نگاهی بر سرگذشت پول کاغذی در افغانستان

شصت هشت سال پیش در سال ۱۳۱۸ خورشیدی ، بانک مرکزی افغانستان (دافغانستان بانک) در کابل تاسیس شد و در ۲۶ دلو همان سال، این بانک پولهای جدیدی را به چاپ رساند. با چاپ پولهای کاغذی (اسکناس) جديد، پول افغانستان که برای اولین بار در دوران امان الله خان به چاپ رسیده بود، وارد مرحله نوینی شد.

شايد اين بهانه خوبی برای پرداختن به سرگذشت اسکناس افغانی باشد. زيرا افغانستان ممکن است از معدود کشورهايی باشد که با تغيير پادشاهان و حکام، پولها نيز همانند پرچمها و نمادها تغيير می کند.

دوره امانی:
اولين اسکناس افغانی در سال ۱۲۹۸خورشیدی منتشر شد.
اولین پول کاغذی (اسکناس يا بانکنوت) افغانستان در سال ۱۲۹۸خورشیدی در دوره امان الله خان به ارزش یک روپیه کابلی به چاپ رسید.
در سمت راست این پول، نماد حکومت افغانستان ( محراب و منبر) و در وسط آن نشان حکومت امانی و در سمت چپ، عبارت “یک روپیه کابلی” به زبان فارسی نوشته شده بود.

پول دوره امانی

در پایین این پول به فارسی نوشته شده :”در جمع خزانه های دولت، نوت هذا (اين اسکناس) به مبلغ مندرج اش منظور است”.
یک سال بعد، همین اسکناس بار ديگر تجدید چاپ شد، ولی در رنگ و شماره سریال آن تغيیر به وجود آمد.

تجديد چاپ روپيه کابلی
سال بعد، بازهم یک روپیه کابلی ولی بدون شماره سریال به چاپ رسید. در همان سال پولهای جداگانه ای به ارزش ۵، ۵۰ و۱۰۰ روپیه کابلی به چاپ رسید که تا سال ۱۳۰۴ خورشیدی این پولها رواج داشت.

تجديد چاپ روپيه کابلی

در سال۱۳۰۴ اصلاحاتی در پول افغانی به وجود آمد. قبل از این تاریخ در هر ناحیه افغانستان اوزان و مقادیرجداگانه ای رايج بود به طور مثال، سیر کابل (هفت کيلو) با سیر سایر شهرهای افغانستان متفاوت بود و این تفاوت برای مردم مشکلاتی را به وجود آورده بود.
با اصلاحاتی که صورت گرفت، اوزان افغانستان به سیستم متریک در آمد و بعد از این تاریخ بود که واحد پول افغانستان، از “روپیه” به “افغانی” تبدیل شد.

اولین پول با واحد افغانی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به ارزش ۵ افغانی منتشر شد. “دولت علیه افغانستان “عنوانی بود که به اين پول اضافه شد.
تا سال ۱۳۰۷ خورشیدی که پایان عمر حکومت امانی بود، پنج نوع اسکناس ۵ افغانی، سه نوعا اسکناس ۱۰ افغانی و دو نوع اسکناس ۵۰ افغانی دیگر منتشر شد.
نوشته های اين پولها که تا پيش از آن فقط به زبان فارسی بود، به سه زبان فارسی، پشتو و فرانسوی افزايش يافت.
همچنين در شماری از اسکناسهای دوره امانی، ارزش هر پول، افزون بر زبانهای فارسی و پشتو، به زبانهای ازبکی و اردو نيز نوشته شده بود.
تعدادی از این پولها شماره سریال داشت و تعدادی هم بدون شماره سریال منتشر شد.

در حکومت حبیب الله خان کلکانی، پول جدیدی منتشر نشد و همان پولهای دوره امان الله خان، با مهر مخصوص شاه جدید دوباره جریان پیدا کرد.
در پشت و روی این اسکناسها، سه نوع مهر دیده شده است. پولهايی که روی آنها نشان حبیب الله کلکانی دیده شده، يک نوع ۵ افغانی، ۱۰ افغانی، ۵۰ افغانی و ۳ نوع یک روپیه کابلی دوران امانی است.
اما در اين اسکناسها، در جايگاه نشان حکومتی آن، مهر حبيب الله خان با عبارات “خادم دين رسول الله” حک شده بود.

تجديد چاپ روپيه کابلی

در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، ظاهرشاه به قدرت رسید و یک سال بعد هم بانک ملی افغانستان با سرمایه ۳۵ ميلیون افغانی معادل ۵/۳ميلیون دلار تاسیس شد.

همزمان با تاسیس این بانک، اولین پولهای دوران ظاهر شاه منتشر شد. این پولها در واحد های ۲، ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰ و۱۰۰ افغانی منتشر شد وعنوان آن از دولت علیه به “دولت شاهی افغانستان” تغيیر یافت.

در سال ۱۳۱۸ چاپ پول افغانی وارد مرحله ديگری شد. در این سال به پيشنهاد عبدالمجید زابلی “دافغانستان بانک ” تاسیس شد و سرمایه دولت از بانک ملی به این بانک انتقال یافت.
در ۲۶ دلو سال ۱۳۱۸، این بانک برای اولین بار اسکناسهايی در واحد۲، ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ افغانی را به چاپ رساند.

اسکناس در زمان ظاهر شاه

با تاسيس “دافغانستان بانک” عبارات و واژه های فارسی از اسکناسها حذف شد.
در اين دوره، تغيیرات مهمی نیز در این پولها به وجود آمد، به گونه ای که تصویر شاه بر روی پولها اضافه شد و نوشته های فارسی از روی پولها حذف شد که اين روش تا هنوز ادامه دارد.
در پولهای جديد دوره ظاهر شاه، به جای عبارت “دولت شاهی افغانستان” نيز، عبارت “دافغانستان بانک” اضافه شد.
تا پيش از آن تاريخ، بزرگترين اسکناس افغانستان، ۱۰۰ افغانی بود، اما از آن پس، اسکناسهای ۵۰۰ و ۱۰۰۰ افغانی نيز اضافه شد.
در سال ۱۳۲۷خورشیدی دومین سری از پولهای دوران ظاهرشاه با تغيیراتی که باز هم در آن صورت گرفت به چاپ رسید. در سال ۱۳۴۰ سری سوم و در سال ۱۳۴۶ سری چهارم اسکناسهای ظاهر شاهی به چاپ رسید.

اسکناس در زمان ظاهر شاه

در دوره داوود خان، طرح اسکناسها يکسان بود
با به قدرت رسیدن داوود خان در سال ۱۳۵۲ خورشیدی ، ازمهمترین تغيیراتی که در چاپ پول به وجود آمد، اضافه شدن نشان جمهوری به جای نشان شاهی و تصویر داوود خان به جای تصوير شاه برکنار شده، در اسکناسها بود.
در آغاز دوره جمهوری (سال ۱۳۵۲)، یک سری اسکناس ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰افغانی با طرح يگانه اما رنگهای گوناگون چاپ شد.

دوره داوود خان

– نشان خلق در اسکناسهای دوره خلقی ها
در دوره حکومت کمونيستی احزاب خلق و پرچم نيز، اسکناسهای افغانستان تغييرات گسترده ای يافت.
در دوره های پيشين، با تغيير هر حکومت، تصوير حاکم يا پادشاه وقت به پولها اضافه می شد، اما مهمترین تغيير پولها در دوره کمونيستی، حذف چهره شخص اول کشور بود.
عکسها و طرحهايی با مفاهيم کارگری، از جمله صنعت و زارعت، به پولهای دوره کمونيستی اضافه شد.

در دوره پرچمی ها، نشان حکومتی از اسکناسها حذف شد
در دوره حکومت خلقی ها (نور محمد تره کی و حفيظ الله امين) در سال ۱۳۵۷، نشان حکومتی “خلق” بر بالای اسکناسها جای گرفت، اما با روی کار آمدن پرچمی ها در سال ۱۳۵۸، برای اولين بار، نشان رسمی بانک مرکزی افغانستان (دافغانستان بانک) جايگزين نشانه های حکومتی در اسکناسها شد.
اين روش در دوره های بعد نيز ادامه يافت و تا هنوز، نشان رسمی بانک مرکزی افغانستان، بر بالای اسکناسها خودنمايی می کند.
کوچک شدن اندازه اسکناسها، از ديگر تغييرات پولی در دوره کمونيستی بود.

نشان خلق در اسکناسهای دوره خلقی ها

در دوره پرچمی ها، نشان حکومتی از اسکناسها حذف شد

دوره مجاهدین:
در دوره مجاهدين، ارزش پول افغانی به شدت کاهش يافت
با روی کار آمدن مجاهدین در افغانستان، باز هم اسکناسها دستخوش تغيير شد. اما مهمتر از آن، سقوط قابل ملاحظه ارزش پول افغانی در مقابل ارزهای خارجی بود.
کاهش ارزش پول و چاپ پولهای بدون پشتوانه، باعث افزايش حجم پول در بازار شد و در نتيجه، اسکناسهای ۵۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ افغانی هم برای نخستين بار، به جمع اسکناسهای افغانی پيوست.
در دوره مجاهدين، همچنان که بخشهای مختلف افغانستان توسط گروههای مختلف اداره می شد، پول واحد نيز جای خود را به دو نوع پول با ارزش متفاوت داد.
افزون بر پولهايی که توسط حکومت برهان الدين ربانی در کابل منتشر می شد، گروه شبه نظامی ژنزال عبدالرشيد دوستم نيز که در شمال افغانستان تسلط داشت، پولهايی با همان طرح و رنگ منتشر و وارد بازار می کرد که در بازار به پول “دوستمی” معروف بود و ارزش کمتری در برابر پولهای کابل داشت.
مردم و بازاريان، اين پولها را، از تغييرات جزيی و سهوی که در رنگ آنها به وجود آمده بود و شماره مسلسل مندرج بر روی پولها می شناختند.
در دوره مجاهدين و با کم ارزش شدن پول افغانی، سکه نيز از دور خارج شد.

در زمان طالبان در افغانستان پولی به چاپ نرسید و همان پولهای دوره مجاهدين با فراز و فرود ارزش، کاربرد داشت.
در سال نخست دوره حکومت بعد از طالبان نيز که در ميان برخی مردم به دوره کرزی معروف است، همان پولهای دوره مجاهدين رواج داشت.
مهمترين گامی که در دوره جديد، در جهت ثبات پولی و کاستن از تورم برداشته شد، جمع آوری پولهای سابق و چاپ پولهای جديد، با ارزشی معادل هزار برابر پولهای قبلی بود.
در اين دوره، هر افغانی جديد، با هزار افغانی سابق معاوضه شد و اين امر، نقش زيادی در کنترل تورم پولی و افزايش ارزش پول افغانی در برابر ارزهای خارجی داشت.
چاپ پول به ارزش يک، دو و پنج افغانی نيز که از زمان مجاهدين از دور خارج شده بود، بار ديگر رايج شد، اما اسکنهای پنج هزار و ده هزار افغانی، از دور خارج شد.

پولهای “دوره حامد کرزی” نيز همانند دوره های قبل، با تغييراتی در طرح، رنگ و اندازه همراه بود.

به اسکناسهای اين دوره، برای اولين بار، نوارهای براق و گرافهای “هولوگرام”، به منظور جلوگيری از جعل پول اضافه شد.

دولت افغانستان اميد وار است به روش ديرين تغيير پول با تغيير دولت پايان داده باشد.

دولت جديد افغانستان اميدوار است با چاپ پولهای جديد، به روش ديرين تغيير پول با تغيير دولت پايان داده باشد. به همين منظور در پولهای اين دوره، از عکس شخصيت ها استفاده نشده، و عباراتی که نشانه يک دوره يا يک حکومت خاص باشد، به کار نرفته است.
چنين روشی، دو دهه پيش از دوره حامد کرزی، در حکومتهای کمونيستی و مجاهدين نيز به کار رفته بود، اما باز هم با تغيير حکومت، پولها نيز تغيير کرد.
اکنون بايد ديد که آيا پولهای جديد، خواهد توانست به سردرگمی نظام چاپ و نشر اسکناس در افغانستان پايان دهد يا خير؟

بانكهای افغانستان

۱٫ افغانستان بانك
۲٫ پشتني تجارت بانك
۳٫ بانك ملي
۴٫ بانك زراعت
۵٫ بانك صنعت

تجارت داخلي و خارجي افغانستالن در سال ۱۹۷۷ م (۱۳۵۶ ش) بالغ بر ۷۴۰ ميليون دلار مي گرديد با تمام بدبختي هاي اقتصادي ، باز هم مردم افغانستان گرسنه نيستند چون گرسنه وقتي بيشتر احساس گرسنگي مي كند كه سيري را در كنار خود مشاهده كند . از اين رو در افغانستان بيشتر امراض سوء تغذيه ،تبر كلوز ، محرقه و … مشاهده مي گردد. امراض رواني ، افسردگي ، سرطان ، چندان به چشم نمي خورد و مردم افغانستان به مرض خودكشي دچار نمي شدند چون هنوز سيستم اقتصادي ابتدايي رنگ اصلي خود را نباخته است. ايمان به تقديرات الهي ،صبر و قناعت دواي بسياري از بدبختي ها شده است.