آيا تعزيت و فاتحه خواني اساس شرعي دارد؟

مستحب است كه به خانه متوفي تعزيت داده شود، خواه متوفي مرد باشد يا زن اين تعزيت مي تواند پيش از دفن و بعد از دفن، تا سه روز صورت بگيرد مگر اينكه تعزيت دهنده و يا كسي كه به او تعزيت داده مي شود در سفر باشد و بعد ازاينكه هر يك از ايشان از سفر بازگشتند، اين غم شريكي و تعزيت ميتواند عملي گردد. رسول الله صلي الله عليه وسلم مي فرمايد: عن عبدالله بن ابي بكربن محمد عن النبي صلي الله عليه وسلم انه قال: ما من مؤمن يعزي اخاه بمصيبة الا كساه الله سبحانه من حلل الكرامة يوم القيامة. (سنن ابن ماجه)
يعني از عبدالله فرزند ابوبكر فرزند محمد روايت شده كه وي از پدر خويش و پدرش از آن حضرت صلي الله عليه وسلم روايت مي كند كه آن حضرت صلي الله عليه وسلم فرمودند: هيچ مسلماني به برادر مسلمان خويش تعزيت و غم شريكي نمي كند، مگر اينكه خداوند او را در روز قيامت از لباس هاي كرامت مي پوشاند.

عن عبد الله قال قال: رسول الله صلي الله عليه وسلم من عزي مصاباً فله مثل اجره (سنن ابن ماجه)
يعني از عبدالله روايت شده كه آن حضرت صلي الله عليه وسلم فرمودند: كسي كه مصيبت رسيده يي را تعزيت دهد برايش اجري همانند اجر مصيبت رسيده است.

در تعزيت دادن هر عبارت و جمله يي كه سبب تخفيف غم و اندوه صاحب غم شود استعمال گردد مانعي ندارد، مگر بهتر استعمال اين الفاظ خواهد بود كه در حديث مبارك آمده كه مي فرمايد: ان لله ما اخذه و له ما اعطي و كل شيئ عنده باجل مسمي فلتصبر و لتحتسب.( صحيح البخاري)
يعني كسي را كه وفات گردانيده است از آن خدا بوده است، همه چيزهايي را كه داده است از آن اوست، هر چيز در نزد خداوند ميعاد معيني دارد صبر كن خداوند برايت پاداش ميدهد.
و بعضي از علماي سلف اين كلمات را نيز افزوده اند: خداوند در اجر تو بيفزايد مصيبت ترا به نيكويي بدل كند و متوفايي ترا مورد مغفرت خويش قراردهد. (منهاج المسلم)

تسلي و تعزيت در هرجايي كه صورت بگيرد مانعي ندارد خواه در قبرستان باشد و يا در حين ملاقات به مسجد و بازار و خانه متوفي. اما جمع شدن مردم به صورت دستجمعي به خانه متوفي و مصارف بي جايي كه به منظور تفاخر و مباهات در سه روز اول از خانه متوفي صورت مي گيرد بدعت است و هيچ مصدر شرعي ندارد. مراسم فاتحه خواني بدين ترتيبي كه فعلاً رواج يافته نه در زمان رسول الله  و نه هم در عهد خلفاي راشدين رضوان الله عليهم وجود داشته است. بلكه طريقه مسنونه اين است كه تا سه روز از خانه متوفي چيزي خورده نشود و اقارب و همسايگان متوفي در خانه هاي خود طعام پخته به خانه متوفي بفرستند چنانچه پيامبراسلام در روز شهادت حضرت جعفررضي الله عنه فرمودند:  اصنعوا لآل جعفر طعاما فانه قد اتاهم امر يشغلهم.(مسند احمدبن حنبل، نسائي و ابن ماجه)
يعني براي خانواده جعفر طعام آماده نماييد، زيرا به ايشان كاري رسيده است كه آنها را مشغول ساخته است.

مجتهدين و فقها تا سه روز خوردن طعام از خانه متوفي را مكروه شمرده اند بدليل اثري كه از جرير فرزند عبدالله البجلي روايت شده است كه مي گويد: كنا نري الاجتماع الي اهل الميت و صنعة الطعام من النياحة ( سنن ابن ماجه)
يعني بوديم ما (اصحاب و تابعين) كه جمع شدن به خانه متوفي و خوردن طعام از خانه وي را از جمله نياحت( رسومات جاهليت) ميدانيستيم.
بنابراين، خيراتي كه به منظور روز سوم يا هفتم يا چهلم و يا به نام سال رواج يافته است اساس شرعي ندارد ( و رسم و رواج مردم است) اما مطلق خيرات و صدقات بعد از گذشت سه روز مانعي ندارد بلكه اساس شرعي هم دارد، در حديثي از ابوهريره رضي الله عنه به اين مضمون آمده است: ان رجلا قال يا رسول الله ان ابي مات و ترك مالا و لم يوص فهل يكفر عنه ان اتصدق عنه؟ قال نعم. (سنن نسائي)
مردي از آن حضرت صلي الله عليه وسلم پرسيد اي رسول خدا! پدر من وفات كرده و بعد از خود مالي را گذاشته است مگر وصيت نكرده است اگر من از عوض وي خيرات بدهم گناهان او بخشيده مي شود؟ رسول الله فرمودند: بلي.

در حديثي ديگري چنين آمده است: وقتي كه مادر سعد پسر عباده وفات كرده بود، سعد گفت: اي رسول خدا!  مادر من وفات نموده آيا از عوض وي خيرات بدهم؟ رسول الله فرمودند: بلي، سعد گفت: كدام نوع صدقه بهتر است؟ رسول الله پاسخ دادند: دادن آب (يعني حفر كردن كاريز و يا چاهي كه مردم از آب آن استفاده كنند. (مسند امام احمدبن حنبل)

منبع:

منهيات در اسلام تاليف دوكتور نظام الدين نافع استاد پوهنتون اسلامي بين المللي اسلام آباد.

 حميد همكار اصلاح انلاين در كابل.