښځه هغه ښوولې چې مهر یې کم وي. صحابي پیغمبر صلی الله علیه وسلم ته احوال راووړ چې واده مې کړی او مهر یې 800 ګرامه نقره ده. پیغمبر صلی الله علیه وسلم په تعجب سره پوښتي: “اته سوه ګرامه! لکه چې نقره لدې غره نه راباسې؟” (صحيح مسلم / نکاح(

لدې پورته، آيا دا ولور هماغه مهر ده؟ بلكل چې نه. دا پيسې پلار اخلي. نجلۍ نه پكې برخه لري او نه يې د مصرف صلاحيت. آخر ولې مو په ځان آسانه ژوند سخت كړى؟ آيا هغه څوك چې لور په لوړ ولور ودوي، پخپله زوى نه لري؟ دا چې دا ډول لوړ ولورونه بيا بې چاره ناوې ته څومره ستونزې زيږوي، هغه خو ټولو ته څرګندې دي.

د ټولنيزو نادودو په وړاندې درېدل سخت دي خو ډاډه اوسئ چې دا كركجن ديوالونه به يوه ورځ نړيږي خو مهمه دا ده چې: ټولنه به د هغو جرئت او خدمت هېر نكړي چې لومړى ګام اخلي.

زموږ په ټولنه کې یو بل ظلم پر ښځو باندې دا ده چې په ډېرو حالاتو کې د هغوی لپاره مؤجل مهر (چې په راتلونکی وخت کې ورکول کیږي) ټاکل کیږي او دغه مهر کله منقول (چې د یو ځای څخه بل ځای ته نقل کېدای شي) وي او کله غیر منقول (چې د یو ځای څخه بل ځای ته نه شي نقل کېدای) لکه مځکه کور و غیره وي او بیا کلونه کلونه تېر شي خو میړه يې د هغې مهر نه ورکوي نو دغه عمل د شریعت خلاف ده او پر ښځه باندې یو ظلم ده ځکه چې مهر د ښځې حق ده چې لازم ده پر میړه باندې او باید د هغې حق هغې ته ژر وسپارل شي ځکه چې رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمایلي: ((اعط کل ذی حق حقه((. )) بخاري ((

ژباړه: هر حقدار ته خپل حق وروسپاره حتی چې بعضو علماؤ دا هم ویلي دي کچیرته سړی خپلې ښځې ته مهر نه وي ورکړی نو ښځه يې کولای شي چې هغه د کوروالي څخه منع کړي د مهر تر اداء کولو پورې. ((فقه السنة صفحه ۲۹۲ جلد ۲((

نو د ښځې مهر په میړه باندې یو قرض ده او باید هغه دغه قرض ژر تر ژره ادا‌ کړي او دا ځکه چې که دغه سړی په داسې حال کې مړ شي، چې د هغه د ښځې مهر پر هغه باندې قرض وي نو جنت ته نه شي داخلېدلی ځکه چې په حدیث کې راغلي دي چې د قیامت په ورځ به قرضدار د خپل قرض په وجه جنت ته د داخلیدو څخه منع کیږي او داسې يې فرمایلي دي چې ((نفس المؤمن معلقة ماکان عليه دين ((

)) رواه احمد فی مسنده الفتح الربانی صفحه ۹۱ جلد ۱۵((

هغه مال دی چې خاوند يې د عقد نکاح په وخت خپلې ښځې ته ورکوي او دا د ښځې واجب حق دی پر خپل خاوند باندې. قال الله تعالی:

وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَرِيئًا (٤)

او ورکوئ تاسې ښځو (خپلو) لره مهرونه د دوى په ورکړه د خوشحالۍ سره (چې فرض شوى دى له طرفه د الله پر تاسې)؛ نو که راضي شوې دا (ښځې) تاسې ته (په بښنه) له کوم شي له دې (مهر په خوشحالۍ) د نفس خپل نو خورئ تاسې دغه شى په داسې حال کې چې خوندوره حلاله بې ضرره وي.

تفسیر: وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً

يعنې د هغو ښځو مهرونه چې تاسې نکاح ورسره تړلې ده په خوښۍ او رغبت سره په خپله ادا کړئ! بې له دې چې دهغوى کوم حامي يا بل څوک له تاسې څخه د حصول څه تقاضاء وکړي که ونه کړئ که تاسې په خپل شوق او رغبت سره د خپلو ښځو مهرونه ورکوئ! نوبيا د يتيمو نجونو په نکاح کولو کې هېڅ کوم حرج او ممانعت نشته، بلکې حرج او ممانعت خو به هلته وي چې د دوى د مهر يا د بل کوم حق په اداء کولو کې څه دروندوالى وليدل شي.

تفسیر: فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا

يعنې که ښځه په خپله خوښه له مَهر څخه څه شى خپل مېړه ته معافوي يايې اخلي او بيايې ور هِبه کوي نو په دې کې هېڅ حرج نشته، او مېړه دې هغه په خوښۍ سره وخوري، (هنئ) هرهغو خوړو ته وايي چې خوندور او لذيذ وي او طبېعت يې په خوښۍ او رغبت سره قبول کړي (مرئ) هر هغو خوړو ته وايي چې په زړه پورې هضم او په ښه ډول سره د بدن جزء او د صحت او قوت موجب شي.

نفقه: د اسلامي امت د علماؤ په دې باندې اتفاق دی چې د ښځې نفقه پر ميړه باندې فرض ده، ځکه چې د نفقې پيدا کولو د پاره د کور څخه د باندې وتل د نارينه مسئوليت دی نه د ښځې او ميړه به خپلې ښځې ته د اقتصادي توان موافق نفقه برابروي قوله تعالی: (وعلى المولود له رزقهن وكسوتهن بالمعروف) البقرة / 233 ، يعنې په دې صورت کې به د ماشوم پلار په ښه توګه هغوی (مور او ماشوم ) ته په ښه توګه خواړه او جامې ورکوي .

وقال عز وجل: (لينفق ذو سعة من سعته ومن قدر عليه رزقه فلينفق مما آتاه الله) الطلاق / 7. يعنې: توان لرونکی خاوند ښايي د خپل توان په انډول نفقه ورکړي او په هر چا چې روزې تنګه شوه، نو د هغه څه نه چې الله جل جلا له ورکړي دي نفقه دې وکړي .

نبوي احادیث:

وعن جابر: أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال في خطبة حجة الوداع : …………. ولهن عليكم رزقهن وكسوتهن بالمعروف”. رواه مسلم (1218). يعنې: جابر رضی الله عنه روايت کوي چې رسول الله صلی الله عليه وسلم په حجة الوداع کې وفرمايل: ……… او د هغوی پر تاسې باندې دا حق دی چې هغوی ته به يه ښه شان نفقه او د استوګنې ځای برابروئ.

عائشه رضي الله عنها روايت کوي: «أنَّ هنداً بنت عتبة قالت: يا رسول الله إنَّ أبا سفيان رجل شحيح، وليس يعطيني ما يكفيني وولدي إلاَّ ما أخذت منه وهو لا يعلم، فقال: خذي ما يكفيك وولدك بالمعروف» (متفق عليه) .

د عقبه لور (هند) وويل: ای رسول الله صلی الله عليه وسلم! ابوسفيان يو بخيل سړی دی، او ماته دومره شی چې د ځان او اولاد مې کفايت ورباندې وشي نه راکوي، مګر څه چې زه يې د هغه له مال څخه اخلم هغه ور باندې نه پوهيږی (په پټه يې اخلم)، رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: هغه څه چې د تا او ستا د اولاد دپاره کفايت کوي او اسراف پکې نه وي واخله ولو که هغه ورباندې پوه نه شي (ځکه د ښځې او اولاد نفقه پر خاوند واجبه ده) .

خپلې ښځې او اولاد ته د نفقي برابرولو د فضيلت په اړه جناب نبی کريم صلی الله عليه وسلم فرمايي :

دِينَارٌ أنْفَقْتَهُ في سَبيلِ اللهِ، وَدِينار أنْفَقْتَهُ في رَقَبَةٍ، وَدِينارٌ تَصَدَّقْتَ بِهِ عَلَى مِسْكِينٍ، وَدِينَارٌ أنْفَقْتَهُ عَلَى أهْلِكَ، أعْظَمُهَا أجْراً الَّذِي أنْفَقْتَهُ عَلَى أهْلِكَ ( رواه مسلم).

يعنې: يو هغه دينار دی چې د الله جل جلا له په لار کې صدقه شي، بل هغه دينار دی چې غلام باندې ولګول شي، او بل هغه دينار دی چې په مسکين باندې صدقه شي، او بل هغه دينار چې پخپل اهل خرڅ شي، تر ټولو د هغه اجر زيات دی کوم چې د خپل اهل د پاره نفقه او خرڅ شي .

په پورته حديث شريف کې د الله جل جلا له په لاره کې خرڅ، د غلام د آزادولو لپاره خرڅ او غريبانو سره د کومک لپاره خرڅ کې غوره خرڅ د خپل اهل عيال لپاره خرڅ يا د نفقې د پاره لګښت ښودلی دی .

بل حديث کې راغلي: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ يَحْتَسِبُهَا فَهُوَ لَهُ صَدَقَةٌ». (بخارى:55).

ابن مسعود رضی الله عنه وايي جناب رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي: که څوک د ثواب په نيت پخپل اهل او عيال خرڅ وکړي د هغه دا نفقه کول صدقه شميرل کيږي.

مسکن (استوګنې ځای) :

خاوند به خپلې ښځې ته د خپل اقتصادي توان موافق د استوګنې ځای برابروي چې حد اقل د ځانته اتاق برابرول دي، الله جل جلا له فرمايي: (أسكنوهنَّ من حيث سكنتم مِن وُجدكم ولا تُضاروهن) الطلاق / 6.

يعنې: دوی په هغه ځای کې چې تاسې پخپله اوسيږئ د خپل وس په اندازې واوسوئ (د استوګنې ځای ورته برابر کړئ) او دوی ته ضرر مه رسوئ.

د میراث او د نورو حقوقو د وېش په هکله قرآن څه وایي؟

علم الفرائض:

تعريف: الفرائض د فرضه جمع ده، فرض ټاکل شوي او واجب شوي ته وايي کوم چې الله تعالی پر خپلو بندګانو فرض کړي وي په اصطلاح کې علم الفرائض يا علم المواريث هغه علم دی چې د ميراث د تقسیم او حسابولو څخه بحث کوي.

فائده: هر وارث ته د خپلې ټاکلې برخې سپارل.

حکم: فرض کفايي دی کچېرې په يوه سيمه او علاقه کې د چا زده وي د نورو غاړه ورباندې خلاصيږي مګر که د هيڅ چا نه وي زده ټول ګناه کار دي.

د علم ميراث فضيلت:

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي: تعلموا الفرائض وعلموها الناس فإنه نصف العلم وهو ينسى وهو أول شيء ينزع من أمتي (الترمذي و ابن ماجه).

ژباړه: د ميراث علم زده کړئ او هغه نورو خلکو ته هم ور زده کړئ ځکه چې د ميراث علم نيم علم دی او دا علم ژر هيرېږي او دا اولين شی دی چې زما د امت څخه به جلا کيږي.

په اسلام کې د میراث ډیر ارزښت او اهمیت دی، د حدیث مطابق هم میراث ته نیم علم ویل شوي او ميراث ځکه نيم علم دی چې دا نور ټول علوم د انسان په ژوند پورې اړه لري مګر علم ميراث د انسان په مرګ پورې اړه لري.

همدارنګه فرمايي: العلم ثلاث: آية محكمة، أو سنة قائمة، أو فريضة عادلة…(ابو داود و ابن ماجه).

ژباړه: علم درې قسمه دی: محکم آيتونه، قائم سنت، عادلانه ميراث.

دغه پورتني حدیث کې هم علم درې ډوله ویشل شوی چې په کې عادلانه میراث ښودل شوی، نو د علم په دومره لوی سمندر کې درېیمه برخه د میراث ده، دا هم د اسلام د مقدس دین حقانیت دی چې میراث ته یې دومره ډیر اهمیت او قدر ورکړی.

ابن مسعود روايت کوي چې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي: قرآن زده کړئ او هغه خلکو ته ور زده کړئ، علم ميراث زده کړئ او هغه خلکو ته ور زده کړئ ځکه چې زه وفات کیږم او زما د امت څخه علم پورته کيږي داسې وخت به راشي چې دوه کسان به د ارث په باره کې اختلاف لري ولی څوک به نه پيدا کيږي چې د هغوی سره کومک وکړي (رواه الحاکم).

په دغه حدیث کې هم د میراث د علم ډیر تاکید او ارزښت باندې خبرې شوي، چې هر کس یې باید دا زده کړي او خلکو ته یې هم ور زده کړي تر څو میراث په سمه توګه وویشي او حقوق یې ادا کړل شي.

د رسول الله صلی الله عليه وسلم په صحابه کرامو کې په علم ميراث کې عالمترين کس زيد بن ثابت رضی الله عنه ؤ چې رسول الله صلی الله عليه وسلم يې په اړه فرمايلي:

زما د امت تر ټولو مهربانه کس ابوبکر صديق رضی الله عنه دی او زما د امت (د کفر او ناروا پر وړاندې) سخت ګيره کس عمر رضی الله عنه دی او حيا ناک کس عثمان رضی الله عنه دی او د حلال او حرام په مسائلو کې تر ټولو عالم معاذ بن جبل رضی الله عنه دی او ډير د قرآن تلاوت کوونکی ابی ابن کعب رضی الله عنه دی او په علم ميراث کې تر ټولو پوه زيد بن ثابت رضی الله عنه دی او هر امت يو امين کس لري ددې امت امين کس ابوعبيده بن جراح رضی الله عنه دی ( سنن ابن ماجه اسناده حسن و صححه ابن حبان و الحاکم).

دلته هم یو له مهمو او ارزښتمنو شیانو څخه میراث هم ده چې حضور صلی الله علیه وسلم د حضرت زید بن ثابت نوم اخستی، چې دی په علم میراث کې تر نورو صحابوو ډیر پوه وو.

تاسو وګورئ چې اسلام هر خپل او خپلوان او نږدې خپلوانو ته د میراث او برخې حق ورکړی دی.

په اکثرو حالتونو کې ښځه دخپلې نارينه جوړې (لکه خور د ورور) په پرتله نيمايي برخه په ميراث وړي خو دا حالت تل سم هم نه دى. کچېرته له مړ شوي شخص څخه هيڅ اصول او فروع پاتې نه وي او يوازې اخيافي ورو او خور ور څخه پاتې وي نو په دې حالت کې دوی هر يو د مړي په ميراث کې شپږمه برخه ميراث وړي. کچیرته له مړ شوي شخص څخه اولادونه پاتې وي او مور او پلار يې هم ژوندي وي نو په دې حالت کې د مړ شوي شخص مور او پلار برابر يعنې شپږمه برخه مال په ميراث وړي. په ځانګړو حالاتو کې داسې هم کيږي چې يوه ښځه د نارينه په پرتله دوه چنده ميراث اخلي. کچيرته يوه ښځه مړه شي او اولادونه، ورونه او خويندې ترې پاتې نه وي او يوازې مېړه، مور او پلار يې ژوندي پاتې وي نو په دې حالت کې مېړه د ښځې په مال کې نيمايي ميراث حق لري، مور يې درېيمه برخه او پلار يې شپږمه برخه ميراث په برخه وړي چې په دې حالت کې ليدل کيږي چې ښځه (مور) د نارينه (پلار) په پرتله دوه چنده ميراث ترلاسه کوي. دا سمه ده چې په ډېرۍ حالاتو کې ښځه د نارينه په پرتله نيمايي مال په ميراث وړي او ددې حالتونو بېلګې په لاندې ډول دي:

لور د ځوی په پرتله نيمايي ميراث په برخه وړي.

کچيرته له مړي څخه اولاد پاتې وي، نو ښځه اتمه برخه او مېړه څلورمه برخه مال په ميراث وړي.

کچيرته له مړي څخه اولاد نه وي پاتې، نو ښځه څلورمه برخه او مېړه نيمايي مال په ميراث وړي.

کچيرته له مړي څخه هيڅ اصول (چې له چا څخه زيږېدلى وي) او فروع (چې څوک ترې زيږېدلى وي) پاتې نه وي نو په دې حالت کې د خور برخه د ورور د برخې نيمايي ده.

په دې هکله چې ولې د اسلام سپيڅلي دين په ډېرو حالتونو کې د نارينه برخه د ښځې په پرتله دوه چنده ګرځولې ده، ډېر دلايل شته د مثال په توګه په اسلام کې د ښځې پر اوږو باندې هيڅ ډول مالي بار نشته او ټول مالي بارونه او مسؤليتونه د نارينه په اوږو بار دي. مخکې تر دې چې ښځه واده شي نو د هغې ټولې اړتياوې لکه د اوسيدلو ځاى، خوراک، څښاک او جامې د هغې د پلار يا ورور پر غاړه وي او کله چې واده شي نو بيا دا ټول مسؤليتونه د هغې د مېړه يا ځوى پر غاړه شي. دا چې اسلام نارينه د ټولې کورنۍ د اړتياوو د پوره کولو مسؤل ګرځولى دى نو له دې لپاره چې نارينه وکولى شي دا مسؤليتونه ترسره کړي ځکه يې په ميراث کې برخه د ښځې په پرتله دوه چنده ګرځول شوې ده. راځئ چې يو عملي مثال وړاندې کړو:

فرض کړئ چې يو سړى مړ شو او يو لک او پنځوس زره افغانۍ ترې پاتې شوي. نوموړى شخص يو ځوي او يوه لور لري چې ځوي ته يې يو لک او لور ته يې پنځوس زره افغانۍ په ميراث رسيږي خو ځوي بايد د خپلې کورنۍ مالي مسؤليتونو ته هم اوږه ورکړي. تاسې داسې وګڼئ چې ځوی شا او خوا اتيا زره روپۍ د وخت په تېرېدو سره د خپلې کورنۍ لپاره لګوي خو لور يوه پيسه هم نه لګوي نو اوس تاسې قضاوت وکړئ چې څوک ډېر مال په ميراث وړي؛ لور چې پنځوس زره افغانۍ لري او که ځویچې شل زره افغانۍ لري؟

د اسلام مقدس دين د نر او ښځې مساوات د انسانيت او بشري کرامت په دايره کې تضمين کړي دي.

د ښځې او نر ترمنځ چې په ځینو حقونو او دندو کې فرق ورکړل شوي دی دا فرق د فطري اختلافاتو په نظر کې نيولو سره شوی دی چه دا اختلافات په قطعي توګه په ښځه او نر کې موجود وي.

نر او ښځه په حقونو او دندو کې (په کوموکې چه د فطري اختلاف په وجه فرق لري) هغه وخت مساوي کيدای شي چې د نر او ښځی فطري جوړښت سره مساوي شي آيا د ښځی يا نر فطري جوړښت ته څوک تغير ورکولای شي؟ نه

قرآن کریم داسې فرمایي: لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا (٧) شته نارينه ؤ لره (هم لوى وي که واړه) نصيب د دوى له هغه ماله چې پريښی وي مور او پلار او خپلوانو او شته ښځو لره (هم لويې وي که وړې) نصيب (برخه) له هغه ماله چې پريښی وي مور او پلار او خپلوانو له هغه (مبلغه) چې لږ وي له دې ماله او که ډير وي؛ نصيب (برخه) مقرر کړې شوې (له طرفه د الله نه).

تفسير: د حضرت رسول اکرم (ص) له زمانې څخه پخوا دا رسم و چې لويو او وړو نجونو او نابالغو هلکانوته به يې مېراث نه ورکاوه، او يوازې هغو نارينه وو ته به ميراث رسېده او وارثان به ګڼل کېدل چې لويان او د دښمنانو د مقابلې او مقاتلې لياقت به يې درلود، چې په دې نسبت وړو يتيمانو ته له ميراث څخه هېڅ شى نه ورکاوه کېده، نو د دوى په نسبت دا آيت نازل شو، چې خلاصه يې داسې ده: (د مور او پلار او نورو خپلوانو له متروکه مال څخه نارينه وو يعنې زامنو لره اعم له دې چې وړوکى وي يا زلمى د دوى برخه رسيږي او ښځو لره يعنې لوڼو ته اعم له دې چې وړوکې وي يا پيغلې د مور او پلار او نورو خپلوانو له ترکې څخه د دوى برخې ورکولى کېږي او دا برخې ټاکلې شوي دي، هغه متروکه مال لږ وي که ډېر، د هغو ورکول ضروري دي، په دې سره د جاهليت د بد رسم ابطال وشو او د يتيمانو او نورو د حقوقو حفاظت يې وفرمايه، او د دوى د حق تلفۍ مخه يې بېخي ونيوله.

بل ځای فرمایي: وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُولُو الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلا مَعْرُوفًا (٨)

او کله چې حاضر شي قسمت (ميراث) ته خاوندان د خپلوۍ (چې وارثان نه وي) او يتيمان او مسکينان نو روزي ورکوئ تاسې دوى لره له هغه (ميراثه) او ووايئ تاس دوى ته خبر معروفه (خوږه معقوله).

تفسیر: يعنې د ميراث د تقسيم په وخت کې چې ټول خپلوان او د کور کهول غړي يو تربله سره ټول شي، که له دې خپلوانو څخه ځينې داسې وي چې هغوى ته ميراث نه رسيږي يا يتيم او محتاج وي نو دوى ته څه خواړه ورکړئ! او رخصت يې کړئ! يا له موقع سره مناسب کوم شى له ترکې څخه ورته ورکړئ! ځکه چې داسې سلوک مستحب دى، که د ميراث په مال کې د خوراک وړ شى نه وي يايې موقع نه وي لکه چې هغه د يتيمانو مال وي او مړي وصيت هم نه وي کړى، نوله دې خپلوانو سره ښې مناسبې او معقولې خبرې وکړئ! او رخصت يې کړئ! يعنې په پسته ژبه سره له دوى څخه معذرت وغواړئ! او داسې ورته ووايئ چې (دا مال د يتيمانو دى او مړي وصيت هم نه دى کړى نو ځکه موږ مجبور يو چې له تاسې څخه معذرت غواړو) ددې سورت په ابتداء کې بيان وشو چې ټول خپلوان درجه په درجه د سلوک او مراعات مستحق دي او يتيمان او مساکين هم، او که کوم قريب يتيم يا مسکين هم وي نو د هغه مراعات ښايي چې لازيات وشي! نو ځکه د ميراث د تقسيم په وخت کې هغوى ته حتى الوسع څه نه څه ورکول ښه دي، او که له هېڅ لوري هغه وارث نه وي نوښايي چې له ښه سلوک څخه بې برخې نشي.

بل ځای فرمایي: وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافًا خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلا سَدِيدًا (٩)

او ودې ويريږي (د يتيمانو پر ضياع) هغه وصيان که پريږدي دوى پس له (مرګه) خپل اولاد ضعيفان (نو) ويريږي به دوى په دغو (اولادونو چې وروسته له موږ به دوى هم همداسې شي) پس ودې ويريږي دوى له الله څخه او ودې وايې دوى ته خبره سمه خوږه.

تفسير: په اصل کې دا ارشاد د يتيم د (ولي) او (وصي) لپاره دى، نورو ته هم درجه په درجه ښايي چې ددې خبرې خيال وساتي، مطلب دا چې هر سړي سره دې دا اندېښنه وي: (نه چې زما له مرګه وروسته زما له اولادې سره څه سخته معامله وکړل شي) نو ددې لامله تاسو لره هم ښايي چې له يتيمانو سره همغسې معامله وکړئ چې تاسې يې خپلو زامنو ته پس له مرګه غواړئ او له الله تعالى(ج) څخه وويرېږئ! او له يتيمانو سره سمې ښې خوږې خبرې کوئ! يعنې هسې معامله له دوى سره وکړئ چې په هغې باندې د دوى زړه مات نه شي او نه دوى ته څه تاوان ورسيږي، بلکې تل ترتله د هغوى د اصلاح، ښېګڼې، تعليم، تربيې، تاديب او تهذيب خيال ولرئ! (او قريب الموت مريض ته نصېحت وکړئ چې په وصيت کې له اصرافه او د ورثې د حقوقو له تضييع نه ځان وساتئ او د شهادت کلمه او توبه په خوله کې ورکړئ! او د ترکې او د قسمت حاضرينو سره ښه د انسانيت او مېړانې وضعيت وکوئ!)

بل ځای فرمایي: إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا (١٠)

بېشکه هغه کسان چې خوري دوى مالونه د يتيمانو په ظلم سره (بې له شرعي اذنه) خبره داده چې خوري دوى په (ډکو) ګيډو خپلو سره اور؛ او ژر به ورسيږي (ننه به وځي) دوى اور سخت ته.

تفسير: په سابقه وو متعددو آيتونو کې د يتيمانو د اموالو په نسبت د راز راز احتياط کولو حکم شوى دى او د دوى په مال کې خيانت کول سخته ګناه وښوول شوه، اوس په آخر کې د يتيم په مال کې په خيانت کولو باندې د شديدو وعيدو بيان فرمايي، او هغه حکم لاپسې مؤکد کوي چې هرهغه څوک چې د يتيم مال بلا استحقاقه خوري هغه خپله ګېډه د جهنم له اوره ډکوي، يعنې د هسې خوراک انجام به داسې کېږي، او دا يې په آخره جمله کې راښکاره کړه.

بل ځای فرمایي: يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا (١١) حکم کوي تاسې ته الله په (حق دميراث د) اولاد ستاسې کې چې شته نارينه لره (له ميراثه) په مثل د برخې د دوو ښځو، نو که وو دا (اولاد خالصې) ښځې پورته له دوو څخه (يادوې) نو (شته) دوى لره دوه ثلثه (دوې دريمې برخې) د هغه مال چې پريښى وي (مړي) او که وه دا (مولوده لور) يوه نو هغې لره نصف (يعنې نيمايي د ترکې دى)؛ او شته مور او پلار دده (مړي) ته له پاره د هر يوه له دې دواړو سدس (شپږمه برخه) له هغه مال چې پريښى وي (مړي) که وي مړي لره ولد (ځوځات)، نو که نه وي ده لره ولد (ځوځات) حال دا چې ميراث اخلي له ده (مړي څخه يوازې) مور او پلار دده نو ده مور دده لره ثلث (دريمه برخه د ترکې او نور ټول د پلار دي). نو که وي مړي لره وروڼه (يا خويندې) نو شته مور دده لره سدس (د ترکې شپږمه برخه) پس له (اداء کولو د) وصيت څخه چې وصيت وکړي ميت په هغه سره يا پس (له اداء کولو) ددين څخه): پلرونه ستاسې او زامن ستاسې نه پوهيږئ تاسې چې کوم يو له دوى زيات نږدې دى تاسې ته له جهته د نفعې، (دا برخې فرض شوي دي) مقرره برخه له (جانبه) د الله؛ بېشکه چې الله دى ښه عالم (په ټولواحوالو) ښه حکمت والا چې هر کار په تدبير او مصلحت سره کوي.

تفسیر: يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ

پاس د مړي د اقاربو د وراثت ذکر وشو او د دوى د برخو د تقرر او تعين په نسبت يې اجمالي اشاره فرمايلې ده، اوس د اقاربو او د دوى د برخو تفصيل ښوول کېږي او پخوا له هغه څخه د يتيمانو په حق کې د تشديداتو او تاکيداتو ذکر کېده، چې له هغه څخه دا خبره هممعلومه شوه که د مړي په اقاربو کې کوم يتيم وي نوښايي ددې يتيم په برخه ورکولو کې ډېر زيات احتياط او اهتمام وکړى شي، چې د عربو له قديم رسم سره موافق د دوى د محروميت له ميراث څخه سخت ظلم او لويه ګناه ده، اوس په اقاربو کې له ټولو څخه پخوا داولادونو د حِصو بيان فرمايي: که د کوم ميت په اولاده کې هلک او نجلۍ دواړه وي نو هغوى ته د ميراث ورکولو دا قاعده ده چې يو هلک ته به د دوه نجليو حصه ورکوله کېږي، مثلاً که يو هلک او دوې نجونې وي نو نيمايي مال هلک ته او بله نيمه يې هغو دوو نجونو تهورکول کېږي، او که يو ځوى او يوه لور ترې پاتې وي نو دوه ثلثه هلک ته او يو ثلث نجلۍ ته ور رسيږي.

تفسیر: فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ

يعنې او که د کوم مړي په اولاده کې يوازې ښځې يعنې لوڼې پاتې شي او ځوى نه وي ترې پاتې، نو که دا نجونې له دوو څخه زياتې، يا دوې وي، نو دې ته د پلار نيمايي ترکه ور رسيږي.

تنبيه: (للذکر مثل حظ الانثيين) په ذيل کې دا راڅرګنده شوه چې يوې نجلۍ ته له يوه هلک سره يو ثلث ور رسيږي، نوله دې څخه معلومه شوه چې يوې نجلۍ ته به له بلې نجلۍ سره په طريق الاولى يو ثلث ور رسيږي، ځکه چې د هلک حصه د نجلۍ له حصې څخهزياته ده، نو کله چې د هلک په سبب ددې برخه له يوه ثلث څخه کمه نه شوه نو د بلې نجلۍ له سببه به څرنګه هغه برخه لږ کېداى شي؟ کله چې د دوو نجونو حکم په پخواني آيت کې معلوم شوى و نو ځکه په دې کې له دوو څخه د زياتو لوڼو حکم هم راښيي چې چاتهداسې کومه شبهه پيدا نه شي کله چې د دوو لوڼو حق د يوې نجلۍ له حق څخه زيات دى نوښايي د دريو او څلورو او د ډېرو برخې به له هغه زيات وي، حال دا چې خبره داسې نه ده بلکې کله چې لوڼې له يوې څخه زياتې وي، درې وي که لس، که زياتې، هغو ټولوته به همغه دوه ثلثه ور رسيږي.

فائده: د اولاد د وراثت دوه صورتونه په آيت کې ذکر شول:

١ ـــ دا چې هلک او نجلۍ دواړه نوعه اولاد موجود وي.

٢ ـــ دا چې يوازې لوڼې ولري او دا دوه صورتونه لري: چې يوه لور وي يا له يوې زياتې وي، نو اوس يوازې يو صورت پاتې دى چې يوازې هلکان ولري، نو د هغه حکم دادى چې: ټول ميراث به هغوى ته ور رسيږي، اعم له دې چې يو وي که ډېر.

تفسیر: وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ

اوس د مور او پلار د ميراث صورتونه بيان فرمايي:

د اول صورت خلاصه داده چې که د ميت اولاده ځوى يا لور وي نو د ميت مور او پلار ته دده له ترکې څخه هر يوه ته سُدس يعنې شپږمه برخه ور رسيږي.

تفسیر: فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ

د دوهم صورت خلاصه داده: که ميت هېڅ اولاد ونه لري او يوازې مور او پلار يې وارث وي نو د هغه مور ته يو ثُلث يعنې دريمه ور رسيږي، يعنې نور پاتې دوه ثلثه د هغه پلار ته ور رسيږي.

تفسیر: فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ

دريم صورت دادى: که د ميت له يوه څخه پورته وروڼه او خويندې وې، که سکني وي، که د پلار له لوري يا د مور له لوري او اولاد هېڅ ونه لري نوپه دې صورت کې دده مور ته سدس (شپږمه برخه) ور رسيږي، يعنې پاتې ټول د هغه پلار ته پاتې کېږي، ورور اوخور ته هېڅ نه ور رسيږي، که يو ورور يا يوه خور ولري نو مور ته يو ثلث او پلار ته دوه ثلثه ور رسيږي، لکه چې پاس په دوهم صورت کې ذکر شو.

تفسیر: مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ

يعنې هومره چې د وارثانو برخې ذکر شوې دي، دا ټولې د ميت د وصيت او د هغه د قرض د ادا کولو څخه وروسته وارثانو ته ورکولى کېږي، او د واراثانو حق فقط په همغومره مال کې کېږي چې د وصيت او قرض د مقدار څخه وروسته پاتې کېږي.

او نصف (نيمايي) او ثلث (دريمه برخه) او نور له همدې پاتې مال څخه مراد دى، نه له ټول مال څخه.

تنبيه: د ميت مال دې اول دده په ګور او کفن کې ولګول شي! څه چې له هغه څخه پاتې شي، له هغه څخه دې دده پور ورکړ شي! څه چې دده له قرض څخه پاتې شي له هغه څخه تر يوه ثلثه (دريمې برخې) پورې دې د مړي په وصيت کې صرف کړى شي! وروسته لهګور او کفن او قرض او پس له وصيت څخه د مال په ثلث کې؛ په پاتې متروکه کې ټول وارثان سره شريکان دي! او هغه ترکه پر دوى باندې وېشله کېږي.

تفسیر: آبَآؤُكُمْ وَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا

په دې آيت کې يې دوه ډوله ميراث بيان کړ: د اولاد ميراث او د مور او پلار، اوس فرمايي: څرنګه چې دا خبره تاسې ته معلومه نه ده چې له کوم يوه څخه به تاسې ته نفع او څومره نفع دررسيږي؟ نو ځکه په دې کې تاسو ته نه ښايي چې څه مداخله وکړئ، هرهبرخه او حصه چې الله تعالى (ج) چاته مقرره کړې ده، د هغه رعايت وکړئ! ځکه چې الله تعالى (ج) پر هر شي باندې ښه خبردار او لوى حکمت والا دى.

بل ځای فرمایي: وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ (١٢)

او شته تاسې ته نيم د هغه مال چې پريښى دى ښځو ستاسې که نه وي دې ښځو لره ولد (ځوځات) نوکه وي دې ښځو لره ولد (ځوځات) نو تاسې لره شته (څلورمه) برخه له هغه ماله چې پريښى وي دې ښځو پس (له ادا کولو) د وصيت نه چې وصيت کړى وي (دې ښځو) په هغه سره يا (پس له اداکولو د) دين څخه (چې وي په دې ښځو) او شته دې ښځو لره څلورمه برخه له هغه ماله چې پريښى وي تاسې که نه وي تاسې لره ولد (ځوځات) نو که ؤ تاسې لره ولد (ځوځات) نو دى دې ښځولره ثمن (اتمه برخه) له هغه ماله چې پريښى وي تاسې پس له ادا کولو د وصيت چې وصيت کوئ تاسې په هغه سره يا پس له ادا کولو د دين (چې وي پر تاسې اى ميړونو!) او که ؤ يو سړى چې ميراث ترې وړل کيږي کلاله (بې ولده بې والده) يا ښځه وه (همداسې کلاله) حال داچې وي دې مړي لره (يو اخيافي) ورور يا (اخيافي) خور پس شته هر يوه لره له دې (اخيافي) ورور او خوره سدس (شپږمه برخه د ترکې)، نو که وو (وروڼه خويندې د کلالې ) زيات له دغه (يو ورور او خور څخه) نو دوى (ټول) سره شريکان دي په ثلث (دريمه برخه د ترکې) کې وروسته له (اداء کولو د) وصيت چې وصيت کولى شي په هغه سره يا پس (له اداء کولو) د دين په دې حال کې چې (نورو ته) نقصان ونه رسوي (په دې وصيت کې) وصيت کوي الله تاسې ته وصيت له (جانبه) د الله؛ او الله ښه عالم دى (په ټولو احوالو) ډير تحمل والا (په تاخير د عقوبت له پاره دانابت).

تفسیر: وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٌ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ.

اوس د زوجينو بيان کاوه شي، چې مېړه لره دده د ښځې له مال څخه نيمايي ور رسيږي، که دا ښځه اولاد ونه لري، اوکه اولاد ولري، اعم له دې چې يو ځوى يا يوه لور يا ډېر زامن او لوڼې، له دې مېړه څخه، يا له بل مېړه څخه ولري؛ نو مېړه ته ددې له مال څخه ربع(څلورمه) برخه وروسته له ورکولو د پور او وصيت څخه ور رسيږي.

تفسیر: وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّكُمْ وَلَدٌ فَإِن كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُم مِّن بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ.

او همداسې ښځې لره چې مېړه يې اولاد ونه لري، ددې د مېړه له مال څخه ربع (څلورمه برخه) ور رسيږي، که اولاد لري، اعم له دې چې له همدې ښځې څخه وي که له بلې ښځې څخه، نو ښځې ته ثمن (اتمه برخه) ددې د مېړه له هغه مال څخه ور رسيږي چې د وصيتاو قرض له ادا کولو څخه وروسته پاتې وي، له هرقسم مال څخه نغد وي که جنس، وسله وي که ګېڼه، سراى وي که باغ، پاتې شو د ښځې مَهر هغه له ميراث څخه جلا او په قرض کې داخل دى، دا ټول دوه صورتونه لري، لکه چې د نارينه د ميراث صورتونه هم همدا دوهو.

مسئله: پاته دې نه وي، چې که کوم خاوند خپلې ښځې ته بائن طلاق ورکړي په دغه ورځ يا دوهمه ورځ ناروغ شو او د هغې ښځې لپاره یې د ١\٣ وصت وکړ په دغه صورت کې دې ته ١\٣ برخه رسيږي البته دې ته ميراث نه بلکې وصيت ويل کيږي.

(۱) وکذا في شريفيه، ص: ١٧

(۲) (وَإِنْ طَلَّقَهَا ثَلَاثًا بِأَمْرِهَا أَوْ قَالَ لَهَا اخْتَارِي فَاخْتَارَتْ نَفْسَهَا أَوْ اخْتَلَعَتْ مِنْهُ ثُمَّ مَاتَ وَهِيَ فِي الْعِدَّةِ لَمْ تَرِثْهُ) لِأَنَّهَا رَضِيَتْ بِإِبْطَالِ حَقِّهَا وَالتَّأْخِيرِ لِحَقِّهَا.العناية، ج:٥، ص:٣٨١

تفسیر: وَإِن كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ

له دې ځايه د (اخيافي) ورور او خور د ميراث ذکر دى چې يوازې په مور کې سره شريکان وي، نو ښايي وپوهېږئ! چې د پلار او ځوى د پاتې کېدلو سره ورور او خور ته هېڅ نه ور رسيږي، هو! که والد او ولد نه وي نو ورور او خور ته به ميراث ور رسيږي،ورور او خور په درې ډوله دي:

١ ـ سکني چې په مور او پلار کې سره شريکان وي، چې دوى ته (عيني) وايي.

٢ ـ (علاتي) چې يوازې په پلار کې سره شريکان وي.

٣ ـ (اخيافي) چې يوازې په مور کې سره شريکان وي.

په دې آيت کې د (اخيافي) ذکر دى، لکه چې د متعددو اصحابو کرامو (رض) په قرائتونو کې د (وله اخُ او اُخْتُ) څخه وروسته د (مِن الام) کلمه په تصرېح سره شته، او په دې باندې د ټولو اصحابو (رض) اجماع ده چې په دې ځاى کې له (اخ) څخه اخيافي ورور مراددى، ددې آيت مطلب دادى چې هر هغه ميت نارينه وي که ښځه چې مور او پلار او لور او ځوى هېڅ ونه لري او يوازې يو (اخيافي) ورور يا خور ولري نوله دې دواړو څخه هر يوه ته سدس (شپږمه برخه) ور رسيږي، او د نارينه او ښځې يعنې د (اخيافي) ورور او خوربرخه برابره ده، او هېڅ زيادت او کمي پکې نشته پاتې شوه دوه ډوله ورور او خور يعنې (عيني) او (علاتى) نو ددې دواړو حکم لکه د اولاد داسې دى، په دې شرط چې د مړي پلار او ځوى هېڅ نه وي، مقدم (عيني) دى، که هغه نه وي نوبيا (علاتى) دى.

د (النساء) د سورت په آخر کې ددې دواړو د ميراث ذکر هم راځي.

فائده: د (کلالې) دا تفسير چې کړى شوى دى (چې د هغه پلار او ځوى نه وي) دا ټول سره مني، مګر زموږ امام ابوحنيفه رحمه الله د نيکه او لمسي نفي هم ورسره کوي، او وايي کوم حکم چې په پلار او ځوى باندې مرتب کېږي عيناً همغه حکم پر نيکه او لمسي باندې هممرتب کېدونکى دى، او د حضرات صحابه وو (رض) له وخت څخه راهيسې دا اختلاف د علماوو په منځ کې دوام لري.

تفسیر: فَإِن كَانُوَاْ أَكْثَرَ مِن ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاء فِي الثُّلُثِ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَآ أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَآرٍّ وَصِيَّةً

يعنې که (اخيافي) ورور او خور له يوه څخه زيات وي نو دوى ټولو ته همغه يو ثلث (دريمه برخه) په ميراث ور رسيږي، او په ړومبني صورت کې هغه سُدس (شپږمه برخه) او په وروستني صورت کې هغه (ثلث) چې ورکاوه کېږي، له وصيت او قرض څخهوروسته څه مال چې باقي پاتې کېږي له همغه څخه دا (ثلث) يا (سدس) ورکاوه کېږي، او وصيت هلته صحيح او پر ميراث باندې مقدم کېداى شي چې په هغه کې د نورو څه زيان نه وي او دا زيان دوه صورتونه لري:

١ – دا چې له يوه (ثلث) څخه يې د زيات مال وصيت کړى وي.

٢ – دا چې دهغه وارث له پاره چې هغه ته له ميراث څخه هم برخه ور رسيږي څه وصيت وکړي، په دې دواړو صورتونو کې وصيت صحيح نه دى، هو! که ټول ورثه هغه وصيت سره ومني نو ښه! که نه؛ هسې وصيتونه ټول مردود دي.

فائده: څرنګه چې له وارثانو څخه اندېښنه وه چې د ميت له ترکې څخه به د ميت وصيت او پور ادا نه کړي بلکې ټول مال به د خپلو ځانونو له پاره وساتي نو ځکه يې له ميراث سره هرځلې د وصيت او د دين د حکم تاکيد بيان کړ، او کله چې وصيت تبرع او احساندى او ډېر ځله يو معين سړى ددې مستحق نه وي اوله دې سببه د هغه د ضائع کېدلو احتمال قوي و نو ځکه يې د اهتمام او احتياط له امله په هر ځاى کې له دَين (پور) څخه د وصيت ذکر د مخه فرمايلى دى، حال دا چې د وصيت درجه له دَين څخه وروسته ده، لکه چېپخوا تېره شوه (يعنې لکه چې هېڅوک د دين په اداء کولو کې غفلت نه کوي همداسې دې په وصيت کې هم نه کوي)! او هم وصيت د مورث حق دى، لکه تجهيز، او تکفين، پرته له وراثت او دَين څخه چې هغه د نورو حق دى نو له دې حيثيته به وصيت له دين څخه مقدموي، اګرکه له بلې وجهې دين په وصيت باندې وړاندې دى، او دلته چې د (غيرمضار) قيد زيات شوى دى همدا قيد به په نورو سابقه ځايونو کې هم معتبر وي.

تفسیر: مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ

هغه ميراثونه چې ددې رکوع له شروع څخه تردې ځايه پور بيان شوي دي پنځه دي:

١ ـــ ځوى، لور . ٢ ـــ مور او پلار، ٣ ـــ مېړه، ٤ ـــ ښځه، ٥ ـــ اخيافي ورور او خور.

همدې پنځو ته ذوى الفروض يعنې د معلومو برخو خاوندان وايي (په استثنا د ځوى چې عصبه دى) ددې پنځو واړو د ميراث احکام يې بيان کړل، په پاى کې يې د تاکيد په ډول وفرمايل چې: دا حکم د پاک الله (ج) دى او تعميل يې ضروري دى او الله (ج) ته هر شىمعلوم دي چې کوم يو اطاعت کوي او کوم يو غاړه غړوي؟ او کوم يو په ميراث، وصيت او دَين کې له حق او انصاف سره سم کار کوي او کوم يو بې انصافي کوي او ضرر رسوي؟ اوپه دې خبره دې هېڅوک ونه غوليږي چې د ظلم او بې انصافۍ په سزا کې ولېتاخير کېږي؟ ځکه چې د الله تعالى (ج) حِلم هم ډېر کامل دى.

فائده: ښايي وپوهېږو چې پرته له (ذوى الفروضو) څخه چې دهغو ذکر په همدې رکوع کې تېر شو يو بل قسم وارث هم دى چې هغه ته (عصبه) وايي او هغو لره کومه معينه برخه لکه نصف (نيمايي) او (ثلث) دريمه (او ثلثان) دوه برخې له درې برخو (او ربع) څلورمهبرخه (او سدس) شپږمه برخه او نور نه ده مقرر بلکې هر هغه شى چې له (ذوى الفروضو) څخه فاضل پاتې شي هغه به دوى ته ورکاوه شي، مثلاً که يو مړى (عصبه) لري او له (ذوى الفروضو) څخه کوم يو نه وي نو د هغه ټول مال (عصبه) ته ور رسيږي او که (ذوىالفروض) او (عصبه) دواړه وي؛ نو اول (ذوى الفروضو) ته دهغوى حق ورکاوه شي، که له هغوى څخه څه ترکه پاتې شي نو هغه (عصبې) ته وررسيږي او که ترې پاتې نشو (عصبې) ته هېڅ نه ور رسيږي، او اصلي (عصبه) هغه دي چې نارينه وي ښځه نه وي او ددهاو د مړي په منځ کې د ښځې واسطه هم نه وي او د دوى درجې څلور دي:

١ ـــ ځوى او لمسى.

٢ ـــ پلار او نيکه.

٣ ـــ ورور او وراره.

٤ ـــ تره اود تره ځوى يا دده لمسى.

که څو تنه (عصبه) موجود وي نو ميراث همغو عصبه وو ته ور رسيږي چې مړي ته نږدې وي، لکه د لمسي په مقابل کې ځوى او د وراره په مقابل کې ورور وړاندې دى، نوبياد (اخيافي) او (علاتي) په مقابل کې (اعياني) مقدم دى، ددې څلورو واړو په استثناء په اولادهاو وروڼو کې له نارينه سره ښځه هم (عصبه) کېږي، يعنې له ځوى سره لور او له ورور سره خور هم (عصبه) کېږي، دا اصلي عصبه نه دي بلکې غير اصلي دي، پرته له اولاده او وروڼو څخه د نورو نارينه وو سره ښځې نه عصبه کېږي، مثلاً د تره ځوى (عصبه)دى مګر له ده سره د تره لور (عصبه) نشي کېداى.

فائده: ددې پاس ذکر شويو قسمونو يعنې (ذوى الفروضو) او (عصبه وو) څخه علاوه زموږ د امام ابوحنيفه رحمه الله په نزد دريم قسم وارث (ذوى الارحام) هم شته، يعنې داسې قرابت لرونکي چې دده او د مړي په منځ کې دښځې واسطه وي، چې نه (ذوى الفروض) وي اونه (عصبه) لکه لمسى، نيا، خوريی، ماما، ترور، توړۍ، او د دوى اولاده، کله چې له کوم مړي څخه نه (ذوى الفروض) او نه (عصبه) هېڅ يو نه وي پاتې؛ نو د هغه ميراث (ذوى الارحامو) ته ور رسيږي، ددې تفصيل د فرائضو په کتابونو کې مذکور دى.

بل ځای فرمایي: تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (١٣) دا (د يتيمانو، ميراثونو، وصيت او د دين تير شوي حکمونه) حکمونه د الله دي؛ او هر څوک چې ومني حکم د الله او د رسول دده نو داخل به کړي الله دغه (مطيع په هسې) جنتون وکې چې بهيږي له لاندې د (ماڼيو او ونو د) هغو ويالي هميشه به وي (دوى) په دې (جنتونو) کې؛ او دا (ننوتل جنت ته) مراد موندل (برى) دى ډير لوى.

د معتدي او تیري کوونکي په هکله هم الله سبحانه وتعالی فرمایي: وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ (١٤) او هر څوک چې نافرماني کوي د الله او د رسول دده او وځي له حدودو د الله نو داخل به کړي (الله) دغه (معتدي) اور ته چې هميشه به وي (دى) په هغه (اور د دوزخ) کې او (شته) ده ته عذاب ډير سپک کوونکى.

تفسير: يعنې دا پخواني ټول ذکر شوي احکام (چې د يتيمانو حقوق، وصيت، او ميراث دي) د الله (ج) مقررې کړي ضابطې او قاعدې دي، هر هغه څوک چې اطاعت کوي او د الله (ج) احکام مني چې په هغو کې د وصيت او ميراث حکم هم شامل دى نو د هغه لپاره تل جنت دى او هر هغه څوک چې سر غړوي او د الله تعالى (ج) له حدودو څخه بېخي خارجيږي (يعنې حلال يې حرام او حرام يې حلال ګڼي) نو هغه له ذلت او خوارۍ سره تل د جهنم په عذاب کې پاتې کېږي.

اسلام د ټولنې د هر وګړي حق خوندي او بیان کړی، یو له دغو خلکو چې ډېر مستحق او وړ دي هغه یتیمان دي دهغو په اړ قرآن داسې فرمایي: وَآتُوا الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا (٢) او ورکړئ (اى د يتيمانو اولياؤ!) يتيمانوته مالونه د دوى (پس له رشده) او بدل مه اخلئ تاسې خبيث (بد، حرام مال) په طيب (ښه، حلال مال!) او مه خورئ تاسې مالونه د دوى (يعنې د يتيمانو ګډ) له مالونو خپلو سره (اى وليانو! او وصيانو!)؛ بېشکه دا (د يتيمانو د مال خوړل) ده ګناه لويه.

تفسير: د يتيمانو اولياوو او سرپرستانو ته حکم دى، هر کله چې هغوى بالغ شي؛ نو د هغوى مال دې پرې وسپاري! او د (توليت) او سرپرستۍ په وخت کې دې د يتيمانو يو ښه شى نه اخلي! او نه دې په معاوضه کې خراب او ښکته شى د هغه په مال کې شامل کړي! او نه دې د هغوى مال له خپل مال سره ګډ کړي! چې ويې خوري، مثلاً (ولي) لره اجازه شته چې د يتيم خواړه له خپلو خوړو سره مشترک او شامل کړي، مګر دا خبره ضروري ده چې د يتيم مال ته دې څه نقصان ونه رسوي! او داسې دې ونه شي چې د شرکت په پلمه د يتيم مال وخوري، او ورڅخه استفاده وکړي، ځکه چې د يتيم د مال خوړل لويه ګناه ده، ښايي له دې امله به د يتيم حکم په هغو احکامو کې چې په ارحامو پورې تعلق لري مخکې ذکر شوى وي چې يتيم د خپلې بېکسۍ، بې سروسامانۍ، مجبورۍ، بېچارګۍ او بې وزلۍ له سببه رعايت، سرپرستۍ، او مهربانۍ ته زياته اړه لري، د همدې اهتمام له جهته په تبديل او شرکت سره د يتيم د مال خوړل ممنوع ګرځول شوي او په راتلونکو متعددو آيتونو کې هم د يتيمامو په نسبت څو احکام ارشاد شوي دي، چې له هغوى څخه ددې اهتمام اهميت لا په ظاهر او باهر ډول سره معلوميږي، او دا ټول احکام او تاکيدات د ټولو يتيمانو په حق کې دي، هو! هغه يتيم چې قرابت او خپلوي لري، دده په باره کې زيات تاکيد شوى دى، او همدا شان نزول ددې آيتونو د ربط سبب دى، چې له عرف او عادت سره هم موافق دى، ځکه چې د يتيمانو (اولياء) غالباً هغه کسان وي چې د هغوى سره زياته خپلوي لري.

له دغو آیتونو ښکاره معلومیږي چې اسلام د میراث په هکله او عادلانه وېش په اړه چې څومره واضحه تګلاره لري د نړۍ بل هیڅ قانون او کتاب ورته رسېدای نشي، اسلام او قانون د میراث په هکله اوس ډېر کتابونه او مضامین لیکل شوي حتی د نړۍ په سطحه د مختلفو ادیانو پیروانو هم د اسلام د اقانون د میراث ستایلی او دایې یو مکمل قانون یاد کړی، که تاسو د عیسویانو او نور ادیانو د میراث وېش یا نور حقوق ولولئ نو درته جوته به شي چې د هغوی قوانین ډېرې نیمګړتیاوې لري، په همدا عصري او پرمختللې امریکا کې ډېرې لږ ښځې یا پیغلې به وي چې یو ځل به یې واده کړی وی بلکه په ملیونو داسې پيغلې او ښځې شته چې یو دوه یا حتی درې میړونه یې طلاق کړي هلته ښځه هم د طلاق ورکولو حق لري او په مال کې نیمه شریکه هم ګڼل کیږي، کومې ستونزې چې په کفري نړۍ کې د میراث په اړه شتون لري هغوی یې هیڅ حل نلري او خپله که امریکایان دي او که اروپایان یا نور کفار دوی ټول په دغه برخه کې ډېرې ستونزې لري او خپله اقرار کوي چې د دوی قوانین په دغه برخه کې بلکل پاتې راغلي. ښه چې د کفری نړۍ پوه خلک او د هغوی مبلغین او قانون جوړونکي د اسلام په اړه مثبت نظرونه لري او وایې چې اسلام د ژوند یو کامل نظام او د ژوند بشپړ قوانین لري خو متاسفانه هغه خلک چې ځانته مسلمانان هم وایي د اسلام په اړه ناسمې لیکنې او ناسم دریځ غوره کوي.

اخځلیکونه:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کابلی تفسیر

آنلاین اسلامي لارښود

حجاب په اسلام او ساينس کې