اهمیت مطالعه در اسلام
کتاب و مطالعه از جمله موضوعاتی است که پیشینه آن به قدمت آفرینش انسان است و هیچگاه انسان از آن بینیاز نبوده است. کتاب انبار علم و اندیشه بشر بوده و خواهد بود، و اقوام انسانی نیازمند استفاده از تجربیات و اندوختههای یکدیگرند. آدمی از راه کتاب و مطالعه با بهترین انسانها دیدار و گفتگو میکند و از هم کلامشدن با آنها بهرهها میبرد و در دریای اندیشههای بزرگ مرواریدهای رخشان صید میکند.
با عالمان، ادیبان، دانشمندان، سیاستمداران، نویسندگان، پژوهشگران و بزرگان در فنون مختلف روبرو مینشیند و از تجارب، نصایح و سخنان حکیمانهشان فایدهها میبرد.
از این روست که آوردهاند: «مطالعه مکالمه با نجیبترین اشخاص قرون است.»
کتاب عصاره اندیشههاست. کتاب فوّاره تجربههاست. کتاب عرصه دیدار با بزرگان است.
کتاب فرزند جاویدان انسان است. کتاب عامل پیشرفت است. کتاب عامل شناخت انسانها و جوامع پیشرفته است. کتاب میدان عبرتآموزی است از سرنوشت خوبان و بدان.
منتسیکو میگوید: «یک ساعت از عمر گذشته را به هیچ قیمتی نمیتوان باز گرداند. اما با دادن چند قطعه پول ناچیز، میتوان تمام عمر و تجارب بزرگترین عقلا و عالمان جهان را تصرف کرد. کتاب عمر دوباره است. در دنیا لذتی که با لذت مطالعه برابری کند، نیست. من هیچ غمی نداشتهام که خواندن یک صفحه کتاب از بین نبرده باشد، مطالعه کتاب یعنی تبدیل ساعتهای ملالتبار به ساعات لذتبخش».
لذت زندگی انسان با سلامتی و تندرستی بدست میآید و بالاترین درجه سلامت و تندرستی سلامت فکر و ذهن است. مطالعه همان اثرى را در وجود آدمى مىگذارد كه ورزش در بدن ایجاد مىكند. از این روست که آوردهاند: «مرگ تدریجی انسان آغاز خواهد شد اگر مطالعه نکند.»
رویآوردن به مطالعه و تداوم و استمرار در آن از اهمیت بالایی برخوردار است و واجبی ضروری و فرمانی الهیست.
اقیانوس عظیم اندیشههای قرآن با کلمه و فرمان «إقرأ: بخوان» آغاز میگردد. بدین ترتیب نقطهی آغاز رسالت و دعوت اسلامی بر مبنای خواندن و مطالعه شكل گرفت و این افتخار منحصراً برای اسلام بوده است. به همین خاطر خداوند از میان تمامی امتها، امت اسلامی را برگزید و رسالت ابلاغ دین خود را بر دوش این امت نهاد و توفیق پیامبرش در این راه، نه از طریق معجزات خارق العاده بلکه از راه یک ارتباط فکری و روحی با مردم بود.
قرآن بهترین الگو برای ترویج فرهنگ مطالعه است. از دیدگاه قرآن هیچ شب و روزی نباید بدون مطالعه بگذرد. آری، مطالعه بایستی همیشگی باشد و به یک کتاب و دو کتاب یا یک روز و یک ماه در سال اختصاص داده نشود. بلکه بایستی جزو برنامه شبانهروزی باشد.
و رسول گرامیش شرط آزادی اسیران مشرک جنگ بدر را سوادآموزی به مسلمانان قرار میدهد نه گرفتن پول و مال. در هیچ جنگی در دنیا چنین شرطی دیده نشده است که هر اسیری ده مسلمان را سواد بیاموزد آزاد و رها میگردد.
آری، سواد حتی در نزد اسیر مشرک هم محترم و دارای ارزش است تا جایی که میتواند جانش را نجات دهد. آری! ای برادر و خواهرم، اسلام سواد و مطالعه را با مصالح كلی خود حتی در شرایط جنگی یكی میداند. چرا که ثمرهی علم بندگی خداست و پیامبر اسلام نیک میداند که انسان باسواد نه تنها بنده دیگران نمیشود، بلکه حتی بنده و برده نفسانیات نیز نخواهد شود.
به تاریخ اسلام نگاهی بیاندازید. مسلمانان دو قرن در تلاش برای معرفی عقیده اسلامی و ارزشهای والای انسان ساز آن، به سایر ملتها بودند. پس از تثبیت پایههای عقیده اسلامی، مسلمانان یکی پس از دیگری به فتح قلههای علمی روی آوردند. در ابتدا مسلمانان به نوشتن وخواندن قرآن وپس از رحلت پیامبرعليه السلام به نوشتن و خواندن احادیث نبوی و پس از آن، در قرنهای بعدی، به جمع آوری و مطالعهی سایر علوم پرداختند، تا این كه در علم دنیا و معنویت سرور و آقای جهانیان شدند.
و بدین ترتیب، بزرگترین تمدن اسلامی و انسانی را بنا نهادند. كه در علوم مادی و معنوی خدمات زیادی را به اجتماع بشری ارائه داد و اندیشمندان زیادی را به جهانیان معرفی كرد، تا آن جا كه از شرق تا غرب جهان آن روز در سیطرهی دانش و علوم مسلمانان بود.
اعتراف و شهادت ویل دورانت تاریخدان بزرگ غرب، گواهی بر این مدعای ماست. که میگوید: «اگر مسلمانان نبودند اروپا به اینجا نمیرسید».
بیشتر مردم ترجیح میدهند وقت خود را در پارکها و تفریح و رستوران غیره بگذرانند، اما انسانهای بزرگ همواره خود را درگیر سئوال با هستی میكنند كه این امر در فرایندی به نام مطالعه خود را بروز میدهد و جالب اینكه مطالعه نیز برای آنها نوعی سرگرمی میشود و آنها را به خود مشغول میكند و البته چقدر خوب است كه میان این همه لهو و لعبها و لغوها و عبثها، سرگرمی انسان كتاب باشد. در واقع انسانهای بزرگ با یك تیر دو نشان میزنند. هم وقت خود را به خوبی پر میکنند و هم گرسنگی روحی و فکری خود را تسکین میدهند.
برادر و خواهر مسلمانم!ضعف مطالعه یكی از ضعفهای كلیدی و سبب عقبگرد مسلمانان و گرفتاری آنها در دام دشمنان است. در این شرایط نسل جوان مسلمان باید ابعاد این آسیب را بشناسد و بالا بردن میزان مطالعه و ترویج فرهنگ مطالعه را در اولویت برنامههای خود قراردهد؛ یعنی هم خود وقتی مشخص از شبانه روز را به خواندن اختصاص دهد و هم زمینهی این امر را برای دیگران به ویژه زنان فراهم كند.
امروزه فضای مناسبی برای مشاركت دینی زنان وجود ندارد، از این رو غالب زنان دیندار خانه نشین هستند و این بدین معناست كه پیام دینی به طور كامل و صحیح به آنها نمیرسد. تلاش برای افزایش مطالعه زنان، تلاش برای آگاه سازی كسانی است كه تربیت نسلهای آینده را بر عهده دارند، بنابراین باید شناخت صحیحی از دین و مفاهیم دینی داشته باشند.
رفیع الله اندیشمند