تعریف دروغ:

دروغ نقیض راستی است، ومقصد از دروغ آن است که خبری مخالف واقعیت، ظاهرش مخالف باطن، وسخن مخالف عمل باشد، چه این دروغ عمدی باشد یا از روی سهو.

انگیزه های دروغ:

(1) اعتذار از اشتباهی که از شخصی صادر می شود و تلاش میورزد تا با دروغ گفتن از عواقب آن خودش را خلاص نماید.
(2) عادت کردن به دروغ.
(3) فریب دادن مردم و پیدا کردن راههای راضی نگهداشتن دیگران از خویشتن.
(4) منفعت طلبی و زر اندوزی.
(5) هراس شخص از چیزی.
(6) لامبالاتی و عدم تثبت.
(7) تمسخر و استهزاء مردم.
(8) فخر فروشی و خود نمایی.
(9) انتقام جویی از دشمن.

دروغ در منظومه سنت نبوی:

– ابوهریره -رضی الله عنه- روایت کرد که پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:« نشانه های منافق سه چیز است: هنگامی که سخن می گوید دروغ می گوید، و زمانی که وعده می دهد خلاف ورزی می کند، وزمانی که امانتی برایش سپرده می شود در آن خیانت می ورزد»

– حدیث دیگری را نیز روایت کرده که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرموده است:« برای شخص همینقدر دروغ گویی بسنده است که هرچه را بشنود از آن سخن بگوید».

– از عبدالله بن مسعود -رضی الله عنه- روایت است که پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمودند:« …. و دروغ به سوی فجور هدایت می کند، و فجور به سوی دوزخ رهنما می شود، و یک شخص همواره دروغ می گوید تا آنکه در نزد الله دروغگو قلمداد شود».
– از حسن بن علی بن ابی طالب -رضی الله عنهما- روایت است که می گوید: از رسول الله -صلی الله علیه وسلم- یاد گرفته بودم که می فرمود: « از کاری که ترا در شک وتردید می افکند کناره گیری کن به چیزی که ترا متردد نمی گرداند؛ چونکه راستی اطمینان است و دروغ شک وتردید» .

آثار دروغ گفتن:

(1) دروغ بر خلاف واقع، دور را نزدیک و نزدیک را دور می سازد.
(2) دروغ بساط مروت را بر می چیند.
(3) دروغ، صاحب خویش را در معرض اهانت قرار می دهد.
(4) دروغ اشیای غیر موجود را موجود می نمایاند و اشیای موجود را غیر موجود، حق را باطل وانمود می کند و باطل را حق، خیر را شر نشان می دهد و شر را خیر.
(5) دروغ رهنمای انسان به سوی فجور وزشتیها است.
(6) دروغ قلبها را متنفر می سازد و سکون و آرامش را می زداید.
(7) دروغگو هیچگاه کامیاب نمی شود.
(8) دروغ گفتن از نشانه های نفاق است.
(9) جایگاه دروغگو در جهنم است.

اشکال دروغ:

دروغ دارای اشکال گوناگون است، مانند:
(1) دروغ گفتن بر الله متعال، وآن بزرگترین و زشت ترین نوع دروغ است. دروغ بر الله دو نوع است: یکی اینکه شخصی سخنی را به الله جل جلاله نسبت دهد که از او تعالی نباشد، دوم آنکه کسی قول الله متعال را طوری تفسیر کند که مراد الله آن نباشد. الله متعال می فرماید:« وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوْحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ» [الأنعام: 93]. یعنی: چه کسی ظالم تر از شخصی است که بر الله افتراء می کند بدو دروغ می بافد و می گوید که بر من وحی شده در حالی که بر او چیزی وحی نگردیده است».

(2) دروغ بر مردم توأم با ادعای ایمانداری، بعضی از انسانها اظهار می دارند که فلان شخص از اهل خیر و صلاح وتقوی و ایمان است درحالی که چنین نیست؛ بلکه او از اهل کفر و طغیان است. این شخص دروغگو از اهل نفاق به شمار است.

(3) دروغ گفتن در وقت صحبت با دیگران: مثلا شخصی بگوید که به فلان شخص چنین گفتم در حالی که نگفته باشد، فلان شخص چنین گفت در حالی که او نگفته است.

(4) دروغ گفتن به خاطر خنداندن مردم: پیامبر – صلی الله علیه وسلم- فرموده است: « وای بر کسی که سخن می گوید تا بدان مردم را بخنداند و دروغ می گوید، وای بر او، وای بر او».

(5) مبالغه در تمجید و مدح: مدح مردم گامی به سوی دروغ است، بر مسلمان لازم است به هنگام ستایش از دیگران محتاط باشد، چیزی را در مورد دیگران یاد کند که می داند و به خاطر بزرگ نمایی نیکویی ها به مبالغه روی نیاورد هرچند که ممدوح مستحق ستایش باشد.

(6) دروغ گفتن تاجر در معرفی سامانی که در معرض فروش قرار می دهد.

(7) دروغ گفتن والدین بر فرزندان شان، در بسا موارد والدین در برابر فرزندان خود به خاطر رهایی خویش، یا بخاطر ترساندن شان، دروغ می گویند تا از بازی و خرابکاری دست بردارند ویا در کاری جدی باشند.

(8) شهادت دروغین، گواهی دادن دروغ به نفع کسی که مستحق نیست، بزرگ ترین خیانت و دروغ به شمار است، زیرا بعضی از مردم به نفع شماری دیگر به اساس قرابت، یا همزبانی، یا دوستی، یا خویشاوندی وغیره گواهی می دهد. همچنان انتخاب شخصی برای مجلس نمایندگان در حالی که او کفایت این کار را ندارد، نیز دروغ شمرده می شود.

(9) دروغ سیاسی: دروغ بر اصول و مبانی ماکیاولستی استوار است، که می گوید: هدف وسیله را توجیه می کند، یا هدف واسطه را مجاز می گرداند. این اصول را اغلب سیاستمداران تطبیق می کنند.)