امامت در مساجد و نقش آن در رشد و احیای دین
جایگاه شامخ ائمه مساجد و پاداش شان:
مقام و جایگاه ملا امام واقعی، مقام و جایگاه عالم و دعوتگر اسلامی است. همان زحماتی را که یک دعوتگر مخلص جهت نشر و اشاعت دین تقبل می نماید، ملا امام باصلاحیت نیز متحمل می شود. در روایات دین، علمای ربانی وارثین و جانشینان پیامبران خوانده شده اند. ملا امام با کفایت نیز در صف ایشان قرار دارد و تمام فضایلی که در مورد پاداش دعوتگران و مصلحان روایت گردیده است، شامل ملا امامان با صلاحیت نیز می باشد. در کتب حدیث برای بیان پاداش مؤذنان مخلص چندین روایت صحیح، نقل شده است که هم چون پاداش های برای امامان مساجد نیز داده می شود؛ بلکه فضیلت امامت از اذان بیشتر است چنانچه در متن متین کتاب معتمد فقه حنفی (نورالایضاح) آمده است« الامامة افضل من الاذان» امامت با فضیلت تر است از اذان.
نقش ارزنده ی ملا امامان در تبلیغ و رسانیدن پیام دین:
ملا امام در بین جامعه از نفوذ بسیار قوی برخوردار است حتی می توان گفت که در اوج اجتماع قرار دارد. با مردم و خوی و عادت های شان سروکار قوی دارد و از عرف و رسم های جامعه از نزدیک اطلاع دارد و در محافل کوچک و بزرگ در شادی و سوگواری شرکت می نماید. و مردم در خیلی از سؤال های شان حتی سؤال های خصوصی نیز با ایشان مراجعه می نمایند. خلاصه ائمه مساجد عملا در صحنه ی رویارویی سنت وبدعت مشغول کار و زار اند و می توانند درین عرصه جهت رضایت الله متعال جانب سنت را گرفته و آن را احیاء نمایند. بساط بدعات و خرافات را به یاری خداوند بزرگ از جامعه برچینند و پیام واقعی دین را بدون کدام ترس و دلهره برای جامعه اسلامی برسانند. خداوند می فرماید: { اللذین یبلغون رسالات ربهم و لایخافون لومة لائم } آنانی اند که پیام های پروردگار شان را می رسانند و از سرزنش هیچ سرزنش کننده ی بیم ندارند.
پیامبر بزرگوار اسلام در مورد هم چون اصلاحگرانی می فرمایند: ( فطوبی للغرباء و هم اللذین یصلحون ما افسد الناس من بعدی من سنتی) ترمذی. سعادت و خوشبختی است برای غرباء و ایشان آنانی اند که اصلاح می نمایند آنچه را مردم بعد از من از سنت من نابود گردانیده اند.
وظایف و مسؤولیت های ملا امامان:
طوری که می دانید هر چند مقام و در جه انسان بلند برود مسؤولیتش نیز سنگین و وزین می گردد. مقام ائمه مساجد خیلی عالی و شامخ است پس مسؤولیت ایشان نیز خطیر می باشد، اینک به وظایف و مسؤولیت های امام در مسجد می پردازیم:
1) اطلاع و آگاهی در مورد احکام نماز: لازم است برای کسی که امامت را به دوش دارد تا در مورد احکام نماز از قبیل مفسدات، مکروهات، فرایض، واجبات، سنت ها و مستحبات معلومات کافی داشته باشد تا در صورت ارتکاب عمل مفسد، نماز را اعاده نماید و در صورت ترک فرض نیز نماز را از سر بخواند و در صورت ترک واجب یا تأخیر فرض و یا تکرار فرض سجده سهو را برای جبران آن به شیوه درست ادا نماید. در حقیقت ضامن صحت و فساد نماز ملا امام است؛ چنانچه سید اولاد آدم می فرماید: ( الامام ضامن و المؤذن مؤتمن) ترمذی. جای تأسف است از برخی قاریان که در بعضی از مساجد امامت می دهند، نماز را فاسد می نمایند و یا واجبی را ترک می کنند؛ اما حکم فقهی آن را نمی دانند.
2) خواندن قرآن با رعایت قوانین تجویدی: لازم است بر امامان مساجد که قرآن عظیم الشان را به شیوه درست و با رعایت احکام تجویدی در نماز تلاوت نمایند و حروف را با رعایت صفات و مخارج آن ادا نمایند و در بین بعضی از حروف هم چون (ص ، س و ض،د و غ، ق) و امثال آن ها به طور صحیح فرق نمایند. در حقيقت فراگيري قرآن عظيم الشان همراه با رعايت قوانين ترتيلي و تجويدي وظيفه كل امت است به ويژه اندازه ما تجوز به الصلاة چنانچه شيخ عبدالقادر كاكري از علامه جلال الدين سيوطي نقل مي فرمايد:( بدون شك چنانچه امت اسلامي موظف اند به فهم معاني قرآن و برپا داري احكام آن ، مكلف اند به تصحيح الفاظ قرآن و اداي حروف آن بر همان شيوه ي كه علماي قرائت آن را سلسلة از پيامبر اسلام نقل نموده اند . اگر چه الحمد لله مشكل تجويد و ترتيل قرآن امروز نسبت به زمان گذشته تا اندازه رفع گرديده است ليكن در كنار و گوشه شهر ما هنوز هم ملا امامان در محراب حضور دارند كه علاوه بر اين امامت شان درست نيست نماز خود شان نيز از صحت كاملي برخوردارنيست. حكم فقهي امامت هم چو اشخاصي كه فريضه فراگيري ترتيل و قرائت مفروضه را ترك نموده اند ازين قرار است: كه امامت ايشان براي مقتدي قاري درست نيست و نماز همه فاسد است؛ چنانچه علامه شامي رحمه الله در رد المحتار ذكر نموده اند.
3) در احياي سنت كوشيدن: طوري كه از روايات دين معلوم مي گردد بعد از وفات رسول گرامي اسلام هجوم بدعات و خرافات عليه تعاليم دين خيلي پر رنگ و گسترده مي گردد و جاي برخي از سنت ها را بدعت اشغال مي نمايد، ازين رو وارثين انبياء وظيفه د ارند تا در احياء و زنده داري سنت جد و جهد نمايند و از سنت هاي نبوي چنان دفاع نمايند كه از خانواده خويش دفاع مي كنند. براي مقبوليت عمل صالح دو شرط است: اول- اخلاص دوم- مطابقت باسنت نبوي. بناءً گراف اعمال صالح يك مسلمان هر چند بلند باشد اگر با سنت نبوي مطابق نباشد مردود است. پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه وسلم مي فرمايند: ( من احدث في امرنا هذا ما ليس منه فهوردٌ) متفق عليه. كسي كه در دين ما چيزي را بيفزايد كه از او نيست پس آن مردود است.
4) بدعت را زدودن: مبارزه عليه بدعت نيز از وظايف مهم ملا امامان است، لازم است ملا امام از بدعت به معني دقيق اسلامي آن معلومات كافي داشته باشد و در اين مورد از افراط و تفريط پرهيز نمايد. در حقيقت تشخيص بدعت از غير آن يكي از مسايلي بسيار حساس و دقيق است؛ چون بدعت تنها آن نيست كه در دين هيچ اصلي نداشته باشد بلكه گاهي اوقات اصل يك عمل در دين ثابت است ليكن هيئت و كيفيت كذايي و يا التزام به آن از ديدگاه دين ثابت نيست چنانچه قامع البدعه محي السنه امام ابو اسحاق شاطبي در «الاعتصام» مي فرمايد: ( منها التزام الكيفيات و الهيئات المعينه و منها التزام العبادات المعينه في اوقات معينة لم يوجد لها ذالك في الشريعه) صحفه 25 محتواي خلاصه اين عبارات ازين قرار است كه گاهي اوقات اصل يك عمل بدعت نيست؛ اما هيئت و كيفيت اختراعي و يا تعيين زماني و مكاني بلا سند آن، بدعت است. لازم به ذكر است كه مبارزه عليه بدعت ضرور است كه بايد با اسلوب حكيمانه و روش عالمانه به دور از افراط و تفريط، سرعت و شتاب زده گي صورت بگيرد. نشود به بهانه بدعت زدايي آتش اختلاف و جدال دربين جامعه اسلامي شعله ور گردد؛ چنانچه امروز در برخي از مساجد پيامد اين تندروي ها و تيزروي ها را به چشم سر مشاهده مي نماييم چون زيان اين نوع حركت ها بيشتر از نفع آن است طوري كه ياد آور شديم درين عرصه لازم است كه از معناي دقيق و واقعي بدعت اطلاع حاصل شود تا نشود كه كار هاي مباح و عادي نيز تحت نام بدعت مورد نكوهش قرار بگيرد.
5) عزت علم ودين را حفظ نمودن: از وظايف مهم و اساسي اهل علم است تا عزت و حرمت علم دين را حفظ نمايند از خوار گردانيدن آن در حضور ثروت مندان، قدرت مندان جداً اجتناب ورزند در حقيقت وظيفه هر فرد مؤمن است تا عزت نفس خويش را حفظ نمايد و تمام نيازمندي ها و حاجت هايش را به حضور ملك الملوك، صاحب عرش عظيم پيش نمايد { انما اشكوا بثي و حزني الي الله} و از تواضع و انكسار در برابر ثروتمندان خود داري نمايد؛ زيرا اسلام آنچنانكه تكبر را حرام گردانيده است تذلل و قبول پستي ها در مقابل مستكبرين را نيز حرام كرده است.
از نگاه روايات دين نتيجه هم چون تواضع ها جز خشم خداوند قهار چيز ديگري نيست، رسول گرامي اسلام مي فرمايند: ( من تضضع لغني لينال مما في يديه اسخط الله) معجم طبراني . كسي كه خود را در مقابل ثروتمندي ذليل مي سازد تا از مال او چيزي را به دست آورد، الله متعال را به خشم آورده است. اين وظيفه هر فرد مؤمن است؛ اما مسؤوليت عالم دين درين عرصه بيشتر است. طوري كه از روايات دين معلوم مي شود كه توسط هم چون تملق ها نمي توان دوستي خود را در دل ديگران جايگزين نمود؛ چنانچه پيامبر گرامي اسلام مي فرمايند: « من التمس رضاالناس بسخط الله سخط الله عليه و اسخط عليه الناس» صحيح ابن حبان.
كسي كه رضايت مردم را در خشم خداوند بطلبد خداوند بر او خشم مي نمايد و مردم را بر او خشمگين مي سازد. ملاامام وظيفه دارد تا چهره ي علم و دين را يك چهره باعزت ارايه نمايد و از تملق و چاپلوسي در پيش ثروتمندان به منظور دستيابي به اهداف شخصي جداً خود داري نمايد.
امام و پشواي ما ابوحنيفه رحمت الله عليه عزت و عظمت علم را در بين جامعه بي نهايت مراعات مي فرمودند و در پيش زورگويان و ثروتمندان سر خم ننموده و اظهار بي نيازي مي نمودند؛ چنانچه مولانا علي القاري رحمه الله در رساله ( المقالة‌العذبه) مي نويسند: ( وقد لبس الامام ابوحنيفه رداء باربعة مائه دينار للاستغناء عن الناس و تعظيم العلم) امام ابوحنيفه رداي را پوشيدند كه چهارصد دينار قيمت داشت تا از مردم اظهار بي نيازي نمايد، حرمت و عظمت علم را به نمايش بگذارد. جاي بسا تأسف و تحزن است از برخي امامان كه كاري جز چاپلوسي، تملق و جمع آوري ماديات از جانب ثروتمندان ندارند حيثيت علم و دين و علماء را زير سؤال بردند، از چنين مردماني دين به زبان حال شكايت مي نمايد درين مورد از حضرت عبدالله بن مسعود روايتي را بيان مي داريم ايشان فرمودند: اگر اهل علم آن را حرمت نهند و در نزد اهلش بگذارند يقيناً به بركت اين علم حاكميت جامعه را به دست خواهند گرفت؛ اما ايشان علم را در پيش اهل دنيا خوار مي گردانند تا از دنياي شان چيزي را به دست آورند و در نتيجه نزد آنان خوار و زبون مي گردند. از ناحيه همچو مردماني بر پيكره پاكيزه دين ضربه هاي بس مهمي وارد گرديده است.
6) برنامه هاي اصلاحي و تعليمي داشتن: بر ملا امام لازم است به منظور رشد و ترقي فرهنگ والاي اسلامي و نجات جامعه از چنگال جهل و ناداني برنامه هاي ارزنده ي را در عرصه اصلاح و تعليم روي دست داشته باشد و مسجد را خالي از هدايت و ارشاد نگذارد. در حقيقت خالي بودن مسجد از ارشاد و دعوت نقص بس بزرگي است، پيامبر گرامي اسلام مي فرمايند: زماني مي آيد كه مساجد از نگاه ظاهر آباد اند ولي از هدايت و ارشاد محروم (مساجدهم عامرة و هي خراب من الهدي) دل ها امروز همانند باطري هاي غير سالمي است كه وقت به وقت نياز به شارژ دارد.
به ويژه درين برهه از زمان كه مغرضين لحظه به لحظه مي كوشند تا مردم را از دين و اخلاق اسلامي جدا بسازند و بساط دين از عرصه زندگي مسلمانان بر چيده شود، لازم به ياد آوري است كه معلومات ديني جامعه ما خيلي اندك است و حتي از احكام نماز كه در شبانه روز پنج وقت با او سروكار دارند نيز بي خبرند. بناءً بر ملا امام لازم است تا در برنامه هاي تعليمي خويش از كتب فقه، حديث، ترجمه قرآن كريم استفاده نمايد.
7) احساس مسؤوليت نمودن: در جامعه اسلامي بردوش هر يك از مسلمان ها مسؤوليت و وظيفه نهاده شده است در روز قيامت هر فرد در برابر آن مورد بازخواست قرار مي گيرد، ملا امام بايد بداند كه مسؤوليت بسيار خطير و وزيني را بر عهده گرفته است كه احياء و زنده داري معنوي و ظاهري اين نهاد بزرگ بر دوش او گذاشته شده است.
مسجد پايگاهي است از لحاظ سياست، موقعيت مناسبي است براي مبارزه عليه شياطين انس و جن، مكاني است مقدس براي عبادت و پرستش پروردگار جهانيان، مجتمعي است براي اجراي امور فرهنگي و اخلاقي مسلمانان، جايگاه مناسبي است براي حل اختلافات جامعه بر اساس تعاليم ناب اسلامي درسگاه بزرگي است براي تعليم و تربيه امت اسلامي خلاصه ارزنده ترين نهادي است براي ترقي و سعادت جهان اسلام ازين رو اداي حق هم چون نهادي نيازمند تلاش، زحمت و اخلاص است.
ملا امام بايد در تنظيم اوقات نماز و گفتن اذان در وقتش بكوشد و در نظافت ظاهري و معنوي اين نهاد مبارك توجه جدي نمايد تا باشد مساجد ما از پاكيزه ترين مكان ها از حيث ظاهر و باطن به شمار آيد و حضور گرم و خدمت شايسته كاركنان اين مكان مقدس به تعداد عبادتگران بيافزايد نشود خداي نخواسته تنبلي و بي توجهي شان باعث نفرت و دلسردي جامعه ازين مركز بزرگ گردد.( بشروا و لاتنفروا) اللهم ارشد الائمه و اغفر للمؤذنين.
